Morgunblaðið - 19.07.2021, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. JÚLÍ 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Staðreyndir
eiga undir
högg að
sækja á ýmsum
sviðum mannlífsins
og er margt sem
veldur. Stundum er það mesti
hávaðinn og stærstu fullyrðing-
arnar sem ná tökum á umræð-
unni og vitræn umræða víkur
með tilheyrandi tjóni fyrir menn
og málefni. Í öðrum tilvikum er
það hið gagnstæða, upplýsingar
eða tiltekin sjónarmið eru þögg-
uð niður og umræða gerð eins
torveld og unnt er. Stærstu
samfélagsmiðlar hafa gengið
langt í þessum efnum og jafnvel
átt um það samstarf við banda-
rísk stjórnvöld, sem ætti í það
minnsta að kveikja á aðvörunar-
ljósum, ekki vegna þess að þau
stjórnvöld séu varasamari en
önnur, heldur vegna þess að
vestrænt lýðræði þrífst ekki
nema fólk geti tjáð sig, líka um
það sem stjórnvöld eru ósátt
við.
The Wall Street Journal vék
að þessu í leiðara fyrir helgi og
benti á að það gæti verið ástæða
til að grípa inn í ef verið væri að
dreifa röngum heilbrigðis-
upplýsingum á veirutíma, en
minnti líka á að Facebook hafi
ekki hætt að banna umræður
um að veiran hafi mögulega lek-
ið út af tilraunastofu í Kína fyrr
en eftir að Biden forseti hafi
fyrirskipað rannsókn á málinu.
En það er fleira sem getur
hindrað að réttar upplýsingar
nái eyrum almennings og jafn
nauðsynlegar og kosningar eru
lýðræðinu þá eru þær líka
hættusvæði að þessu leyti. Við
því er lítið að gera þar sem ýms-
ir svífast einskis í aðdraganda
kosninga, en þetta þýðir að full
ástæða er fyrir almenning að
hafa varann á.
Staðreyndir um jöfnuð og
ójöfnuð hafa oft verið fórnar-
lömb óvæginnar umræðu þar
sem reynt er að slá pólitískar
keilur án tillits til þess hvað er
rétt og hvað rangt. Þetta er
þekkt víðar en hér á landi en
sérstaklega sláandi hér þar sem
jöfnuður er meiri en víðast hvar.
Ásdís Kristjánsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Samtaka atvinnu-
lífsins, ritaði grein í Viðskipta-
blaðið í liðinni viku um vafasama
túlkun talna í umræðunni um
jöfnuð hér á landi. Þar benti hún
á að því hefði ítrekað verið hald-
ið fram að undanförnu að ójöfn-
ur hefði aukist hér á landi og
væri sú „bjagaða mynd einnig
dregin upp í nýlegri skýrslu á
vegum sérfræðingahóps verka-
lýðshreyfingarinnar“.
Ásdís benti á að tölur Hag-
stofunnar sýndu hið gagnstæða,
neðstu tvær tekjutíundirnar
hefðu hækkað meira en efstu
tvær tekjutíundirnar á milli ár-
anna 2019 og 2020. „Litið fimm
ár aftur í tímann hafa neðstu
tekjutíundir einnig hækkað
hlutfallslega meira en þær
efstu. Tekjujöfnuður hefur því
aukist undanfarin
ár og næstum
hvergi er tekjujöfn-
uður meiri en á Ís-
landi, eins og al-
þjóðastofnanir á
borð við OECD hafa marg-
staðfest,“ skrifaði Ásdís.
Hún benti einnig á að því
hefði verið haldið fram að eigna-
ójöfnuður hefði aukist, en vísaði
í tölur Hagstofunnar í því sam-
bandi, sem hún sagði ekki galla-
lausar en þær skástu sem til
væru. Þær sagði hún sýna að
eiginfjárstaða allra tíunda hefði
batnað á milli áranna 2019 og
2020 en hlutfallslega mest hjá
neðstu tíundunum og hlutfalls-
lega minnst hjá þeim efstu.
Svipuð niðurstaða fengist þegar
horft væri fimm ár aftur í tím-
ann og eignaójöfnuður færi því
minnkandi.
