Morgunblaðið - 11.12.2021, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. DESEMBER 2021
Krunk Krummi krunkar úti, kallar á nafna sinn, segir í kvæðinu. Þessi var spakur við Hörpu í gær.
Eggert
Þegar ég stýrði öldr-
unarþjónustu í Reykja-
vík voru margir, líkt og
nú, sem vildu reglulega
gefa mér góð ráð. Sér-
staklega þótti mér vænt
um fyrstu heilræðin
sem eldri íbúi veitti mér
af þeirri visku sem hún
hafði safnað í gegn um
árin. Þau voru að passa
að vera alltaf að hreyfa
mig, safna peningum og
aldrei gleyma að halda áfram að læra
og sérstaklega viðhalda tækniþekk-
ingu minni, því það myndi skipta
sköpum í öllum samskiptum til fram-
tíðar.
Ég hef reynt að fylgja þessum
þremur heilræðum í eigin lífi, en þau
nýtast mér einnig til að hugsa hvern-
ig sveitarfélög geta sem best hugað
að sínu eldra fólki. Ísland er að eldast
og við erum í meira mæli að gera okk-
ur grein fyrir að þarfir eldri borgara
eru mjög mismunandi. Við því þarf að
bregðast.
Hreyfum okkur
Sveitarfélög eru mjög dugleg að
hvetja ungt fólk til íþróttaiðkunar. En
hreyfing er mikilvæg alla ævi, líka
þegar komið er á efri ár. Íþróttafélög,
líkamsræktarmiðstöðvar og fé-
lagsmiðstöðvar borgarinnar bjóða
upp á skipulagða hreyfingu fyrir
eldra fólk. En við þurfum að ná til enn
fleiri og finna nýjar leiðir til að hvetja
fólk á öllum aldri til virkni og hreyf-
ingar. Nýtt lýðheilsumat í Reykjavík
sýnir að með Covid dró úr líkams-
þjálfun eldra fólks. Það er þróun sem
þarf að snúa við.
Söfnum peningum
Hvað varðar annað heilræðið, að
safna peningum, þá vitum við að ýmis
áföll geta komið upp á í lífinu og ekki
allt eldra fólk sem hefur
getað safnað sjóðum.
Þetta þurfum við sér-
staklega að hafa í huga
þegar við skipuleggjum
fjölbreytt búsetu-
úrræði. Fjölmargir vilja
vera áfram í eigin hús-
næði en aðrir vilja
minnka við sig eða
flytja úr húsnæði til að
losna við stiga. Þá eru
aðrir sem vilja eða
þurfa að flytja í hús-
næði í nálægð við meiri
sérhæfða þjónustu. Hér þarf að
tryggja gott úrval leiguhúsnæðis fyr-
ir eldra fólk, sem getur t.d. verið
byggt upp af stéttarfélögum eða bú-
setufélögum.
Lærum alla ævi
Það hefur orðið mikil þróun í vel-
ferðartækni í borginni fyrir eldra
fólk, ekki síst með Covid. Meðal nýj-
unga eru skjáheimsóknir heimaþjón-
ustunnar, þar sem spjaldtölvur
standa öllum notendum til boða.
Tryggt er að lítillar sem engrar
tæknikunnáttu er krafist til að nýta
sér tæknina, en á félagsmiðstöðvum
borgarinnar hefur verið boðið upp á
tölvufærninámskeið, til að allir geti
nýtt sér þá snjalltækni sem er að
ryðja sér til rúms. Með aukinni staf-
rænni þróun verður enn mikilvægara
að tryggja að enginn sitji þar eftir.
Eftir Þórdísi Lóu
Þórhallsdóttur
» Sérstaklega þótti
mér vænt um fyrstu
heilræðin sem eldri íbúi
veitti mér af þeirri visku
sem hún hafði safnað í
gegn um árin.
Þórdís Lóa
Þórhallsdóttir
Höfundur er formaður borgarráðs og
oddviti Viðreisnar.
Heilræði eldra fólks
Jólabókaflóðið er
skollið á, nú af talsvert
meiri krafti en fyrir fá-
einum árum þegar
bókaútgáfa hafði dreg-
ist verulega saman. Sú
þróun var óæskileg af
mörgum ástæðum
enda er bóklestur upp-
spretta þekkingar og
færni. Ísland er sagna-
þjóð og segja má að
fyrsti þekkingarkjarninn hafi mynd-
ast við ritun konungasagna, eddu-
kvæða, Sturlungu og Heimskringlu
Íslendingasagna á 12. öld og 13. öld.
