Víkurfréttir - 20.10.2021, Side 9

Reykjanesviti þurfti mikla umhirðu fyrstu áratugina eins og
vitar almennt á þeim tímum. Þar að auki var hann byggður
á afskekktum stað og torfarið að komast að og frá vitanum.
Því var ekki annað til ráða en að hafa starfandi vitavörð í fullu
starfi sem byggi á staðnum og sinnti vitanum.
Þar sem vitagæslan þurfti
að vera stöðug varð ekki
komist hjá því að hafa
þar a.m.k. tvo menn
að störfum. Arnbirni
Ólafssy ni , fy rsta
vitaverðinum, var
skylt að halda að-
stoðarmann og greiða
honum kaup af árs-
launum sínum. Honum
þótti hins vegar launin
lág og þegar haustið
1879 var kominn í hann
brottfararhugur. Í bréfi hans
til Jóns Jónssonar landritara
segir hann að hann sé alltaf að sjá
betur og betur að ómögulegt sé að
„komast af með 2 menn til að gæta
vitans, vegna þess að verði eitthvað
að öðrum þeirra, eða þurfi að leita
til byggða einhverra orsaka vegna,
þá er ef til vill ekki fært öðrum en
fullröskum karlmanni og þó valla að
komist verði til baka aptur sama dag
þegar stuttur er dagur. Þess vegna er
óumflýjanlega nauðsynlegt að hafa
3ja mann yfir veturinn ...“.
Þá féll Arnbirni illa að búa í
þeirri miklu einangrun sem
fylgdi vistinni. Þegar við
bættist að brunnurinn
varð stundum vatns-
laus á veturna svo
heimilisfólkið varð að
láta sér nægja „klaka
og skítugan snjó“
svo dögum skipti og
torfþakið á vitavarða-
bænum lak svo hann
varð fullur af sagga varð
vistin lítt eftirsóknarverð.
Arnbjörn sagði endanlega
upp og fékk
lausn frá emb-
ættinu 1. ágúst
1884. Við stöð-
unni tók Jón
Gunnlaugsson
skipasmiður
o g g e g n d i
starfinu til
ársins 1902.
fyrsti viti landsins kominn í gagnið,“
segir Eiríkur.
Margir að uppgötva
þetta svæði í dag
Hallur fer fyrir Hollvinasamtökum
Reykjanesvita og segist hafa haft
áhuga á sögu og minjum allt frá barn-
æsku. Í gegnum Sögu- og minjafélag
Grindavíkur hafi áhuginn á Reykja-
nesvita vaknað. Fyrir nokkrum árum
hafi hann, ásamt Ólafi Sigurðssyni,
farið og skoðað konungsskildina
sem voru á Reykjanesvita á Bæjar-
felli þegar hann var reistur. Þar hafi
boltinn farið að rúlla og ákveðið að
stofna sérstakt félag um verkefnið
á Reykjanesi, sem var uppsetning á
konungsskjöldunum, sýningin í radí-
óvitanum og framtíðardraumurinn
er, að sögn Halls, að semja við Vega-
gerðina, sem á og rekur Reykjanes-
vita, um að þar verði leyfilegt að
taka á móti fólki og hleypa því upp í
vitann. „Svo vitum við að Reykjanes
Geopark er búinn að undirbúa
gönguleiðir um svæðið en á þessu
svæði er hægt að gera svo margt
skemmtilegt. Það eru til dæmis
ennþá til steinar hérna úr fyrsta
vitanum sem mætti færa til, raða
upp og gera eitthvað skemmtilegt
með,“ segir Hallur og Eiríkur bætir
við: „Það eru margir að uppgötva
þetta svæði í dag. Við erum hérna í
október og það er stöðugur straumur
af fólki hérna, ferðamönnum. Þegar
við fórum að grúska í þessari sögu
þá kemur í ljós að vitinn hérna varð
strax vinsæll til heimsókna. Menn
voru að koma hérna á sumrin og fá
að skoða vitann. Ásóknin var svo
mikil að vitaverðir voru farnir að
kvarta undan þessu því það tók frá
þeim tíma að vera alltaf að taka á
móti gestum og svo þurfti að bjóða
uppá kaffi og með því, þannig að
þetta voru heilmikil útgjöld fyrir
vitaverðina. Vitaverðir sóttu því um
heimild fyrir því að selja inn í vitana.
Það var leyft og jafnframt var sett
reglugerð hvernig á að meðhöndla
þessa gesti.“
Í gegnum tíðina hafa orðið hér
mörg alvarleg sjóslys.
