Morgunblaðið - 12.11.2021, Síða 18

18 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2021
✝
Ríkarður var
fæddur 15.
júní 1946. Hann
lést 25. október
2021.
Foreldrar hans
voru Anna Sigríð-
ur Johnsen, f.
1913, d. 2004, og
Poul Larsen
Christoffersen, f.
1920, d. 1994.
Systkin Ríkarðs,
samfeðra, eru
Linda Chas Mad-
sen, f. 1956, Hanne
Busse Jonnerhag,
f. 1957, og Thomas
Christoffersen, f.
1964, öll búsett í
Danmörku.
Útför Ríkarðs
fer fram frá Frí-
kirkjunni í Reykja-
vík 12. nóvember
2021 kl. 15.
Richard Ørn Christoffersen,
eins og Rikki hét upphaflega, var
alinn upp í Kaupmannahöfn. For-
eldrar hans skildu og um 1960
flutti hann til Íslands með móður
sinni. Er bekkjarfélagar hans í
MR hittu hann fyrst 1964 mátti
taka eftir honum sem nærsýnum
pilti er reikaði um beygingakerfi
íslenzkunnar með orðfæri byggðu
á frjórri ímyndun og frumlegri
ályktunarhæfni. Var þetta bekkn-
um til mikillar skemmtunar. Lét
hann sér það vel líka og stóð jafn-
an á sama hvort hlegið væri að
honum eða með, svo lengi sem
gaman var að.
Fljótt mátti finna til tónlistar-
áhuga hans. Hann tileinkaði sér
allan aðgengilegan fróðleik um
tónlist löngu áður en í tónlistar-
skóla kom. Hann pældi mjög í
tungumálum, orðvenzlum og mál-
sögu, og leitaði skýringa á upp-
runa og þróun beyginga. Hann
røri óhikað á dýpstu mið. Danska
var honum alltaf töm og saknaði
hann þess að hafa ekki kynnzt ís-
lenzku þegar á barnsaldri. Hann
hafði gaman af að þýða íslenzkan
kveðskap og söngtexta á dönsku
og margt af því er afar vel gert.
Ríkarður samdi einnig ljóð, gjarn-
an utan hefðbundinna braghátta.
Oft er að finna í þeim skondinn
húmor og andstæður á milli stein-
runnins virðuleika og léttúðar.
Var hann og afburðasögufróður.
Mátti til dæmis leita til hans um
ártöl langt aftur fyrir Karlamagn-
ús. Ekki þurfti hann að læra þau
utanbókar heldur var honum
kunnugt um samspil löngu liðinna
atburða og gat ályktað frá einu
tímamarki til annars. Hann var
gjarnan niðursokkinn í hugðar-
efni öldungis ótengd daglegu
amstri.
Flestir minnast líklega Ríkarðs
sem tónlistargagnrýnanda Morg-
unblaðsins. Ef honum þótti
hnökrar á verki eða framsetningu
ræddi hann gjarnan um vand-
kvæði þess að koma skoðun sinni
á framfæri í okkar litla samfélagi
og hvernig unnt væri að setja
hana fram af ýtrustu trúmennsku
við listagyðjuna. Honum var ljóst
að gyðjunni mislíkar ef gagnrýni,
þótt réttmæt sé, verður síðar
Þrándur í Götu þeirra sem þjóna
vilja henni í einlægni. Hann hafði
að leiðarljósi að leita af kostgæfni
að jákvæðum atriðum og draga
ekki kjark úr listamönnum sem
voru að stíga sín fyrstu skref.
Nokkrar setningar eru minnis-
stæðar úr gagnrýni hans, svo sem
„verkið var búið allt of seint“ eða
„gekk síðan á með hvössum hryðj-
um, unz upp hófst púlsrytminn í
öllu sínu djöfullega veldi“.
Ríkarður var alla tíð efnalítill
og því nægjusamur, þó að hann
léti það ekki hindra sig í að njóta
matar og drykkjar. Smekkvísi
hans var ekki einskorðuð við tón-
list, heldur mótaði hann sér einnig
skoðanir á samhljómi bjórs, matar
og vindla. Hann fór þannig gá-
lauslega með líkama sinn, ofól
hann og leið honum agaleysi.
