Víkurfréttir - 20.10.2021, Síða 8

„Þetta er skemmtilegt verkefni sem við byrjuðum á árið 2018 þegar við settum upp skjöldinn
á Reykjanesvita og í framhaldi af því tókum við þetta húsnæði á leigu og höfum verið að taka
það í gegn. Það hefur verið málað að utan sem innan og skipt um glugga. Það er alveg draumur
að sjá að þetta sé að smella,“ segir Hallur J. Gunnarsson sem fer fyrir Hollvinasamtökum
Reykjanesvita. Félagsskapurinn opnaði sýninguna Leiðarljós í lífhöfn – Saga Reykjanesvita
og sjóslysa í gamla vélarhúsinu við Reykjanesvita á safnahelgi á Suðurnesjum. Sýningin er
samstarfsverkefni Hollvinasamtaka Reykjanesvita og nágrennis og Byggðasafns Reykjanes-
bæjar. Sýningarstjóri og hönnuður er Eiríkur P. Jörundsson.
Víkurfréttir tóku hús á Halli og Ei-
ríki, fyrrum forstöðumanni Byggða-
safns Reykjanesbæjar, sem Hallur
fékk til liðs við Hollvinasamtök
Reykjanesvita við uppsetningu
sýningarinnar.
Sýningin á Reykjanesi er í húsi
sem var byggt 1936 sem radíóviti en
hefur lengi vel verið kallað vélarhús.
Nú stendur til að merkja húsið sem
radíóvita en auk sýningarrýmis er í
húsinu salernisaðstaða fyrir ferða-
fólk sem leggur leið sína að Reykja-
nesvita.
Gríðarlegur tollur
til Ægis konungs
Eiríkur P. Jörundsson kom að upp-
setningu sýningarinnar um Reykja-
nesvita og sögu sjóslysa við Reykja-
nesskagann. Hann segir efnið vera á
sínu áhugasviði en Eiríkur skrifaði
meistararitgerð um fiskveiðar við
Faxaflóa og vann í áratug á Sjóminja-
safninu í Reykjavík. „Ég þekki þessi
mál vel og hef kynnst þeim og það
hefur verið mjög gaman að taka þátt
í þessu verkefni. Þetta er svo gríðar-
lega mikil saga þegar við tökum sjó-
slysin inn í þetta og tengjum það
við samfélagið sem er að breytast
og uppbygging á þessu neti vita í
kringum landið og hvernig menn
hafa verið að bæta öryggi sjófarenda.
Þetta var rosalegt á síðustu öld og
reyndar um aldir. Árabátarnir fórust
hér alveg umvörpum og þetta var
mikið högg fyrir þessi litlu samfélög.
Á vegg hér á sýningunni verðum við
með nöfn allra þeirra sem fórust í
sjóslysum við Íslandsstrendur ár 20.
öldinni. Það er gert sem virðingar-
vottur og að fólk átti sig á því hvað
þetta er mikið fyrir þessa litlu þjóð.
Megnið af þessum sjósköðum urðu á
fyrri hluta aldarinnar. Þetta eru um
3.500 manns sem fórust á síðustu
öld en það eru að jafnaði 35 manns
á ári alla síðustu öld og þætti mikið í
dag. Á fyrri hluta síðustu aldar voru
þetta 54 sem fórust að meðaltali á
ári á árunum 1900 til 1950 og þá var
íslenska þjóðin innan við 180.000
manns. Þetta voru gríðarlegir tollar
sem við vorum að greiða Ægi kon-
ungi fyrir afnot af hafinu og fiski-
miðunum.“
Engum datt í hug að sigla
til Íslands á veturna
Hversu mikið mál var það árið
1878 að reisa fyrsta vita landsins
hér á Reykjanesi og af hverju var
hann staðsettur hér?
