Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.12.2021, Blaðsíða 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.12. 2021
Þ
að er erfitt að komast í jólaskap í roki og
rigningu. Maður nær varla einu sinni að
vinna upp almennilegt jólastress. Þetta
veður er ekki að gera neitt fyrir hinn sanna
jólaanda en er samt ekki jafn ójólalegt og hug-
takið allratap. Sérstaklega ekki þegar það er
reiknað sem hlutfall af jólagjöfum. En ég var
sem sagt að lesa svo áhugaverðan pistil í jóla-
dagatali Viðskiptaráðs um þennan fylgifisk há-
tíðanna.
Hagfræðingurinn Joel Waldfogel virðist
ekki hafa haft neitt betra að gera en að reikna
út hversu hátt hlutfall jólaverslunar félli undir
þessa skilgreiningu. Hugtakið þýðir sam-
kvæmt Wikipediu: Óskilvirkni á framboði og
eftirspurn á vöru þannig að Pareto-kjörstöðu
er ekki náð. Með öðrum orðum kaupir fólk vör-
una eða þjónustuna og hlýtur ekki ábata af eða
kaupir ekki vöruna sem það hlyti ábata af.
Allratap jólanna þýðir sem sagt á íslensku:
Jólagjafir sem hitta ekki í mark.
Waldfogel komst að því að hlutfallið væri á
bilinu 10-30 prósent. Sem þýðir á mannamáli
okkar óhagfræddu 3-9 milljarðar af íslenskri
jólaverslun. Sem er vissulega frekar mikið og
pínu óstuð að fá svona tölur rétt fyrir jólin.
En það er samt órjúfanlegur hluti af þessari
hátíð. Við köllum þetta reyndar sjaldnast
þessu nafni. Hjá venjulegu fólki heitir þetta
sennilega „hvernig datt honum í hug að gefa
mér svona?“ eða „hvurn andskotann á ég að
gera við þetta?“ eða jafnvel: „Nú, jæja. Peysa.
Aftur.“
Í fullkomnum heimi hagfræðinnar myndum
við annaðhvort millifæra á hvert annað eða
gefa út nákvæma lista yfir það sem við þyrft-
um helst. Svo sætum við með símana okkar og
merktum við þegar við opnuðum pakkana og
reiknuðum út í huganum hvort við hefðum
hagnast eða tapað á þessum viðskiptum öllum.
En jólin snúast ekki um það. Jólin eru hátíð
sem snýst um það að reyna að gleðja þá sem
okkur þykir vænt um. Og ef nokkur möguleiki
er, koma þeim á óvart. Það er fátt fallegra en
að gefa einhverjum eitthvað sem hann vissi
ekki að hann langaði í. Ná að koma einhverjum
svo mikið á óvart að hann hafi ekki einu sinni
hugleitt gjöf í líkingu við þessa. Að sama skapi
getur líka verið pínu vandræðalegt að þurfa að
útskýra í löngu máli hvernig gjöfin virkar og
til hvers á að nota hana.
Það er nefnilega svo margt sem skiptir
meira máli en að fólk vanti nákvæmlega það
sem það fær. Ef við fylgdum alltaf þeirri reglu
að gefa eftir listum – af hverju ættum við þá að
hafa fyrir því að pakka þessu dóti inn? Ég
meina, það vissu
þá allir hvað þeir
væru að fá.
Ef ég væri
hagfræðingur
myndi ég reikna
út vísitölu
óvæntleika í
tengslum við há-
tíðirnar. Hann virkar þannig að því óvæntari
sem gjöfin er, því betra. Hin fullkomna gjöf
myndi sameina gott hlutfall af vísitölu óvænt-
leika, gleði og notagildi.
Ég átti afmæli í byrjun desember og fékk
nokkrar mjög skemmtilegar gjafir. Allar voru
þær frábærar og enga þeirra sá ég fyrir. Sem
gerir þær enn betri.
En stundum gerist það að gjöf hittir ekki
nákvæmlega í mark. Ég hef alveg lent í því. En
þá er alltaf plan B sem er að minna á að það er
hugurinn sem gildir. Og plan C er að minna á
að úti um alla borg eru nytjamarkaðir sem
koma vörum í verð og peningunum á góðan
stað.
Gleðileg jól!
’
Ef ég væri hagfræðingur
myndi ég reikna út vísitölu
óvæntleika í tengslum við hátíð-
irnar. Hann virkar þannig að því
óvæntari sem gjöfin er, því betra.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Peysa. Aftur
V
ið sem teljumst til vestur-
bæinga í Reykjavík höfum
fylgst spennt með því hver
verði afdrif Bændahallarinnar.
Ég gef mér að öll sjáum við eftir
samtökum bænda úr nágrenninu en
bændurnir hafa haft höfuðstöðvar
sínar í höllinni enda hún kennd við þá.
Svo erum við mörg sem sjáum eftir
Hótel Sögu, glæsilegasta hóteli lands-
ins. Við myndum hins vegar gleðjast
við að sjá verðuga nýtingu á hinni
miklu höll eins og nú virðist reyndar
að verði niðurstaðan.
Á daginn er komið að Háskóli Ís-
lands og Félagsstofnun stúdenta
renni hýru auga til byggingarinnar
og á Alþingi hefur fjármálaráðherra
verið gefið grænt ljós til að ráðast í
makaskipti á öðrum eignum sem eru
á nafni Háskólans svo þessi milljarða-
viðskipti geti farið
fram.
Ekki er þetta
slæmur kostur.
Sennilega bara al-
veg prýðilegur mið-
að við aðstæður.
Og hverjar eru
þá aðstæðurnar?
Varla er ofgnótt
peninga í hirslum
Háskóla Íslands
fremur en öðrum stofnunum ríkisins.