Ríkarði varð ekki konu eða
barna auðið. Hann var þó mynd-
arlegur að vallarsýn og alls ekki
ófríður. Eitthvað kynntist hann
hinu fagra og vitra kyni en ekkert
af því varð til frambúðar. Hann
hafði ómæld áhrif á þá sem kynnt-
ust honum, bæði til umhugsunar
og skemmtunar. Þau áhrif endast
og vega upp söknuð af fráfalli
hans. Þrátt fyrir aðdáun sína á
klassískum, kirkjulegum og
kristilegum tónverkum taldi Rík-
arður sig trúlausan. Hann mun nú
vita betur.
Meira á www.mbl.is/andlat
Lúðvík Emil Kaaber
fyrir hönd skólabræðra í MR
Eftir stúdentsprófið spurði ég
Ríkarð Örn Pálsson á hvað hann
hygðist leggja stund. Íslensku,
svaraði hann, þar hefði hann ekki
staðið sig sem skyldi á prófinu. Ég
hváði. Var þetta aðferðin við að
velja sér háskólanám? En þetta
reyndist ekki svo vitlaust. Síðar
átti Ríkarður langan feril sem
tónlistargagnrýnandi Morgun-
blaðsins, þar sem hann vakti ein-
mitt athygli fyrir frumlegan og lit-
ríkan stíl. Orðgnóttin gaf til kynna
víðtæka kunnáttu á íslensku máli.
Vert er þá að minnast þess að Rík-
arður flutti ekki til Íslands fyrr en
um fermingu. Stúdentsprófið tók
hann eftir margra ára baráttu við
að tileinka sér íslenskuna.
Í stað Háskólans hafnaði Rík-
arður Örn í Tónlistarskólanum.
Hljóðfæri hans var kontrabass-
inn, en áhugi hans lá ekki síður á
sviði tónfræði, tónlistarsögu og
kontrapunkts. Hann fór snemma
að semja tónverk, ennfremur
lagði hann fyrir sig útsetningar,
jafnt fyrir nýgilda sem sígilda tón-
list. Eigin verk hans búa stundum
yfir nútímalegri tilvísun í músík
fyrri tíma, ekki síst átjándu ald-
arinnar. Það er einkum sakir
formgerðarinnar sem Bach og
jafnvel eldri tónskáld koma stund-
um í hug hlustandans. Almennt
var Ríkarður maður formsins.
Einn afmælisdag minn fékk ég
t.d. frá honum haganlega orta
sonnettu. Á ensku.
Alhliða þekking Ríkarðs á tón-
list kom að góðum notum í
Kontrapunkti, samnorrænum
sjónvarpsþætti sem gekk í nokkur
ár. Þar var Rikki í essinu sínu og
þar nýttist líka vel dönskukunn-
átta hans, enda sleit hann barns-
skónum í Danaveldi.
Ýmislegt þýddi Ríkarður á
dönsku, t.d. ljóð Jónasar Árnason-
ar við söngdansa Jóns Múla.
Nú hefur þessi frumlegi og fjöl-
vísi tónhöfundur kvatt þetta líf. Í
minningu hans væri ekki úr vegi
að hlýða á eitthvað eftir hann, t.d.
fagottsónötuna, einu tónsmíðina
sem hann er skráður fyrir á Spo-
tify. Margt hefur aldrei verið gef-
ið út, þótt spilað hafi verið opin-
berlega, m.a. verk fyrir
sinfóníuhljómsveit. Á sjötugsaf-
mæli Ríkarðs kom reyndar út tvö-
faldur geisladiskur með fjöl-
breyttri tónlist hans. Þar má
mæla með tveimur píanósvítum,
auk fjölda sönglaga og kórverka.
Þótt ólík séu verkin að gerð og
formi skín einstæður persónuleiki
Ríkarðs ævinlega í gegn. Í efnis-
skrá segir hann: „Fengi ég aðeins
að velja annað af tvennu kysi ég
frekar að vera skemmtilegur en
frumlegur.“ Yfirleitt tókst honum
að vera hvort tveggja.
Sjálfur mun ég sérstaklega
rifja upp tónlist hans við sjón-
varpsmyndina Litbrigði jarðar-
innar, verk sem hann vann af
smekkvísi og nostursemi, líkt og
allt annað sem frá honum kom.