Ásdís Kristjánsdóttir benti
loks á að vafasöm „túlkun fólks
sem er áberandi í þjóðfélags-
umræðunni um að ójöfnuður á
Íslandi fari vaxandi getur alið á
óánægju, kynt undir þjóðfélags-
legum átökum og aukið fylgi
popúlista, sem er engum til
bóta. Við eigum að fagna um-
ræðu um jöfnuð, en hún verður
að vera byggð á gögnum“.
Svipaða sögu er að segja um
aðra umræðu þar sem iðulega er
reynt að afflytja staðreyndir,
oftar en ekki til að reyna að
fiska í gruggugu vatni. Þetta er
umræðan um fiskveiðistjórnar-
kerfið íslenska, kvótakerfið,
sem reynst hefur afskaplega vel
og skilað þjóðinni sterkri grunn-
atvinnugrein sem á í harðri sam-
keppni við niðurgreiddan
sjávarútveg erlendis. Í Dag-
málum á dögunum var þetta
rætt við hagfræðingana Ragnar
Árnason og Daða Má Krist-
ófersson, en sá síðarnefndi er
einnig varaformaður Viðreisnar
og frambjóðandi. Ragnar og
Daði voru sammála í öllum meg-
inatriðum um að kvótakerfið
hefði reynst vel en engu að síður
vill Daði, í samræmi við stefnu
Viðreisnar, bylta kerfinu. Þetta
þurfi að gera til að bregðast við
gagnrýni á kerfið, enda þótt
gagnrýnin byggist á misskiln-
ingi. Og að sögn Daða er ætl-
unin ekki að afla meira fjár fyrir
ríkið en það tekur nú í veiði-
gjöld, enda verði sjávarútvegur-
inn að standa sterkt.
Þessi málflutningur fram-
bjóðanda Viðreisnar er í meira
lagi athyglisverður, en sýnir vel
hve erfitt er að halda umræðu á
vitrænum nótum skömmu fyrir
kosningar. Í stað þess að út-
skýra kosti fiskveiðistjórnar-
kerfisins ætlar Viðreisn að tala
það niður í von um að það skili
nokkrum atkvæðum og stefna
um leið þessari mikilvægustu
atvinnugrein landsmanna í
hættu. Ekki er að undra að opin-
ber umræða sé oft á villigötum
þegar frambjóðendur og flokkar
eru tilbúnir að ganga svo langt í
atkvæðaveiðum.
Margt er að
varast í opinberri
umræðu}
Staðreyndum fórnað
É
g hef ákveðið að boða til heilbrigð-
isþings 2021 hinn 20. ágúst næst-
komandi. Þetta verður fjórða heil-
brigðisþingið sem ég boða til á
kjörtímabilinu en í heilbrigðis-
stefnu segir að heilbrigðisþing skuli árlega kall-
að saman til samráðs um áherslur í heilbrigðis-
málum. Umfjöllunarefni þingsins í ár verður
málefni aldraðra með sérstakri áherslu á stefnu-
mótun og heilbrigðisþjónustu í því samhengi.
Í vor fól ég Halldóri S. Guðmundssyni, fyrr-
verandi framkvæmdastjóra Öldrunarheimila
Akureyrar, að vinna drög að stefnu um heil-
brigðisþjónustu við aldraða til ársins 2030. Í
sinni vinnu horfði Halldór til heildarskipulags
þjónustu við aldraða, samþættingar milli heil-
brigðisþjónustu og félagslegrar þjónustu og
þverfaglegs samstarfs, tók mið af nýjum áskor-
unum og viðfangsefnum til framtíðar á þessu sviði og
fjallaði um mögulegar breytingar á framkvæmd þjónust-
unnar og skipulagi hennar með hliðsjón af nýsköpun og
þróun hérlendis og hjá nágrannaþjóðunum. Drög að stefn-
unni hafa nú verið birt til kynningar og umsagnar í sam-
ráðsgátt stjórnvalda. Stefnudrögin verða kynnt og rædd á
heilbrigðisþinginu 20. ágúst.