„Það er gaman að segja frá því
að þegar Íslendingar fengu sjálf-
stjórn og sitt eigið löggjafarþing
og fjárveitingarvald árið 1874, þá
var þetta eitt af fyrstu málunum á
fyrsta þinginu að samþykkja bygg-
ingu vita. Fram að þeim tíma höfðu
bara verið siglingar til landsins á
sumrin og það datt engum í hug að
sigla hingað frá Evrópu á veturna.
Með vaxandi kaupmannastétt í
lok 19. aldar þá fer að koma þörf
fyrir vita því það vildi enginn sigla
hingað yfir vetrarmánuðina nema
það væri viti og í raun kom hvergi
annars staðar til greina að setja vita
en hér á Reykjanestánni. Hér koma
menn upp að landinu og mikilvægt
að það sjáist strax hér hvað þú ert
staddur. Það var því ráðist í það
strax að koma upp þessum vita því
þessi siglingaleið fyrir Reykjanesið
er hættuleg og flest skip sem voru
að koma frá Evrópu voru á leið til
Reykjavíkur. Menn fóru því í þetta
brölt og fengu Dani með sér í lið.
Danskur verkfræðingur hannaði
vitann og sá um framkvæmdir
hérna 1878 en þeir voru hérna allt
sumarið og fram á haust. Þetta var
gríðarlega erfitt. Þetta var afskekkt
og hér var ekkert nálægt. Það var
ekki hægt að lenda bátum í fjörunni
og hestar þurftu að fara yfir úfið
hraun. Það var ekki hægt að nota
neitt grjót hér í kring því hér er
bara hraun. Það þurfti því að flytja
allt um langan veg. Það sem kom
að utan var sett á land í Keflavík.
Það var flutt á litlum bátum í land í
Keflavík og þar dröslað upp á hesta
sem fluttu það hingað á Reykjanes.
Hér hýrðust menn í tjöldum, hátt
í tuttugu manns allt sumarið, og
sá danski kvartaði yfir því meira
og minna allt sumarið að það væri
alltaf kolvitlaust veður. Þetta gekk
því ekki eins hratt og menn ætluðu
sér en þetta tókst og það var kveikt á
vitanum 1. desember 1878 og þá var
Lagt af stað með byggingarefni í vitann frá höfninni í
Keflavík. Þaðan var efnið flutt út á Valahnúk á hestu .
Hinn 1. desember 1878 var kveikt á fyrsta vita landsins, Reykjanesvita, og var hann um
20 ára skeið eini viti landsins þar til byggðir voru vitarnir á Garðskaga og Gróttu árið
1897. Það ár var einnig byggður innsiglingaviti fyrir Reykjavíkurhöfn.
Vitann hannaði danski verkfræðingurinn Alexander Rothe sem hafði jafnframt umsjón
með verkinu á byggingarstað og setti upp ljóstæki vitans. Vitinn var áttstrendur turn,
undirstaða og veggir voru hlaðin úr tilhöggnu kalklímdu grjóti, 4,5 metrar í þvermál og
6,2 metrar á hæð og ljóshæðin 54 metrar yfir sjávarmáli. Turninn skiptist í jarðhæð og
efri hæð þar sem var vaktherbergi. Stallur var undir þakskeggi en upp af því járnhandrið
og net til varnar því að fuglar flygju á ljóshúsið. Fuglanetið var fljótlega tekið niður því
ekki varð vart við að fuglar blinduðust af ljósinu og flygju á ljóshúsið eins og reynsla
var af erlendis.
Ári eftir að vitinn var tekinn í notkun var þremur lömpum bætt við til að styrkja ljósið
til norðvesturs. Árið 1897 var skipt um ljósabúnað vitans en gömlu olíulamparnir og
speglarnir upprunalegu voru víða endurnýttir í innsiglingarljós, t.d. í Hafnarfirði. Þegar
nýr viti var byggður voru linsan og ljóstækið frá 1897 flutt í nýbyggðan Siglunesvita og
var linsan notuð þar til ársins 1992.