Ágúst Guðmundsson.
Ríkarður Örn Pálsson var
æskuvinur Helga bróður míns og
tíður gestur á heimili foreldra
okkar í Álfheimum 32. Ég held
hann hafi kunnað vel við sig þar
enda tónlist í hávegum höfð - þrír
glymskrattar þandir án afláts - og
mamma gekk um með heyrnar-
hlífar. Ríkarður flokkaði og mark-
aði hverri stefnu sinn bás. Hann
átti t.d. spjall við föður minn um
það hvort ljóðasöngur Bessíar
væri blús eða djass.
Ríkarður var fjölfræðingur og
laðaðist að flækjum, hvort sem
þær var að finna í barokktónlist
eða kveðskap. Þetta birtist með
ýmsum hætti. Hann þróaði t.d.
dýrleikakvarða til þess að meta
afurðir kvæðamanna. Vísur fengu
einkunn með því að deila at-
kvæðafjölda upp í vegna summu
al- og hálfríma. Á þeirri mælistiku
tróndu aldýr gagaraljóð á toppn-
um en fegurðin aukaatriði - enda
ómælanleg.
Mér skilst að hirðskáld nor-
rænna konunga hafi verið at-
vinnumenn. Það hafi ekki verið á
annarra færi að yrkja dróttkvæði.
Ríkarður hefði sómt sér vel við
hirð Haralds blátannar. Átta
hundruð árum eftir að dróttkvæði
duttu úr tísku á Norðurlöndum
orti Ríkarður, þá nemandi í Kaup-
mannahafnarháskóla, svo til Helle
Jensen kennara í forndönsku:
Drepik hendi, danska
drós, úr Háva sósu.
Freist í minni festa,
Fátt es hyggjandi vátta.
Þú ert makligust miklu
máva eik in bleika.
Gløggt yðr glúpna hyggjum
við glens várt, ungfrú Jensen!
Seinna dundaði Ríkarður sér
við að þýða rímnakveðskap yfir á
dönsku. Það gerist ekki af sjálfu
sér, en eftirfarandi þýðing á vísu
úr Unndórsrímum sýnir að ekkert
er óyfirstíganlegt og ekki heldur
að snara hringhendu yfir á dönsku
svo haldi sér ljóðstafir, innrím,
endarím – og merkingin!
Masten svang den muntre gast,
mødt af trang og smiger;
Lastens Sang blev sømmet fast
med syndens lange spiger.
(Vopnið skók hinn væni þegn,
vergjörn tók á móti.
Lífsins bók var lögð í gegn
lostans krókaspjóti.)
Ríkarður er horfinn en við orn-
um okkur við minningarnar.
Guðmundur Guðmundsson.
Ég kynntist Ríkarði í gegnum
starf mitt eftir að ég byrjaði að
vinna á Tónlistardeild RÚV árið
1990. Hann var í íslenska liðinu
sem tók þátt í norrænu spurn-
ingakeppninni Kontrapunkti og
ekki leyndi sér að hann var fróður
um tónlist. Fróðastur var hann
kannski um þá tónlist sem enginn
vissi neitt um. Í spurningaþætti
hér heima spilaði Guðmundur
Emilsson eitt sinn brot úr fjar-
lægri og sjaldheyrðri þjóðlagatón-
list, en Ríkarður vissi allt um
hana.
Svo var það dag nokkurn að
Ríkarður kom til mín og sagði
ábúðarmikill:
„Una, hefur þér aldrei dottið í
hug að taka þátt í Kontrapunkti?“
Nú átti að stofna nýtt lið og
Ríkarður einn var eftir af gamla
liðinu. Mér fannst fráleitt að ég
ætti erindi í keppnina, en Ríkarð-
ur gaf sig ekki og fékk mig að lok-
um í liðið. Þriðji maðurinn var Jó-
hannes Jónasson lögreglumaður.
Þar með var ég komin í lið með
tveimur mönnum sem báðir voru
feitir, sérvitrir og margfróðir. „Þú
ert eins og Freyja á milli tröllanna
í „Rínargullinu“ sagði Jóhannes
við mig.