„Já og við verðum með sjóslysa-
kort hérna sem var unnið fyrir okkur
og munum sýna alla sjóskaða sem
orðið hafa við Reykjanesið og þeir
eruu gríðarlega margir því ég held að
það hafi hvergi á landinu orðið fleiri
sjóskaðar en við Reykjanes. Þetta
var algeng siglingaleið og svo var
vetrarvertíðin hér í skammdeginu
og versta veðrinu,“ segir Eiríkur.
Stórslys á forsíðum blaðanna
Á sýningunni í Radíóvitanum á
Reykjanesi eru m.a. forsíður dag-
blaða frá síðustu öld þar sem sagt
var frá stórum sjóslysum. Meðal
annars er sagt frá strandi Jóns for-
seta á Stafnesi. Þar fórst öll áhöfnin
en í landi stóðu menn og horfðu
á og gátu ekkert gert. Slysið við
Stafnes varð endanleg kveikja þess
að stofnaðar voru slysavarnadeildir
um allt land.
Á sýningunni á Reykjanesi er fjöldi
ljósmynda og upplýsandi og fróð-
legur texti. Sýndar eru myndir af
fyrsta vitanum á Valahnúk og einnig
frá byggingu vitans á Bæjarfelli. Eins
og í dag þá höfðu jarðskjálftar áhrif
á Reykjanesi í gamla daga. Fljótlega,
eða um ttuttugu árum síðar, var
farið að huga að nýjum vita á Bæjar-
felli því jarðskjálftar og brim höfðu
áhrif á Valahnúk. Hrunið hafði úr
klettinum og ef ekkert hefði verið að
gert þá hefði vitinn fallið fyrir björg
og í hafið.
Páll Ketilsson
pket@vf.is
Hilmar Bragi Bárðarson
hilmar@vf.is
Veturnir voru oft langir og tilbreytingasnauðir á afskekktum vita-
stöðum líkt og lengi var á Reykjanesvita – en vitarnir urðu fljótt vin-
sælir til heimsókna á sumrin og jafnvel svo að vörðum þótti nóg um.
Vitaverðir við Faxaflóavitana kvörtuðu undan því að þeir yrðu fyrir
umtalsverðum töfum frá vinnu og hefðu þar að auki „eigi allsjaldan
önnur óbeinlínis útgjöld við slíkar gestakomur samkvæmt gamalli
íslenskri siðvenju“. Þeir fóru fram á heimild til að taka gjald af gestum
og var það samþykkt árið 1910. Nokkrum árum fyrr höfðu verið gefnar
út sérstakar reglur varðandi heimsóknir gesta í vitana, eins og fram
kemur í Stjórnartíðindum frá 1897. Þar segir m.a.:
„Aðkomumenn skulu rita nöfn sín, stöðu og heimili í þar til gjörða
bók, áður en þeim er sýndur vitinn. Ekki má hleypa fleirum inn í
vitann en rúm leyfir. Vitavörður verður að leggja ríkt að við aðkom-
endur að snerta ekki á nokkrum áhöldum vitans, gæta þess að þeir
séu ekki í votum klæðum, taki ekki með sjer göngustafi eða regnhlífar
í vitann. Tóbaksreyking er öllum fyrirboðin í vitanum, bæði vita-
mönnum og öðrum; vitavörður skal biðja menn um að þurka af sjer
á gólfmottunum, áður en þeir ganga um vitann, og brýna fyrir þeim
að þeir megi ekki hrækja á gólfin, og hundar mega alls ekki koma í
vitann. Það er fyrirboðið að leyfa nokkrum ölvuðum manni að ganga
í vitann, eða þeim, sem eru ræflalega til fara. Vitavörður skal vera
þægilegur í viðmóti við þá, sem óska að sjá vitann, og skýra þeim frá
ásigkomulagi allra vitafæranna. Á þeim tíma, er logar á vitanum,
leyfist engum aðkomandi manni að ganga í vitann.“
Um aldir, líkast til alveg frá landnámi, hafa Ís-
lendingar þurft að færa Ægi konungi miklar fórnir.
Annars vegar veitti hafið landsmönnum greiða
för milli staða og landa og í djúpin sóttu menn í
gullkistuna sem fiskimiðin hafa ætíð verið hér við
land. Hins vegar voru siglingar og veiðar hættu-
spil, ekki síst yfir skammdegið þegar allra veðra
var von. Sjóskaðar og manntjón voru daglegt
brauð og oft voru hoggin stór skörð í lítil samfélög
þegar skip og bátar fórust.
