Morgunblaðið - 12.11.2021, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Leiðtogi
Kína, Xi
Jinping,
tryggði sér í gær
stöðu við hlið Maó
Zedong og Deng
Xiaoping sem einn
helsti leiðtogi
Kommúnistaflokks Kína, sem í
ár fagnar 100 ára afmæli sínu.
Um leið eru allar líkur á að
hann geti setið sem leiðtogi
eins lengi og hann sjálfur vill.
Þetta gerði Xi með því að láta
miðstjórn flokksins, sem hitt-
ist í gær á bak við luktar dyr,
samþykkja ályktun um túlkun
á sögu flokksins. Aðeins Maó
og Deng hafa náð þessum ár-
angri og hafa verður í huga að
Kína er allt annað og voldugra
ríki í dag en það sem þeir
stýrðu og völd ríkisins og leið-
togans meiri sem því nemur.
Deng lét fyrir fjörutíu árum
samþykkja ályktun um túlkun
sögunnar en þá notaði hann
tækifærið til að fordæma
menningarbyltingu Maós sem
hófst hálfum öðrum áratug
fyrr og stóð í áratug. Mikill
fjöldi lét lífið í menningarbylt-
ingunni auk þess sem gríð-
arleg menningarverðmæti
voru eyðilögð enda átti að koll-
varpa sögunni og úreltum við-
horfum sem hentuðu ekki bylt-
ingunni. Deng opnaði svo Kína
fyrir markaðshagkerfinu með
eftirminnilegum orðum um
köttinn og mýsnar og hefur
það síðan blómstrað efnahags-
lega.
Xi hefur farið aðra leið og í
ályktun hans er ekkert upp-
gjör við fortíðina, þvert á móti
er staðhæft að 100 ára saga
Kommúnistaflokksins fari
saman við merkilegustu tíma í
þúsunda ára sögu Kína. Ljóst
er að þar er ekki ályktað af
neinni minnimáttarkennd,
hvað þá eftirsjá.
Fleira skilur á milli Deng og
Xi þó að Deng hafi ekki skirrst
við að leyfa valdbeitingu þegar
á þurfti að halda, eins og blóð-
ugir atburðir á Torgi hins him-
neska friðar árið 1989 stað-
festu. Deng losaði um hömlur í
Kína, leyfði aukið athafna-
frelsi og vakti vonir ýmissa um
að áfram yrði haldið á sömu
braut og Kínverjar að lokum
losaðir undan oki Komm-
únistaflokksins með lýðræðis-
legum umbótum.
Engum dettur í hug að slíkt
sé mögulegt undir stjórn Xi.
Hann hefur hert tökin á ýms-
um sviðum, jafnt innanlands
sem utan. Nefna má Hong
Kong sem dæmi um að Xi ger-
ir ekki mikið með almennings-
álitið erlendis og beitir því afli
sem þarf til að berja niður
ákall um umbætur innanlands.
Þá hefur hann látið óþæga
auðmenn finna
mjög fyrir sér og
hafa þau skilaboð
ekki verið mis-
skilin; Xi hyggst
ráða og engum
leyfist að vaxa upp
úr skugga hans.
Miklar hömlur eru lagðar á
upplýsingastreymi á netinu og
fjölmiðlar þjóna engu nema
Flokknum og Xi, eins og sést
hefur á 100 ára afmæli Komm-
únistaflokksins og í aðdrag-
anda hins mikilvæga mið-
stjórnarfundar. Þar hefur lofið
ekki verið sparað í lýsingum á
mannkostum Xi, dugnaði og
framsýni, enda mikilvægt að
búa þjóðina alla undir þaul-
setu hins farsæla leiðtoga.
Utan landsteinanna hafa
kínversk stjórnvöld látið æ
meira fyrir sér fara og tak-
markast það ekki við næsta
nágrenni þó að þar beiti þau
sér af hvað mestri hörku.