Svo hófust æfingar og á þeim
þurfti margt að skrafa. Ég man
eftir einni æfingu þar sem fyrst
var talað um gömlu Rúgbrauðs-
gerðina, svo um bílslys um 1970
og svo um nauðsyn þess að koma á
sporvagnakerfi í Reykjavík. Fram
að þessu hafði ég haldið að ég væri
sæmilega sérvitur, en þegar Rík-
arður og Jóhannes voru farnir að
skeggræða í smáatriðum skosk
skjaldarmerki var ég alveg úti að
aka. Auðvitað var rætt um tónlist
líka. Ríkarður var eini maðurinn
með reynslu af keppninni og sagði
að við mættum ekki vera of sein
að svara. Einu sinni á æfingu var
hann þó of fljótfær. Tónverk hófst
og næstum undir eins fór sami
tónninn að hljóma aftur og aftur.
„Þetta er einhver mínimalisti!
Philip Glass!“ hrópaði Ríkarður.
En þetta var enginn mínimalisti,
bara rispa á diskinum. Við héldum
síðan til Finnlands þar sem
keppnin fór fram og var það
skemmtileg reynsla. Sæmilega
gekk í keppninni, en liðin áttu að
fikra sig í áttina að svarinu með
samtali við spyrjandann, Sixten.
Stundum kom Ríkarður Sixten á
óvart með óvenjulegum spurning-
um eins og þegar hann vildi fá að
vita hvort tiltekið tónskáld hefði
átt dóttur sem hét Rósa.
Við Jóhannes gerðum okkur
gott af veitingastöðum Helsinki,
en Ríkarður vildi ekki alltaf koma
með okkur. „Þið hugsið ekki um
annað en mat!“ sagði hann einu
sinni. „Ríkarður er allt of spar-
samur,“ sagði Jóhannes við mig,
„hann er að borða einhverjar sam-
lokur.“ En Ríkarður lét samt ekki
sparsemina stjórna sér nema
stundum. Nokkrum árum seinna
las hann yfir nótur í bók eftir mig
og afþakkaði allar greiðslur nema
eintak af bókinni.
Aðeins ári eftir að við tókum
þátt í keppninni dó Jóhannes
skyndilega. „Er það okkar Jó-
hannes?“ spurði Ríkarður þegar
ég sagði honum látið hans. Hann
bætti svo við: „Mér finnst eins og
allir skemmtilegustu mennirnir
deyi og eintómir leiðindapúkar
verði eftir.“
Og nú er Ríkarður dáinn líka og
þá verður mér hugsað til þessara
orða hans. Og ég verð að segja að
þessir skemmtilegu menn, Jó-
hannes og Ríkarður, dóu alltof
alltof fljótt.
Una Margrét Jónsdóttir.
Lög um grunnskóla voru sett
árið 1974. Í hönd fór mikið um-
bótastarf við nýstofnaða skóla-
rannsóknadeild menntamálaráðu-
neytisins, ekki síst í
námsefnisgerð. Námstjórar voru
ráðnir. Njáll Sigurðsson leiddi
vinnuna í nýrri grein, sem nefnd-
ist tónmennt. Smám saman litu
litlar bækur dagsins ljós með
þjóðlögum, þekktum sönglögum,
en einnig erlendum lögum með
nýjum íslenskum textum. Þetta
var fyrir daga nótnaforrita og al-
mennrar tölvunotkunar. Ríkarður
Örn Pálsson handskrifaði nótur í
bækurnar af listfengi; oft pikkaði
ég textann undir nóturnar á for-
láta rafmagnsritvél. Á þennan
hátt urðu heilu heftin til. Ég var í
hlutastarfi á móti kennslu, Rík-
arður í lausamennsku og fékk
borgað fyrir hvert lag sem hann
skrifaði. Þar sem hann var dansk-
ur í karllegg dró sú ramma taug
hann föðurtúna til á hverju sumri.
Ég kepptist við að láta hann hafa
nóg að gera svo hann ætti fyrir
farinu. Þannig var líf Rikka í hnot-
skurn. Hann safnaði ekki verald-
legum auði, en vildi að sjálfsögðu
hitta sitt fólk.