Ekki nægja makaskiptin ein. Meira
þarf að koma til. En þegar betur er að
gáð koma fjármunir til Háskóla Ís-
lands úr fleiri áttum en ríkiskass-
anum einum. Þeir eru nefnilega fleiri
kassarnir sem þessi æðsta mennta-
stofnun þjóðarinnar hefur aðgang að.
Það eru að sjálfsögðu spilakassarnir í
spilavítunum sem skólinn rekur í
skjóli ríkisvaldsins.
Spilavíti háskólans eru með sams
konar fjárhættuspilabúnað og svæsn-
ustu spilavíti í Las Vegas og Monakó.
Það sem skilur casino Háskóla Ís-
lands frá spilavítunum á þessum stöð-
um er sennilega fyrst og fremst efna-
hagur „viðskiptavinanna“.
Láglaunafólk og öryrkjar komast síð-
ur til þessara rándýru glysstaða en
milljarðamæringar heimsins. Auðvelt
er hins vegar að gerast bakhjarl Há-
skóla Íslands við Hlemm eða í
Hamraborginni í Kópavogi. Þar er
fólki sagt hvað hægt er að vinna
margar milljónir þá mínútuna og
minnt rækilega á hið gamalkunna að
vogun vinnur. Í Háspennusölum
Happdrættis Háskóla Íslands vinnur
hins vegar enginn á endanum nema
hvað Háskóli Íslands fær stöðugt
meira fjármagn til að reisa og reka
glæsilegar byggingar til að hýsa
fræðasetur um íslenska menningu,
siðfræði og hagfræði að ógleymdum
mannauðsvísindum.
Allt er þetta heldur nöturlegt þeg-
ar haft er í huga að samkvæmt rann-
sóknum er milljarðahagnaður spila-
vítanna á kostnað einstaklinga sem
ekki eru sjálfráðir gerða sinna og
valda með óviðráðanlegri fíkn sinni
sér og sínum nánustu ómældum
harmi og þjáningum.
Þessu gerir þjóðin sér grein fyrir.
Komið hefur fram í skoðanakönn-
unum að yfirgnæfandi meirihluti
þjóðarinnar vill láta loka spilabúll-
unum hvort sem er hjá Háskóla Ís-
lands eða öðrum þeim aðilum sem
veitt hefur verið leyfi til að hafa fé af
fólki með þessum hætti.
Á árinu sem senn er liðið hefur þó
margt miðað í rétta átt. Í fyrsta lagi
sagði SÁÁ sig frá þessari siðlausu
tekjuöflun. Í öðru lagi hafa rekstr-
araðilar hver á
fætur öðrum lok-
að kössum í sín-
um húsakynnum
þótt það kæmi
þeim fjárhags-
lega í koll. Þetta
fólk á mikla virð-
ingu skilið. Í
þriðja lagi fjölgar
þeim starfs-
mönnum Háskól-
ans sem krefjast þess að spilavítum
skólans verði lokað og í fjórða lagi eru
komin fram samtök sem berjast af
einurð gegn þessari óværu og hafa
greinlega náð í gegn til þjóðarinnar.
Það er hins vegar þjóðarinnar að
ná í gegn til ríkisstjórnarinnar. Fram
kom í fréttum í aðdraganda alþing-
iskosninganna í haust að enginn rík-
isstjórnarflokkanna virtist hafa sama
skilning á vandanum og meirihluti
þjóðarinnar hefur. Spurðir um hvað
flokkarnir vildu gera í þessum málum
þá er skemmst frá því að segja að
Sjálfstæðisflokkurinn svaraði Sam-
tökum áhugafólks um spilafíkn á þá
lund að til greina kæmi „að löggjafinn
setji reglur um forvarnarstarf og
ábyrgan rekstur fyrirtækjanna í
þessari atvinnugrein“. Vinstri græn
vildu betri geðheilbrigðisþjónustu en
Framsókn sagðist ekki hafa mótað
„opinbera afstöðu til þess að banna
rekstur spilakassa“.
Þarna er því verk að vinna ef tak-
ast á að kalla stjórnvöld til ábyrgðar.
En þá vaknar spurningin hvort
fólkið sem kaupir Bændahöllina fyrir
menntasvið Háskóla Íslands verður
látið njóta sannmælis þegar skrifað
verður undir kaupsamninga. Varla
fer undirskriftin fram í casínóinu á
Lækjartorgi, en kannski í Stjórn-
arráðinu sem einnig er við það torg.
Það verður fróðlegt að sjá hvort það
verður rektor Háskóla Íslands sem
kemur til með að munda pennann eða
ráðherrar ríkisstjórnarinnar.
Sennilega ráðherrarnir. Það væri
rökrétt því þeir eru ábyrgir fyrir því
að byggingar undir æðstu mennta-
stofnun landsins eru fjármagnaðar
með því að nýta sér veikleika fólks
sem á erfitt uppdráttar.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Spilafíklar kaupa
bændahöllina en
hver skrifar undir?
Úr ólíkum
áttum
Ögmundur Jónasson
ogmundur@ogmundur.is
’
Fram kom í fréttum í
aðdraganda alþing-
iskosninganna í haust
að enginn ríkisstjórnar-
flokkanna virtist hafa
sama skilning á vand-
anum og meirihluti
þjóðarinnar hefur.
L augarnar í Rey k javí k
Jólasund
SUNDKORT
ER GÓ Ð
JÓL AGJÖF
w w w. i t r. i s
*
Jó
la
sv
ei
nu
m
er
sk
yl
t
að
n
ot
a
vi
ðe
ig
an
d
is
un
d
fö
t
ei
n
s
og
að
ri
r.
Skoðaðu afgreiðslutíma sundstaða
um jól og áramót á w w w.itr.is