Ég er ekki í nokkrum vafa um að
þessi ritun hafi lagt sterkan grunn að
tungumálinu okkar. Það er hlutverk
okkar allra að hlúa að því á þessum
tímum örra tækni- og samfélags-
breytinga.
Gamla klisjan um að Íslendingar
séu og eigi að vera bókaþjóð er
skemmtileg, en dugar ekki ein og sér
til að tryggja blómlega bókaútgáfu
og lestur. Viðskiptalegar forsendur
þurfa líka að vera fyrir hendi. Þess
vegna réðust stjórnvöld í marg-
þættar aðgerðir til að snúa við nei-
kvæðri útgáfuþróun og stuðla þannig
að auknum lestri. Aðgerðirnar fela
meðal annars í sér 25% endur-
greiðslur vegna bókaútgáfu á ís-
lensku, styrkingu listamannalauna,
eflingu bókasafna og stofnun barna-
og ungmennabókasjóðs. Þannig hef-
ur útgefnum bókatitlum fjölgað um
36% frá árinu 2017 og fyrir vikið get-
ur bókaþjóðin státað af mikilfeng-
legri flóru bókmennta af öllu mögu-
legu tagi, fyrir aldna sem unga.
Mikilvægi lesturs
Það er óumdeilt að bóklestur eyk-
ur lesskilning barna, þjálfar grein-
ingarhæfileika þeirra,
einbeitingu og örvar
ímyndunaraflið. Bók-
lestur örvar minnis-
stöðvar hugans, hjálp-
ar okkur að skilja
heiminn og tjá okkur.
Allt ofangreint – og
margt fleira – undirbýr
börnin okkar fyrir
framtíðina, sem enginn
veit hvernig verður.
Framtíðarfræðingum
ber þó saman um að
sköpunargáfa sé eitt-
hvert besta veganestið inn í óvissa
framtíðina ásamt læsi af öllu mögu-
legu tagi; menningarlæsi, talna-, til-
finninga- og fjármálalæsi svo dæmi
séu nefnd. Hlutverk samfélagsins,
með heimili og skóla í fararbroddi,
er að hjálpa skólabörnum nútímans
að rækta þessa eiginleika í bland við
gagnrýna hugsun, dómgreind, lær-
dómsviðhorf og þrautseigju. Þar
dugar ekki að hugsa til næstu fimm
eða tíu ára, því börn sem byrjuðu
skólagöngu sína í haust geta vænst
þess að setjast í helgan stein að
loknum starfsferli árið 2085.
Þetta stóra samfélagsverkefni
verður ekki leyst með útgáfu bóka á
íslensku einni saman, en hún er mik-
ilvæg forsenda þess að börn nái að
tileinka sér nauðsynlega framtíðar-
færni. Þess vegna er svo mikilvægt
að börn hafi aðgang að fjölbreyttu
úrvali bóka og annars lesefnis á sínu
móðurmáli og þeim peningum sem
ríkið ver í stuðning við bókaútgef-
endur er vel varið. Það er einlæg
sannfæring mín að hún muni ávaxta
sig vel í höndum, huga og hæfi-
leikum þeirra sem lesa.
Endurgreiðsla hluta
kostnaðar við útgáfu bóka
Lög um stuðning við útgáfu bóka
á íslensku tóku gildi hinn 1. janúar
2019. Markmið laganna er að efla út-
gáfu bóka á íslensku með því að
veita bókaútgefendum tímabundinn
stuðning í formi endurgreiðslu á
hluta kostnaðar sem fellur til við út-
gáfu bóka á íslensku. Samkvæmt
upplýsingum frá Félagi bókaútgef-
enda hefur skráðum titlum fjölgað,
samkvæmt skráðum titlum í Bóka-
tíðindum ársins 2021. Um er að
ræða umtalsverða fjölgun frá því á
síðastliðnu ári, en hún skýrist meðal
annars af aukinni útgáfu á hljóð- og
rafbókum, ungmennabókum og
þýddum skáldverkum og fræðibók-
um. Frá árinu 2017 hefur heildar-
fjöldi útgefinna titla farið úr 726 í
985 á árinu 202.