Þetta má hvað gleggst sjá á
ógnandi ferðum fjölda herflug-
véla nærri Tævan að undan-
förnu, en einnig í öðrum aukn-
um og umdeildum
hernaðarumsvifum í nágrenni
Kína. Uppbygging hersins
hefur verið mikil, ekki síst í
flugmóðurskipum sem segir
sína sögu um vilja stjórnvalda
til að láta finna fyrir sér utan
landamæranna eða lögsög-
unnar.
Fram kom í gær, sama dag
og ljóst varð að Xi yrði leiðtogi
lengi enn, að hann og Biden
Bandaríkjaforseti hygðust
hittast á fjarfundi eftir helgi.
Þrátt fyrir það sem á undan er
gengið á fundum Bidens má
telja líklegt að hann verði vak-
andi á þessum fundi enda
meira í húfi en oftast annars.
Það má þó teljast verulegt
áhyggjuefni að á meðan Kína
skartar sterkasta leiðtoga sín-
um um áratuga skeið hið
minnsta, skuli forysta Banda-
ríkjanna vera jafn veik og
raun ber vitni og eiga að baki
nýleg axarsköft í utanrík-
ismálum sem draga enn frekar
úr trúverðugleikanum.
Það er í raun fátt sem getur
haldið aftur af Kína á meðan
svo er og líklegt að ríkinu vaxi
enn ásmegin. Í það minnsta
næsta áratuginn eða svo, en þá
segja mannfjöldaspár að Kín-
verjum taki að fækka sem get-
ur valdið töluverðum efna-
hagslegum erfiðleikum
innanlands. Ef það gerist gæti
hrikt í stoðunum, en líklegt er
að þá verði Xi Jinping búinn
að treysta tök Kommúnista-
flokksins enn frekar en orðið
er svo að enginn skyldi vænta
þess að flokkurinn losi um tök-
in eða missi þau í fyrirsjáan-
legri framtíð.
Xi Jinping hefur
náð í það minnsta
sömu stöðu og
Deng Xiaoping og
Maó Zedong}
Leiðtogi
til lífstíðar
S
kömmu eftir bankahrun hafði sá
sem hér skrifar áhyggjur af að hjá
Reykjavíkurborg væri unnið í
kyrrþey að því að ýta flugvellinum
úr Vatnsmýrinni. Viðbrögðin voru
efnislega þau að enginn væri að velta fyrir sér
að byggja í Vatnsmýrinni, Ísland væri að fót-
um fram komið efnahagslega og engar for-
sendur til að vilji stæði til uppbyggingar þar í
fyrirsjáanlegri framtíð. Áhyggjur mínar væru
óþarfar.
Á sama tíma héldu hermaurarnir hjá borg-
arskipulaginu ótrauðir áfram undirbúningi
þess að þrengja svo að vellinum að hann yrði á
endanum ónothæfur vegna skerts nýtingar-
hlutfalls. Nú rúmum áratug síðar, þegar búið
er að byggja heilt hverfi á Valssvæðinu og með
fyrirhugaða byggð í Skerjafirði er ljóst að
markmiðið um að slá flugvöllinn af með tæknilegu rot-
höggi er að nást.
Nú stöndum við frammi fyrir því að hermaurum skipu-
lagsins er beitt í þágu borgarlínudrauma þeirra sem þá trú
hafa tekið. Það er auðvitað sérstakt, næstum því sorglegt,
að hugsa til þess að Sjálfstæðisflokkurinn sé búinn að
tjóðra sig við þá ólánslest.
Í gær var kynnt í skipulags- og samgönguráði Reykja-
víkur „Skipulags- og matslýsing vegna nýs deiliskipulags“
fyrir 1. lotu Borgarlínu sem innifelur Suðurlandsbraut og
hluta Laugavegar.