Bygging Reykjanesvita á Valahnúk árið 1878
markaði tímamót í siglingsögu landsins. Það
sýnir vel þá þörf sem landsmenn höfðu fyrir vita
og öruggari siglingar að og umhverfis Ísland að
frumvarp um byggingu vita var lagt fyrir á fyrsta
löggjafarþinginu árið 1874, eftir að Íslendingar
fengu stjórnarskrá og Alþingi fékk löggjafar- og
fjárveitingavald. Ekki er að sjá að komið hafi til
greina að reisa fyrsta vita á Íslandi annars staðar
en á Reykjanesi, enda munu langflest skip sem til
Íslands komu hafa átt erindi fyrir Reykjanes og
leituðu því upp að suðvesturhorni landsins.
Þúsundir og aftur þúsundir Íslendinga hafa
farist á sjó í gegnum aldirnar og sjómenn eiga
skilið að þeirra fórna sé minnst. Þessi saga er
hrikaleg og erfið oft á tíðum að meðtaka en um
leið er þetta saga hugrekkis og krafta sem tekst að
leysa úr læðingi þegar aðstæður krefjast og menn
þurfa að snúa bökum saman.
Sýningunni er ætlað að veita örlitla innsýn í
mikla og mikilvæga sögu sjóslysa og uppbyggingar
á vitum til að auka öryggi sjófarenda. Um leið gera
aðstandendur hennar sér vonir um og fyrirætlan
að sýningin vaxi og geri sögunni betri skil til lengri
tíma. Til stendur að reisa þjónustu- og upplýsinga-
miðstöð í því magnaða umhverfi og náttúru sem
umlykur Reykjanesvita og þangað á slík sýning
mikið erindi.
Um sýninguna á Reykjanesi
Arnbjörn Ólafsson var fæddur 24. maí 1849 og var trésmiður.
Hann var uppalinn á Flókastöðum í Fljótshlíð en bjó í Garði þegar
hann sótti um vitavarðastöðuna. Arnbjörn fór til Danmerkur
vorið 1879 til að kynna sér umhirðu vitans.
Vitaverðir Reykjanesvita
Arnbjörn Ólafsson 1878 – 1884
Jón Gunnlaugsson 1884 – 1902
Þórður Þórðarson 1902 – 1903
Jón Helgason 1903 – 1915
Vigfús Sigurðsson 1915 – 1925
Ólafur Pétur Sveinsson 1925 – 1930
Jón Ágúst Guðmundsson 1930 – 1938
Kristín Guðmundsdóttir 1938 – 1943
Einar Jónsson 1943 – 1947
Sigurjón Ólafsson 1947 – 1976
Björn Kári Björnsson 1976 – 1977
Valgerður Hanna Jóh. 1977 – 1992
Pétur Kúld Ingólfsson 1992 – 1999
Arnbjörn Ólafsson var fæddur 24. maí 1849
og var trésmiður. Hann var uppalinn á
Flókastöðum í Fljótshlíð en bjó í Garði þegar
hann sótti um vitavarðastöðuna.
Arnbjörn fór til Danmerkur vorið 1879 til að
kynna sér umhirðu vitans.
Reykjanesviti þurfti mikla umhirðu fyrstu áratugina eins og vitar almennt á þeim
tímum. Þar að auki var hann byggður á afskekktum stað og torfarið að komast að
og frá vitanum. Því var ekki annað til ráða en að hafa starfandi vitavörð í fullu starfi
sem byggi á staðnum og sinnti vitanum.
En þar sem vitagæslan þurfti að vera stöðug varð ekki komist hjá því að hafa þar
a.m.k. tvo menn að störfum. Arnbirni Ólafssyni, fyrsta vitaverðinum, var skylt að
halda aðstoðarmann og greiða honum kaup af árslaunum sínum. Honum þótti hins
vegar launin lág og þegar haustið 1879 var kominn í hann brottfararhugur. Í bréfi
hans til Jóns Jónssonar landritara segir hann að hann sé alltaf að sjá betur og betur
að ómögulegt sé að „komast af með 2 menn til að gæta vitans, vegna þess að verði
eitthvað að öðrum þeirra, eða þurfi að leita til byggða einhverra rsaka ve na, þá
er ef til vill ekki fært öðrum en fullröskum karlmanni og þó valla að komist verði til
baka aptur sama dag þegar stuttur er dagur. Þess vegna er óumflýjanlega nauðsyn-
legt að hafa 3ja mann yfir veturinn...„
Þá féll Arnbirni illa að búa í þeirri miklu einangrun sem fylgdi vistinni. Þegar við
bættist að brunnurinn varð stundum vatnslaus á veturna svo heimilisfólkið varð
að láta sér nægja „klak og skítugan snjó“ svo dögum skipti og torfþakið á vita-
varðabænum lak svo hann varð fullur af sagga varð vistin lítt eftirsóknarverð.
Arnbjörn sagði endanlega upp og fékk lausn frá embættinu 1. ágúst 1884.