Heilbrigðisþjónusta við aldraða er ein stærsta áskorun
heilbrigðisþjónustunnar næstu árin og áratugina. Með
hækkandi meðalaldri fólks eykst þörfin fyrir heilbrigð-
isþjónustu og við þurfum að finna leiðir til þess að mæta
þeirri þjónustuþörf, en einnig bjóða upp á fjölbreytta
þjónustu sem hentar hverjum og einum sem best.
Sameinuðu þjóðirnar og Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin hafa undanfarin ár unnið að
greiningu og stefnumótun um heilbrigða
öldrun. Þeirri vinnu lauk í desember síðast-
liðnum þegar sett var fram aðgerðaáætlun á
þessu sviði og samþykkt að helga áratuginn
2021 til 2030 þessu viðfangsefni. Skilgreind
eru fjögur megináherslusvið hvað þetta varð-
ar, en það eru 1) aldursvæn samfélög, 2) bar-
átta gegn aldursfordómum, 3) samhæfð þjón-
usta og umönnun og 4) endurhæfing, virkni,
virðing, tækni og þátttaka við langtíma-
umönnun. Umfjöllunarefni heilbrigðisþings-
ins í ár byggjast á framangreindum megin-
áherslusviðum með hliðsjón af stefnudrögum
um heilbrigðisþjónustu fyrir aldraða.
Þingið verður opið öllum og ég hvet öll sem
áhuga hafa og þekkingu á málefninu til að
vera með. Í boði verða áhugaverðir fyrirlestrar. Til dæmis
mun dr. Samir Sinha, einn fremsti sérfræðingur heims á
sviði öldrunarlækninga og yfirlæknir öldrunarlækninga
við læknadeildir Toronto-háskóla og Johns Hopkins-
háskóla, halda erindi. Þá verða samræður gesta í pall-
borðum þar sem munu sitja fulltrúar þjónustuveitenda og
þjónustuþega og sérstök áhersla verður lögð á þátttöku
þinggesta á þinginu.
Ég hlakka til heilbrigðisþingsins og umræðna um hin
nýju stefnudrög í þessum mikilvæga málaflokki. Sjáumst
20. ágúst!
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Heilbrigðisþing 20. ágúst
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
S
veitarfélögin fengu að kenna
á því í rekstri sínum á síð-
asta ári, þar sem útgjöld
jukust mun meira en tekj-
urnar. Á vef Sambands íslenskra
sveitarfélaga hefur verið birt saman-
tekt er byggist á ársreikningum 63
af 69 sveitarfélögum fyrir árið 2020.
Í sveitarfélögunum 63 búa yfir 99%
landsmanna.
Þarna er A-hluti sveitarfélaga
tekinn saman og tengd félög því ekki
innifalin. Ekki kemur á óvart að
reksturinn í fyrra var töluvert lakari
en árið 2019. Fóru sveitarfélögin
ekki varhluta af kórónuveirufaraldr-
inum, auk þess sem launakostnaður
jókst verulega með nýjum kjara-
samningum. Þessi 63 sveitarfélög
skiluðu halla í rekstri upp á 8,75
milljarða króna í fyrra, borið saman
við 14,6 milljarða afgang árið 2019.
Því er um 23 milljarða umskipti að
ræða á milli ára.
Tekjur A-hlutans námu rúmum
367 milljörðum króna, voru 354
milljarðar árið áður, aukning um
3,7%. Útgjöld voru yfir 371 milljarði,
voru 337 milljarðar árið 2019 og
aukningin því um 10%. Mestu skipti
að laun og launatengd gjöld hækk-
uðu um 11,5%, fóru úr nærri 189
milljörðum 2019 í 210 milljarða í
fyrra. Að viðbættum breytingum
lífeyrisskuldbindinga nam hækkun
launatengdra gjalda 13%. Breyting
lífeyrisskuldbindinga fór úr 7,2
milljörðum árið 2019 í rúma 11 millj-
arða á síðasta ári. Aukningin er
52,5%.
Launin meiri en útsvarið
Athygli vekur að útsvarstekjur
sveitarfélaganna dugðu ekki fyrir
launakostnaðinum á síðasta ári. Árið
2019 námu tekjurnar 93% af heildar-
launakostnaði en hlutfallið í fyrra fór
í 101%. Það virðist í raun vera sama
hvar borið er niður í ársreikningum
sveitarfélaganna. Þróunin var niður
á við í flestum liðum. Skuldir og
skuldbindingar A-hlutans jukust um
11% og hækkuðu sem hlutfall af
tekjum úr 104% í 112%. Fjárfest-
ingar námu 42 milljörðum og dróg-
ust saman á milli ára um tæp 7%.