Árið 1905 var svo komið að jarðskjálftar og brim höfðu brotið svo mikið úr Valahnúk að
hætta var talin á að vitinn félli í hafið. Á árunum 1907 til 1908 var því byggður nýr viti á
Bæjarfelli en gamli vitinn, sá fyrsti á landinu, var felldur með sprengingu 16. apríl 1908.
Í kjölfarið á byggingu vitans á Valahnúk komst mikil hreyfing á vitamál við strendur
landsins. Þegar sjómenn sáu og fundu það hagræði og öryggi sem ljósvitar á ströndum
landsins veittu óskuðu þeir eftir fleiri vitum. Í janúar 1901 skrifaði m.a. Skipstjórafélagið
Aldan í Reykjavík bréf til landshöfðingja þar sem óskað var sérstaklega eftir vita í Vest-
mannaeyjum en þar á eftir á Dyrhólaey.
Fyrsti viti landsins
„Vitabyggingin á Reykjanesi þykir sein, dýr og erfið.
Í miðjum þ. m. mán. var turninn orðinn aðeins 9 feta
hár yfir grundvöll (hann á að verða rúml. 30 fet á hæð,
áttstrendur en mjór á kanta). Erfiðleikarnir eru miklir,
því 16 manns hafa nú staðið þar að starfi í meira en
2 mánuði. Grjót allt verður að flytja langt að, fyrst á
báti, en síðan á hestum og börum, því allt grjót þar
sem vitinn er settur, er brunagrjót ónýtt í veggi. Rothe
ingeneur er þar sjálfur til forsag ar en Lyders múr-
smið hefir mest að segja við verkið sjálft, og er ötull
maður. Fyrst lengi gekk mikill starfi til þess að grafa
til vatns, sem heppnaðist ekki fyrr en eptir margar til-
raunir voru gjörðar. Byggingarmennirnir búa í tjöldum
og verður allt til þeirra að flytja all-langan og slæman
veg. Guðmundur sýslumaður Pálsson var nýlega
sendur þangað með tveim úttektarmönnum, til þess
að taka út og mæla stæði fyrir bæ þann, sem jafn-
framt er byggður við vitann til íbúðar umsjónarmanni.
Herskipið Fylla tekur hér kalk og flytur til vitans. Má
landssjóður vor, að sögn, búast við að hið ánafnaða fé
til vitagjörðar þessarar endist miður en ætlað var.”
Þjóðólfur 24. Júlí 1878
Lagt af stað með byggingarefni í vitann frá höfninni í
Keflavík. Þaðan var efnið flutt út á Valahnúk á hestum.
Hinn 1. desember 1878 var kveikt á fyrsta vita landsins, Reykjanesvita, og var hann um
20 ára skeið eini viti landsins þar til byggðir voru vitarnir á Garðskaga og Gróttu árið
1897. Það ár var einnig byggður innsiglingaviti fyrir Reykjavíkurhöfn.
Vitann hannaði danski verkfræðingurinn Alexander Rothe sem hafði jafnframt umsjón
með verkinu á byggingarstað og setti upp ljóstæki vitans. Vitinn var áttstrendur turn,
undirstaða og veggir voru hlaðin úr tilhöggnu kalklímdu grjóti, 4,5 metrar í þvermál og
6,2 metrar á hæð og ljóshæðin 54 metrar yfir sjávarmáli. Turninn skiptist í jarðhæð og
efri hæð þar sem var vaktherbergi. Stallur var undir þakskeggi en upp af því járnhandrið
og net til varnar því að fuglar flygju á ljóshúsið. Fuglanetið var fljótlega tekið niður því
ekki varð vart við að fuglar blinduðust f ljósinu og flygju á ljóshúsið eins og reynsla
var af erl ndis.
Ári eftir að vitinn var tekinn í notkun var þremur lömpum bætt við til að styrkja ljósið
t l orðvesturs. Árið 1897 var skipt um ljósabúnað vi ans n gömlu olíul parnir og
spegla n r pprunalegu voru víða ndurnýttir í innsiglingarljós, t.d. í Hafnarfirði. Þegar
nýr vi i v r byggður voru linsan og ljóstækið frá 1897 flutt í nýbyggðan Siglun svita
var lins n notu þar til ársins 1992.
