Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.12.2021, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.12. 2021
BÆKUR
F
yrir fimm árum kom Reynir
Finndal Grétarsson að skoða
hús Ólafs heitins Ragnars-
sonar bókaútgefanda í því augnamiði
að kaupa það af ekkju hans, Elínu
Bergs. Í bókasafnsherbergi var einn
veggur þakinn landakortum sem
fönguðu áhuga Reynis og hann
spurði beint út hvort hann mætti
kaupa þau og bækurnar með húsinu.
Svarið var nei við kortunum, en bæk-
urnar fylgdu með kaupunum. Þetta
var hins vegar ást við fyrstu sýn og
Reynir hófst þegar í stað handa við
að koma sér upp sínu eigin Íslands-
og heimskortasafni sem aftur varð
kveikjan að bókunum Kortlagningu
Íslands, sem kom út fyrir fjórum ár-
um, og Kortlagningu heimsins, sem
kemur út núna fyrir jólin hjá Sögum
útgáfu.
Reynir segir nýju bókina rökrétt
framhald af þeirri fyrri enda hefur
hann varið dágóðum tíma í grúsk
seinustu fimm árin, samhliða korta-
söfnun sinni. „Þegar ég byrjaði að
safna heimskortum fannst mér vanta
bók þar sem skipulega er haldið utan
um heiminn okkar og eftirfarandi
spurningu svarað: Hvernig varð
heimskortið til?“ segir hann.
Safn Reynis telur nú um 400 kort.
Minnst af því hefur hann fengið hér
heima en þó kemur fyrir að áhuga-
verð Íslandskort komi inn á uppboð
hjá Gallerí Fold. „Ég komst fljótt að
því að þetta er heill heimur út af fyrir
sig, það er sérhæfðir kortasafnarar
og uppboð á gömlum kortum. Sitt-
hvað er líka að finna í fornbókabúð-
um ytra. Bestu kortin fær maður á
uppboðum hjá Sotheby’s og slíkum
fyrirtækjum en ég hef líka keypt tals-
vert af bókum með kortum í.“
Fegurðin í fyrirrúmi
Enda þótt undirtitill nýju bókarinnar
sé Frá Grikkjum til Google Maps þá
safnar Reynir nær eingöngu kortum
sem gerð voru fyrir 1850. „Eftir það
er barnið orðið fullorðið og kortin
ekki eins spennandi enda fóru opin-
berar stofnanir að sjá um landmæl-
ingar og upplýsingagildið að skipta
öllu máli. Fegurðin og listræna gildið
höfða á hinn bóginn meira til mín.
Eftir að Gutenberg kom fram með
prentlistina á 15. öld urðu kort mjög
vinsæl enda vildi fólk upp frá því hafa
sínar bækur með myndum en ekki
bara texta. Til að byrja með var mest
um englamyndir en fljótlega urðu
landakort vinsælt myndefni enda
mörg hver ákaflega falleg,“ segir
Reynir og bætir við að það hafi
ábyggilega verið mikil upplifun fyrir
fólk að sjá heimskort í fyrsta sinn.
Landafræðin var auðvitað mun
frumstæðari en við þekkjum í dag en
það kom ekki að sök, að sögn Reynis.
„Listrænt gildi kortsins skipti miklu
meira máli; það varð að vera fallegt,
samanber Íslandskortið fræga með
skrímslunum allt í kring,“ segir
Reynir en tvenns konar aðferðum
var aðallega beitt, tréskurði og kop-
arstungum, og listfengið réð ríkjum.
Hann segir erfitt að skilja hvernig
menn fóru að því að gera þetta svona
vel en bestu kortin frá þessum tíma
líta út fyrir að hafa verið gerð fyrir
örfáum árum. Liturinn fölnar ekki.
„Það var virkilega vel í þetta lagt,
sem heillaði mig ekki síður.“
Reynir kveðst alltaf hafa haft gam-
an af landakortum og rekist hann á
slíkan grip á förnum vegi gefi hann
sér iðulega tíma til að skoða. „Mín
kynslóð og þeir sem eldri eru vita
hvar Ísland er, efst upp, vinstra meg-
in við miðju. Það var þó alls ekkert
sjálfgefið enda hefði suður alveg eins
getað verið upp en ekki niður og var
það á mörgum kortum áður. Börnin
okkar nota hins vegar Google Maps,
þau eru alltaf punkturinn í miðjunni
og fá fyrir vikið ekki sömu tilfinn-
inguna fyrir kortunum. Þú getur
ímyndað þér hvaða áhrif það hefur á
heimsmyndina.“
Hvar er ég?
– Hvað er svona heillandi við heims-
kortið?