Ríkidæmi hans bjó innra með
honum. Hann var gæddur snilli-
gáfu í tónlist og varð kunnur m.a.
sem tónlistargagnrýnandi Morg-
unblaðsins. En ofurnæm eyru
hans og góðar gáfur, auk kankvísi
og færni í danskri tungu, gerðu
hann þekktan langt út fyrir land-
steinana. Fyrir aldarfjórðungi var
Kontrapunktur, norrænn spurn-
ingaþáttur um fagurtónlist, sýnd-
ur í sjónvarpi. Það voru bæði
fræðandi og skemmtilegir þættir.
Spyrjandi og keppendur nálguð-
ust svörin í hægu tempói, sem
gerði áhorfendum kleift að vera
með á nótunum allan tímann. Þá
bjó ég í Danmörku og fylltist stolti
þegar lokið var lofsorði á frammi-
stöðu Ríkarðs og félaga hans í ís-
lenska liðinu. Danskan hans þótti
falleg. „Han snakker dansk som í
halvtredserne“ varð einhverjum
að orði. Ekki að undra, því Rík-
arður sleit barnsskónum í Kaup-
mannahöfn á sjötta áratugnum,
en flutti til Íslands á þeim sjö-
unda.
Kynni hans af tónmenntar-
kennurum og kórstjórum urðu
kveikjan að snjöllum útsetningum
og tónsmíðum, m.a. fyrir Skólakór
Garðabæjar, Graduale Futuri í
Langholtskirkju og Tónlistar-
skóla Seltjarnarness. Hann út-
setti einnig lög Ingibjargar Þor-
bergs fyrir hljómplötuna Hvít er
borg og bær. Enn er margt óupp-
talið á því sviði. En Rikka var
fleira til lista lagt. Hann var mikill
grúskari og kafaði stundum djúpt.
En hugur hans sveif þó eins og
svanur langt fyrir ofan gassagang
hversdagsins. Enda fór það svo,
þegar ég frétti af andláti hans, að
mér komu í hug ljóðlínur úr göml-
um enskum madrígal eftir Or-
lando Gibbons, söngnum um hinn
deyjandi svan: – Nú eru fleiri
gæsir en svanir á lífi, fleiri kjánar
en vitringar.
More geese than swans now live,
more fools than wise.
Nú er hann, líkt og svanurinn í
madrígalnum, floginn í átt til
ókunnrar strandar. Fari hann vel.
Pétur Hafþór Jónsson.
Það veit ég að honum Rikka
yrði ekki orða vant ef hann stæði í
mínum sporum núna; að skrifa
nokkur kveðjuorð um kæran vin
að leiðarlokum. En á þessari
stundu langar mig mest að tjá
sorg og söknuð eftir góðum og
ljúfum vini. Sem var sannarlega
sérstakur – og hreint enginn
hversdagsmaður! Þess vegna var
alltaf svolítið ævintýri að eiga
samverustundir með Rikka, en
þar standa nú upp úr kjötsúpu-
boðin hennar Elsu. Það voru
skemmtilegar stundir: Milli þess
sem við sötruðum öl og Rikki
reykti sinn vindil á svölunum
hlustuðum við á tónlist og flökk-
uðum milli Bítlanna og Bachs og
víðar. Tónlistin var hans yndi!
Af mörgum mannkostum
Rikka var geðprýðin hans aðals-
merki, svo og kímnigáfan sem
„draup“ af honum. Ég er svo
þakklát fyrir þennan góða vin, það
er dýrmæt gjöf.
Ég sendi innilegustu samúðar-
kveðjur til vinanna góðu sem biðu
við dánarbeðinn þar til yfir lauk,
og allra hinna vinanna. En ekki
síst til ættingjanna í Danmörku
þar sem ég veit að hans er sárt
saknað.
Far vel, elsku Rikki.
Bára Guðmundsdóttir.
Við í tríóinu Þrjú á palli höfum
misst góðan vin og samstarfs-
mann, Ríkarð Örn Pálsson. Þegar
Rikki bættist í hópinn 1970 hafði
tríóið starfað um skeið í Iðnó sem
hluti af leikriti Jónasar Árnason-
ar, Þið munið hann Jörund. Þegar
sýningum lauk ákváðum við að
finna nafn á tríóið og halda æv-
intýrinu áfram utan leikhússins.