Árið 1905 var svo komið að jarðskjálftar og brim höfðu brotið svo mikið úr Valahnúk að
hætta var t lin á að vitinn félli í hafið. Á árunum 1907 til 1908 var því byggður nýr viti á
Bæj rfelli en gamli vitinn, sá fyrsti á landinu, var felldur með sprengingu 16. apríl 1908.
Í kjölfarið á byggingu vita s á Valahnúk ko st mikil hreyfing á vitamál við strendur
landsins. Þegar sjómenn sáu og fund það h græði og öryggi sem ljósvitar á ströndum
landsins veittu óskuðu þei eftir fl iri vitum. Í janúar 1901 skrifaði m.a. Skipstjóraféla ið
Aldan í Reykjavík bréf til la dshöfðingja þar sem óskað var sérstaklega eftir vita í Vest-
man aeyjum en á eftir á Dyrhólaey.
Fyrsti viti landsins
„Vitabyggingin á Reykjanesi þykir s in, dýr og erfið.
Í miðjum þ. m. mán. var turninn orðinn aðeins 9 feta
hár yfir grundvöll (hann á að verða rúml. 30 fet á hæ ,
áttstrendur en mjór á kanta). Erfiðleikarnir eru miklir,
því 16 manns h fa nú staðið þar að starfi í m ira en
2 mánuði. Grjót allt verður að flytja langt að, fyrst á
báti, en síðan á hestum og börum, því allt grjót þar
sem vitinn er settur, er brunagrjót ónýtt í veggi. Rothe
ingeneur er þar sjálfur til forsagnar e Lyders múr-
smið hefir mest að segja við verkið sjálft, og er ötull
maður. Fyrst lengi gekk mikill starfi til þess að grafa
til vatns, sem heppnaðist ekki fyrr en eptir margar til-
raunir voru gjörðar. Byggingarmennirnir búa í tjöldum
og verður allt til þeirra að flytja all-langan og slæman
veg. Guðmundur sýslumaður Pálsson var nýlega
sendur þangað með tveim úttektarmönnu , til þess
að taka út og mæla stæði fyrir bæ þann, sem jafn-
framt er byggður við vitann til íbú ar umsjónarmanni.
Herskipið Fylla tekur hér kalk og flytur til vitans. Má
landssjóður vor, að sögn, búast við ð hið án fn ða fé
til vitagjörðar þessarar endist miður en ætlað var.”
Þjóðólfur 24. Júlí 1878
Lagt af stað með byggingarefni í vitann frá höfninni í
Keflavík. Þaðan var efnið flutt út á Valahnúk á hestum.
Hinn 1. desember 1878 var kveikt á fyrsta vita landsins, Reykjanesvita, og var hann um
20 ára skeið eini viti landsins þar til byggðir voru vitarnir á Garðskaga og Gróttu árið
1897. Það ár var einnig byggður innsiglingaviti fyrir Reykjavíkurhöfn.
Vitann hannaði danski verkfræðingurinn Alexander Rothe sem hafði jafnframt umsjón
með verkinu á byggingarstað og setti upp ljóstæki vitans. Vitinn var áttstrendur turn,
undirstaða og veggir voru hlaðin úr tilhöggnu kalklímdu grjóti, 4,5 metrar í þvermál og
6,2 metrar á hæð og ljóshæðin 54 metrar yfir sjávarmáli. Turninn skiptist í jarðhæð og
efri hæð þar sem var vakt erbergi. Stallur var undir þakskeggi en upp af því járnhandrið
og net til varnar því að fuglar flygju á ljóshúsið. Fuglanetið var fljótlega tekið niður því
ekki varð vart við að fuglar blinduðust af ljósinu og flygju á ljóshúsið eins og reynsla
var af erlendis.