Í skipulagslýsingunni er rifjað upp að „Í frumdraga-
skýrslu Borgarlínunnar (birt í janúar 2021) er lagt út með
þá útfærslu að akreinum fyrir bílaumferð verði
fækkað úr fjórum akreinum í tvær. Gert er ráð
fyrir að sérrými borgarlínunnar verði að mestu
miðlæg og ein akrein í hvora átt fyrir bílaum-
ferð. Sú breyting er einnig lögð til að vinstri
beygjur verði ekki lengur mögulegar nema á
hluta gatnamóta.“ og síðan segir „Samhliða
breytingum á göturýminu er gert ráð fyrir að
bílastæðum fækki við Suðurlandsbraut.“ Þessi
upprifjun ætti að ýta við þeim sem telja að til
einhvers sé vinnandi að verja forsvaranlegt flæði
fjölskyldubílsins á götum Reykjavíkurborgar.
Þegar Jón Gunnarsson, þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins, spurði mig í þinginu í júní 2020 í
tengslum við samgöngusáttmála höfuðborgar-
svæðisins hvort við værum ekki sammála um að
„…meginverkefni ríkisins í þessu [séu] auka ak-
reinar fyrir almenningssamgöngur innan höfuð-
borgarsvæðisins?“ var ljóst að skilningur þingmannsins
var sá að bætt yrði við akreinum, en þær ekki teknar frá
núverandi umferð.
Nú blasir við önnur mynd. Það verða teknar akreinar,
það verða tekin bílastæði og það verður alveg örugglega
gengið þannig frá málum að fjölskyldubíllinn þarf að
stoppa eins oft og mögulegt er á vegferð sinni, með til-
heyrandi auknum útblæstri. Það er ekki annað hægt en að
hafa skömm á slíkum „loftslagsaðgerðum“. Þessi breytta
mynd kallar á endurmat á verkefninu öllu.
Bergþór
Ólason
Pistill
Borgarlína gegn
frjálsu flæði fjölskyldubílsins
Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
bergthorola@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
M
álefni Menntamálastofn-
unar hafa verið í deigl-
unni síðustu daga. Yfir-
stjórn stofnunarinnar og
forstjórinn Arnór Guðmundsson
fengu falleinkunn í áhættumati sem
mannauðsfyrirtækið Auðnast fram-
kvæmdi að ósk menntamálaráðuneyt-
isins. Í bráðabirgðaniðurstöðum kem-
ur fram að sjö af ellefu áhættuþáttum
eru metnir rauðir sem táknar óvið-
unandi áhættu sem bregðast þurfi við
án tafar. Í kjölfarið var greint frá því í
fjölmiðlum að starfsmenn Mennta-
málastofnunar hafi sent ályktun til
ráðuneytisins í
vikunni þar sem
kallað er eftir því
að Arnór forstjóri
láti af störfum. Sú
ályktun var sam-
þykkt af yfir 80%
starfsmanna og
kváðust þeir ekki
treysta Arnóri til
að byggja upp
innri starfsemi
stofnunarinnar.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
málefni Menntamálastofnunar ber á
góma. Stofnunin hefur á liðnum árum
til að mynda legið undir ámæli fyrir
klúður við framkvæmd samræmdra
prófa auk þess sem deilt hefur verið
um framkvæmd Pisa-kannana og út-
gáfu námsbóka.
Tvær stofnanir runnu í eina
Menntamálastofnun tók að fullu
til starfa haustið 2015 og er stjórn-
sýslustofnun á sviði menntamála sem
skal stuðla að auknum gæðum skóla-
starfs og framförum í þágu mennt-
unar eins og það er orðað.
Við stofnun Menntamálastofn-
unar voru Námsgagnastofnun og
Námsmatsstofnun lagðar niður en
stofnunin tók einnig við verkefnum
sem áður voru hjá mennta- og menn-
ingarmálaráðuneytinu. Í dag starfa 56
starfsmenn hjá Menntamálastofnun,
samkvæmt lista á vef stofnunarinnar.