Listamannalaunum fjölgað
Samkvæmt lögum nr. 57/2009 um
listamannalaun veitir Alþingi árlega
fé af fjárlögum til starfslauna lista-
manna í þeim tilgangi að efla list-
sköpun í landinu. Launasjóður rit-
höfunda veitir árlega starfslaun og
styrki sem svara til 555 mánaðar-
launa skv. lögunum. Í fjár-
aukalögum fyrir árið 2020 var veitt
250 m.kr. framlag til fjölgunar lista-
mannalauna. Starfslaun rithöfunda
árið 2020 svöruðu þannig til 763
mánaðarlauna. Árið 2021 nam
hækkunin 225 m.kr. og starfslaun til
rithöfunda svöruðu til 646 mán-
aðarlauna.
Barna- og ungmenna-
bókasjóðurinn Auður
Með samþykktri þingsályktun um
að efla íslensku sem opinbert mál á
Íslandi árið 2019 var komið á lagg-
irnar sérstökum barna- og ung-
mennabókasjóði innan bókmennta-
sjóðs, sem styrkir útgáfu barna- og
ungmennabóka sem skrifaðar eru á
íslensku. Sjóðurinn fékk heitið Auð-
ur og er tilgangur hans að auðga og
efla útgáfu vandaðra bóka fyrir
yngri lesendur. Frá tilkomu sjóðsins
hefur verið úthlutað um 24 m.kr. til
75 verka.
Höfundagreiðslur fyrir afnot á
bókasöfnum auknar
Samkvæmt lögum um bókmenntir
nr. 91/2007 eiga höfundar, sem eru
ríkisborgarar eða búsettir í landi
innan Evrópska efnahagssvæðisins,
rétt á greiðslum fyrir notkun bóka
þeirra á bókasöfnum, sem eru rekin
á kostnað ríkissjóðs eða sveitar-
félaga, af árlegri fjárveitingu Al-
þingis fyrir afnot á bókasöfnum.
Framlög í bókasafnssjóð höfunda
hafa verið aukin verulega síðustu
árin í samræmi við aðgerðaáætlun
um þingsályktun um íslensku. Árið
2019 námu framlögin 76 m.kr. og
hækkuðu í 125 m.kr ári síðar og eru
nú 197 m.kr. Sjóðurinn úthlutar
greiðslum vegna afnota á bókasöfn-
um til rithöfunda, þýðenda, mynd-
höfunda og annarra rétthafa í sam-
ræmi við útlán. Hækkunin kemur til
móts við óskir höfunda um sann-
gjarnari greiðslur fyrir útlán á
bókasöfnum. Jafnframt voru reglur
um greiðslur fyrir afnot á bókasöfn-
um endurskoðaðar og staðfestar af
ráðherra 16. febrúar 2021. Helsta
breytingin er að nú fá rithöfundar
einnig greitt vegna útlána Hljóð-
bókasafns Íslands. Greiðslur vegna
útlána hvers árs eru greiddar út í
maí árið eftir.
Bókasafnasjóður endurvakinn
Bókasöfnin í landinu eru sam-
félagslega mikilvæg, meðal annars
sem jöfnunartæki og þekkingar-
veitur en þau veita aðgang að fjöl-
breyttu efni sem fólk á öllum aldri
nýtir sér. Bókasafnasjóður styrkir
skilgreindar rannsóknir og þróunar-
og samstarfsverkefni á sviði bóka-
safna- og upplýsingamála og einnig
heimilt að styrkja önnur verkefni til
að efla faglegt samstarf bókasafna.
Framlög í sjóðinn á árinu 2021 eru
25 m.kr.
Samfélags- og tæknibreytingar
hafa ekki stöðvað jólabókaflóðið í ár,
frekar en fyrri ár. Þvert á móti er
straumurinn nú þyngri en áður og
flóðið hefur skolað á land ómetan-
legum fjársjóði. Ég hlakka til að
njóta á aðventunni og hvet fólk til að
setja nýja íslenska bók í jólapakk-
ann í ár, bæði til barna og fullorð-
inna.
Eftir Lilju
Alfreðsdóttur
»Ég hlakka til að
njóta á aðventunni
og hvet fólk til að
setja nýja íslenska
bók í jólapakkann í ár
Lilja Alfreðsdóttir
Höfundur er ferðamála-, viðskipta- og
menningarmálaráðherra.
Það er jólabókaflóð Heildarfjöldi útgefinna titla
Prentaðar, hljóð- og rafbækur
0
200
400
600
800
1000
’21’20’19’18’17
726
795
842 861
985