„Tilvera okkar er um margt óskilj-
anleg. Við vitum í reynd afskaplega
lítið um hana. Kortlagningin er hins
vegar tól sem hjálpar okkur að skýra
efnisheiminn sem við búum í og setja
hann í samhengi. Hvar er ég? Það
hjálpar okkur að koma böndum á
óreiðuna í heiminum og skilja hann
aðeins betur. Eða jafnvel bjagar
hana. Afríka er í reynd sirka 14 sinn-
um stærri en Grænland. Það eru
tvær eldfjallaeyjur milli Evrópu og
Ameríku, Ísland og Japan.“
Reynir kveðst hafa lært margt af
skrifunum enda saga kortlagningar
um leið saga landkönnunar í heim-
inum. „Margt vissi maður lítið um,
eins og til dæmis hvernig Asía varð
hluti af heimi Evrópumanna. Alex-
ander mikli kom til Asíu á sinni tíð og
viðskipti voru stunduð gegnum ald-
irnar. Síðan kom íslam með tilheyr-
andi hindrunum og Silkileiðin lok-
aðist. Evrópumenn reyndu mikið að
komast til Asíu og Kólumbus trúði
því til að mynda að hann hefði fundið
álfuna. Þar misreiknaði hann sig, hélt
að heimurinn væri 25 þúsund km en
ekki 40 þúsund. Afríka var lengi
hindrun og Ameríka lengst af líka;
menn reyndu að fara framhjá henni.
Það voru loðskinnin sem fengu menn
til að nema þar land, eins og gerðist
með Síberíu áður.“
Fyrir þá sem ekki kannast við
Reyni þá stofnaði hann og rak fyrir-
tækið Creditinfo í tvo áratugi en hef-
ur helgað sig skrifum og almennu
grúski undanfarin ár. „Ég var líka í
fjárfestingum en það er ekkert sér-
staklega skemmtilegt, þannig að þeg-
ar mér bauðst starf forstjóra
SaltPay, sem áður hét Borgun, þá tók
ég það að mér. Það er dagvinnan mín
núna.“
Fyrri bókin kom einnig út á ensku
og Reynir er nú að leggja lokahönd á
enska útgáfu nýju bókarinnar. „Hún
kemur út á næsta ári og mögulega er
meiri markaður fyrir hana erlendis.
Það kemur í ljós. Í öllu falli er ekki til
svona bók, að mér vitandi. Það eru til
bækur skrifaðar af einhverjum pró-
fessorum með allt aðra og línulegri
tímaröð; sjálfum finnst mér
skemmtilegra að fylgja svæðunum en
tímanum.“
Kettir, geitur og
Iron Maiden
Hann varast líka að taka sig of hátíð-
lega og biður lesendur í formála um
að hafa ekki áhyggjur af því ef ein-
hverjar villur slæðast með. „Ég er
ekki fræðimaður en skrifa bókina
eins og ég vil lesa hana. Tónninn er
ekkert alltof alvarlegur. Þetta er um-
fram allt samansafn af sögum um það
hvernig við kynntumst heiminum
okkar og settum hann niður á tví-
víðan flöt. Inn á milli eru svo sögur af
landkönnuðum og öðrum mikil-
mennum og langi mig að hafa sögu af
ketti eða geit þá leyfi ég henni bara
að fljóta með. Uppáhaldshljómsveit-
ina mína, Iron Maiden, ber meira að
segja á góma. Ég er með öðrum orð-
um að reyna að gera þetta faglega en
án þess að vera leiðinlegur. Vonandi
hefur það tekist.“
Nokkrir lásu textann yfir, þeirra á
meðal Grétar Víðir, sonur Reynis, og
Illugi Jökulsson. „Ég hringdi í Illuga
og tjáði honum að ég vildi fá besta al-
þýðusagnfræðing landsins til að lesa
yfir. Það er að segja Veru, dóttur
hans, en þar sem ég næði ekki í hana
yrði ég að láta hann duga.“
Illugi tók verkið glaður að sér.
Nú þegar Ísland og heimurinn eru
að baki blasir við að spyrja Reyni
hvort hann stefni skónum næst út í
geim. „Það er kafli í nýju bókinni um
kortlagningu himinsins en ætli ég láti
það ekki duga. Ég er samt ekki hætt-
ur að skrifa, meðan einhver nennir að
lesa þá held ég áfram. Ég átti alls
ekki von á því að skrifa þessar korta-
bækur og ómögulegt er að segja hvar
mig ber niður næst.“
Að koma böndum á óreiðuna
Reynir Finndal Grétarsson hefur sent frá sér
bókina Kortlagning heimsins – frá Grikkjum
til Google Maps. Hún er afrakstur brennandi
áhuga höfundar á landakortum, einkum frá
fyrri öldum þegar listfengið og fegurðin réðu
för en ekki upplýsingagildið.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Reynir Finndal Grétarsson
hefur safnað Íslands- og
heimskortum af miklum
móð undanfarin fimm ár.
Morgunblaðið/Unnur Karen
’
Tilvera okkar er um
margt óskiljanleg. Við
vitum í reynd afskaplega
lítið um hana. Kortlagn-
ingin er hins vegar tól
sem hjálpar okkur að
skýra efnisheiminn sem
við búum í og setja hann í
samhengi.