Af stórum verkefnum MMS ber
stofnuninni til dæmis að sjá grunn-
skólanemendum fyrir fjölbreyttum og
vönduðum námsgögnum sem eru í
samræmi við aðalnámskrá auk þess
að geta haft hlutverk varðandi náms-
gögn á öðrum skólastigum. MMS á að
hafa eftirlit og meta með mælingum
árangur af skólastarfi, svo sem með
umsjón samræmdra prófa í grunn-
skólum, og MMS undirbýr skim-
unarpróf sem nær til bæði leik- og
grunnskóla.
Að því er fram kemur á heima-
síðu Menntamálastofnunar sér hún
um framkvæmd aðgangsprófa í Há-
skóla Íslands og hefur einnig að segja
um eftirlit og mat á leik-, grunn- og
framhaldsskólum. Stofnunin sinnir
eftirliti og mælingum á stöðu skóla-
kerfisins út frá alþjóðlegum við-
miðum, annast söfnun, greiningu og
birtingu upplýsinga um menntamál og
veitir á grundvelli þeirra stjórnvöld-
um, fagaðilum og almenningi upplýs-
ingar og leiðbeiningar.
MMS kemur sömuleiðis að fram-
kvæmd ýmissa stjórnsýsluverkefna,
til dæmis viðurkenningu einkaskóla á
framhaldsskólastigi og framhalds-
fræðsluaðila, innritun nemenda í
framhaldsskóla og undirbúningi að
staðfestingu námsbrauta- og áfanga-
lýsinga framhaldsskóla, m.a. í
tengslum við styttingu náms til fram-
haldsskóla.
Ýmsar athugasemdir voru gerð-
ar þegar frumvarp um Mennta-
málastofnun var lagt fram á Alþingi
árið 2015. Ekki var mikið deilt um
þörfina á nýrri stofnun en þeim mun
meira um framkvæmdina og skil-
greiningu á hlutverki hennar. Kvartað
var til umboðsmanns Alþingis um að
flutningur starfsmanna hafi hafist áð-
ur en lög um Menntamálastofnun
voru sett. Þá þótti furðu sæta að ekki
var auglýst eftir forstjóra Mennta-
málastofnunar þegar hún var stofnuð
heldur var búið að ráða hann tæpu ári
fyrr. Þannig var í mars 2014 auglýst
eftir forstöðumanni Námsmatsstofn-
unar og í auglýsingu tekið fram að sá
sem ráðinn yrði myndi verða forstjóri
nýrrar stofnunar. Í lok júlí var til-
kynnt um ráðningu Arnórs Guð-
mundssonar, skrifstofustjóra í
mennta- og menningarmálaráðuneyt-
inu, í starfið. Hann var svo formlega
skipaður forstjóri MMS 4. ágúst
2015.
Óljóst hlutverk í upphafi
Í umræðum á Alþingi og í um-
sögnum um lög um Mennta-
málastofnun kom fram ýmiss konar
gagnrýni. Meðal annars var fundið að
því að hlutverk stofnunarinnar væri
of óljóst, stjórnsýslulegt sjálfstæði
hennar ekki tryggt, vald forstjóra
væri víðtækt og námsefnisgerð væri
ekki gert nægilega hátt undir höfði í
lögunum. Eins var bent á að engin
stjórn væri yfir stofnuninni líkt og
var með hinar fyrri en það gæti leitt
til þess að lýðræði skertist á mennta-
vettvangi hér á landi, enda væri
stofnuninni ætlað mikilvægt hlutverk
í menntakerfinu. Eftir umræður í
þinginu var ákveðið að stofna sér-
staka ráðgjafarnefnd við hlið for-
stjórans en í henni eiga sæti fulltrúar
þeirra aðila sem áður áttu sæti í
stjórnum hinna stofnananna.
Menntamálastofnun
umdeild frá upphafi
Morgunblaðið/Eggert
Skóli Starfsemi MMS er nú undir smásjánni eftir svarta skýrslu.
Arnór
Guðmundsson