Í flestum tríóum á þeim tíma
voru kontrabassaleikarar ómiss-
andi og það var því mikill happa-
fengur að fá Rikka til liðs við okk-
ur. Hann var mikill
tónlistarmaður, fínn útsetjari og
góður félagi, eldklár og mikill
húmoristi, á sinn danska „hygge“-
máta.
Hann var líka skrautfjöður
tríósins eins og Ómar Valdimars-
son lýsir honum í blaðagrein sinni
um Þjóðlagahátíð þar sem nýjasti
meðlimur tríósins birtist: „Rikki
Páls er heill kapítuli út af fyrir sig;
reykir pípu á meðan hann togar í
bassastrengina. Það er víst óhætt
að fullyrða að Þrjú á palli voru
stjörnur kvöldsins.“
Við áttum eftir að starfa saman
næstu árin, ferðast um landið,
taka þátt í þjóðlagahátíðum inn-
anlands og utan og gera nokkrar
plötur á vegum Svavars Gests.
Eftir rúmlega fimm ára samvinnu
kom að því að hvert og eitt okkar
sneri sér að öðrum verkefnum.
Rikki hélt áfram að sinna tónlist-
inni, fór síðar að skrifa fróðlega og
litríka tónlistargagnrýni í Morg-
unblaðið og svo varð hann auðvit-
að „heimsfrægur“ þegar hann tók
fyrir Íslands hönd þátt í norrænu
spurningakeppninni Kontra-
punkti. Þar fór hann á kostum,
bæði vegna sinnar víðfeðmu
kunnáttu í tónlist og sögu tónlist-
arinnar, en ekki síður fyrir nota-
legu nærveruna og húmorinn.
Við kveðjum nú okkar gamla
vin og án efa munu minningarnar
Ríkarður Örn
Pálsson
„Komdu nú“
sagði Benedikt sig-
urviss og hróðugur.
Við sátum við
græna borðið á spilakvöldi
Krummaklúbbsins. Ég man svo
vel eftir þessu atviki, því ég
fylltist svo mikilli aðdáun á
þessum heiðursmanni á tíræð-
isaldri. Hann var að spila þrjú
grönd og beið þess með bros á
vör að veita mér coup de gráce,
náðarhöggið. Hann vissi upp á
hár hvaða spil ég væri með á
Benedikt
Antonsson
✝
Benedikt Ant-
onsson fæddist
12. febrúar 1922.
Hann lést 14. októ-
ber 2021.
Benedikt var
jarðsunginn 1. nóv-
ember 2021.
hendi. Mér voru all-
ar bjargir bannað-
ar. Benni var búinn
að segja mér að
hann væri einn af
stofnendum
Krummaklúbbsins,
sem stofnaður var í
janúar 1964. Hann
var félagi númer
eitt. Mér fannst við
hæfi að kynna hann
fyrir núverandi fé-
lögum klúbbsins, sem eru 70
talsins, og bauð honum og Davíð
sonarsyni hans með mér á spila-
kvöld. Ég kynntist Benna fyrst
þegar ég fyrir mörgum árum
sótti námskeið í áætlanagerð,
sem hann kenndi. Hann var góð-
ur kennari, fróður um efnið, líf-
legur, skemmtilegur og hógvær.
Ég gerði mér grein fyrir því að
þar færi mannkostamaður.
Seinna tengdumst við fjöl-
skylduböndum.
Það fór ávallt vel á með okk-
ur þegar við hittumst, höfðum
sömu áhugamál, báðir viðskipta-
fræðingar, sem hefur komið
okkur báðum að góðum notum.
Hann var alltaf með síðustu
krossgátu, sem birtist í sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins, erf-
iðu gátuna, í vasanum og við
gátum borið saman bækur okk-
ar. Ég las einhvers staðar um
rannsókn sem gerð var í Svíþjóð
á hvað best væri að gera til að
halda heilanum í góðu formi.
Þrennt var nefnt, að spila
bridds, að ráða krossgátur og að
stunda útsaum. Heili Benna var
í góðu formi. Þökk sé briddsinu
og krossgátunum. Ég veit ekki
hvort hann stundaði útsaum,
honum hefði verið trúandi til
þess. Það er sjónarsviptir að
Benna. Hann var mikill gleði-
gjafi.
Ég votta aðstandendum mína
dýpstu samúð.
Björgvin Schram.