Veltufé frá rekstri A-hluta nam 4,9%
af tekjum í fyrra en hlutfallið árið
áður var tvöfalt hærra, eða 9,8%.
Ekki kemur á óvart í þessu
ástandi að lántaka sveitarfélaganna
jókst. Á síðasta ári voru tekin ný
langtímalán upp á 39,3 milljarða,
borið saman við 23,4 milljarða árið
2019. Aukningin á milli ára er nærri
68%. Afborganir langtímalána dróg-
ust saman um 20%, fóru úr 20 í 16
milljarða króna.
Aldís Hafsteinsdóttir, bæjar-
stjóri í Hveragerði, er formaður
Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Hún segir aukinn kostnað vegna
beinna launahækkana í kjarasamn-
ingunum hafa komið illa niður á
sveitarfélögunum, enda hafi krónu-
töluhækkanir meiri áhrif hjá sveit-
arfélögum en til dæmis hjá ríki þar
sem stærri hluti launamanna sé í
lægri tekjutíundum.
„Við höfum aftur á móti verið
sátt við að reynt hafi verið að hækka
þá sem lægst höfðu launin en það
hefur auðvitað mikil áhrif. Auk
þessa bættist við mikil breyt-
ing á starfi innan leikskólanna
með auknum undirbúnings-
tíma sem kallað hefur á fleiri
starfsmenn og aukinn
kostnað. Stytting vinnutíma
á síðan að mínu mati eftir að
reynast þungur baggi,
nokkuð sem ekki var samið
um þegar ákveðið var að
breyta vinnutímanum með
þessum hætti,“ segir Aldís.
Sveitarfélögin hafa
fengið að kenna á því
Um minnkandi fjárfestingar
margra sveitarfélaga segir Aldís
Hafsteinsdóttir að skuld hafi
skapast við framtíðina þar sem
ekki hafi tekist að halda í við
þarfir íbúa og kröfur sem gerðar
eru. „Það er ljóst að fjárfest-
ingum er ekki hægt að fresta í
mörg ár. Leikskóla og grunnskóla
verður að byggja í stækkandi
samfélögum og sífellt auknar og
nýjar kröfur af hendi
löggjafarvaldsins hafa gert
að verkum að erfiðara er
að ná endum saman. Því
er mikilvægt að í sam-
skiptum ríkis og sveit-
arfélaga sé það við-
urkennt að meiri
fjármuni þarf til
þeirra verkefna
sem sveitar-
félög sinna,“
segir Aldís.
Ríkið
viðurkenni
auknar þarfir
FJÁRMÖGNUN VERKEFNA
Aldís
Hafsteinsdóttir
Rekstrarreikningur A-hluta sveitarfélaga
2019 og 2020, milljónir króna
Heimild: Samband íslenskra sveitarfélaga
2019 2020 Breyting
Skatttekjur án jöfnunarsjóðs 259.830 269.503 3,7%
Framlag jöfnunarsjóðs 45.545 46.298 1,7%
Þjónustutekjur og aðrar tekjur 48.626 51.342 5,6%
Tekjur alls 354.001 367.143 3,7%
Laun og launatengd gjöld 188.710 210.358 11,5%
Breyting lífeyrisskuldbindinga 7.272 11.091 52,5%
Annar rekstrarkostnaður 127.368 134.721 5,8%
Afskriftir 13.845 14.989 8,3%
Gjöld alls 337.195 371.159 10,1%
Rekstrarniðurstaða fyrir fjármuna- og óreglulega liði 16.807 -4.016
Fjármunatekjur (fjármagnsgjöld) -3.287 -8.766
Rekstrarniðurstaða fyrir óreglulega liði 13.519 -12.781
Óreglulegir liðir 1.091 4.054
Rekstrarniðurstaða eftir óreglulega liði 14.610 -8.728
Rekstrarniðurstaða í hlutfalli við tekjur 4,1% -2,4%