Ári eftir að vitinn var tekinn í notkun var þremur lömpum bætt við til að styrkja ljósið
til norðvesturs. Árið 1897 var skipt um ljósabúnað vitans en gömlu olíulamparnir og
speglarnir upprunalegu voru víða endurnýttir í innsiglingarljós, t.d. í Hafnarfirði. Þegar
nýr viti var byggður voru linsan og ljóstækið frá 1897 flutt í nýbyggðan Siglunesvita og
var linsan notuð þar til ársins 1992.
Árið 1905 var svo komið að jarðskjálftar og brim höfðu brotið svo mikið úr Valahnúk að
hætta var talin á að vitinn félli í hafið. Á árunum 1907 til 1908 var því byggður nýr viti á
Bæjarfelli en mli vitinn, sá fyrsti á landinu, var felldur með spre gingu 16. apríl 1908.
Í kjölfarið á byggingu vitans á Valahnúk komst mikil hreyfing á vitamál við strendur
landsins. Þegar sjómenn sáu og fundu það hagræði og öryggi sem ljósvitar á ströndum
landsins veittu óskuðu þeir eftir fleiri vitum. Í janúar 1901 skrifaði m.a. Skipstjórafélagið
Aldan í Reykjavík bréf til landshöfðingja þar sem óskað var sérstakleg eftir vita í Vest-
mannaeyjum en þar á eftir á Dyrhólaey.
Fy sti vi i l nd ins
„Vitabyggingin á Reykjanesi þykir sein, dýr og erfið.
Í miðjum þ. m. mán. var turninn orðinn aðeins 9 feta
hár yfir grundvöll (hann á að verða rúml. 30 fet á hæð,
áttstrendur en mjór á kanta). Erfiðleikarnir eru miklir,
því 16 manns hafa nú staðið þar að starfi í meira en
2 mánuði. Grjót allt verður að flytja langt að, fyrst á
báti, en síðan á hestum og börum, því allt grjót þar
sem vitinn er settur, er brunagrjót ónýtt í veggi. Rothe
ingeneur er þar sjálfur til forsagnar en Lyders múr-
smið hefir mest að segja við verkið sjálft, og er ötull
maður. Fyrst lengi gekk mikill starfi til þess að grafa
til vatns, sem heppnaðist ekki fyrr en eptir margar til-
raunir voru gjörðar. Byggingarmennirnir búa í tjöldum
og verður allt til þeirra að flytja all-langan og slæman
veg. Guðmundur sýslumaður Pálsso var nýlega
sendur þangað með tveim útt ktarmönnum, til þess
að taka út og mæla stæði fyrir bæ þann, sem jafn-
framt er byggður við vitann til íbúðar umsjónarmanni.
Herskipið Fylla tekur hér kalk og flytur til vitans. Má
landssjóður vor, að sögn, búast við að hið ánafnaða fé
til vitagjörðar þessarar endist miður en ætlað var.”
Þjóðólfur 24. Júlí 1878
L i ljó
í í fn
ÁHUGAVERÐ SÝNING UM REYKJANESVITA
OG SÖGU SJÓSLYSA Á REYKJANESI
Málverk sýnir fyrsta vita Íslands á Valahnúk í lok 19. aldar.
Allt byggingarefni í Reykjanesvita var flutt á hestum frá
Keflavík og út á Reykjanes. Að ofan má sjá vitann nýbyggðan
á Valahnúk. Myndirnar eru á sýningunni á Reykjanesi.
Félagarnir Hallur J. Gunnarsson og Eiríkur P. Jörundsson
í viðtali við Suðurnesjamaga ín Víkurfrétta þegar þeir
unnu að uppsetningu sýningarinnar á Reykjanesi.
Í einu sýningarrýminu þar sem upplýsandi spjöld og myndir eru
á veggjum. Kommóðan er úr olíuskipinu Clam sem strandaði við
Valahnúk árið 1950 en myndin í glugganum er frá því strandi.
8 // vÍkurFrÉt i á SuðurNeSJuM Í 40 ár