Við stöðunni tók Jón Gunnlaugsson skipasmiður og gegndi starfinu til ársins 1902.
Vitavörðurinn
„Úti á yztu annesjum sitja víða menn sem,
óþektir, vinna eitt hið blessunarríkasta
starf; þeir varpa varnargeisla út yfir hafið,
til þeirra sjómanna, sem þeir hvorki sjá né
þekkja, en sem eru að reyna að þreifa sig
áfram gegnum myrkrið á leið til tryggrar
hafnar...“
Thorvald Krabbe vitamálastjóri
Reglur um heimsóknir gesta í vita
Veturnir voru oft langir og tilbreytingasnauðir á afskekktum
vitastöðum líkt og lengi var á Reykjanesvita. En vitarnir urðu
fljótt vinsælir til heimsókna á sumrin og jafnvel svo að vörðum
þótti nóg um. Vitaverðir við Faxaflóavitana kvörtuðu undan því
að þeir yrðu fyrir umtalsverðum töfum frá vinnu og hefðu þar að
auki „eigi allsjaldan önnur óbeinlínis útgjöld við slíkar gesta-
komur samkvæmt gamalli íslenskri siðvenju.“ Þeir fóru fram á
heimild til að taka gjald af gestum og var það samþykkt árið
1910. Nokkrum árum fyrr höfðu verið gefnar út sérstakar reglur
varðandi heimsóknir gesta í vitana, eins og fram kemur í
Stjórnartíðindum frá 1897. Þar segir m.a.:
Aðkomumenn skulu rita nöfn sín, stöðu og heimili í þar til gjörða
bók, áður en þeim er sýndur vitinn. Ekki má hleypa fleirum inn í
vitann en rúm leyfir. Vitavörður verður að leggja ríkt að við að-
komendur að snerta ekki á nokkrum áhöldum vitans, gæta þess
að þeir séu ekki í votum klæðum, taki ekki með sjer göngustafi
eða regnhlífar í vitann. Tóbaksreyking er öllum fyrirboðin í
vitanum, bæði vitamönnum og öðrum; vitavörður skal biðja menn
um að þurka af sjer á gólfmottunum, áður en þeir ganga um
vitann, og brýna fyrir þeim að þeir megi ekki hrækja á gólfin, og
hundar mega alls ekki koma í vitann.
Það er fyrirboðið að leyfa nokkrum ölvuðum manni að ganga í
vitann, eða þeim, sem eru ræflalega til fara.
Vitavörður skal vera þægilegur í viðmóti við þá, sem óska að sjá
vitann, og skýra þeim frá ásigkomulagi allra vitafæranna.
Á þeim tíma, er logar á vitanum, leyfist engum aðkomandi manni
að ganga í vitann.
Fyrsti vitavörðurinn
Leiðarljós að lífhöfn
Saga Reykjanesvita og sjóslysa
Um aldir, líkast til alveg frá landnámi, hafa Íslendingar þurft að færa Ægi konungi stórar
fórnir. Annars vegar veitti hafið landsmönnum greiða för milla staða og landa og í djúpin
sóttu menn í gullkistuna sem fiskimiðin hafa ætíð verið hér við land. Hins vegar voru sigl-
ingar og veiðar hættuspil, ekki síst yfir skammdegið þegar allra veðra var von. Sjóskaðar
og manntjón voru daglegt brauð og oft voru hoggin stór skörð í lítil samfélög þegar skip
og bátar fórust.
Bygging Reykjanesvita á Valahnúk árið 1878 markaði tímamót í siglingsögu landsins. Það
sýnir vel þá þörf sem landsmenn höfðu fyrir vita og öruggari siglingar að og umhverfis
Ísland að frumvarp um byggingu vita var lagt fyrir á fyrsta löggjafarþinginu árið 1874,
eftir að Íslendingar fengu stjórnarskrá og Alþingi fékk löggjafar- og fjárveitingavald. Ekki
er að sjá að komið hafi til greina að reisa fyrsta vita á Íslandi annars staðar en á Reykja-
nesi, enda munu langflest skip sem til Íslands komu hafa átt erindi fyrir Reykjanes og
leituðu því upp að suðvesturhorni landsins.
Þúsundir og aftur þúsundir Íslendinga hafa farist á sjó í gegnum aldirnar og sjómenn eiga
skilið að þeirra fórna sé minnst. Þessi saga er hrikaleg og erfið oft á tíðum að meðtaka en
um leið er þetta saga hugrekkis og krafta sem tekst að leysa úr læðingi þegar aðstæður
krefjast og menn þurfa að snúa bökum saman.
Sýningunni er ætlað að veita örlitla innsýn í mikla og mikilvæga sögu sjóslysa og upp-
byggingar á vitum til að auka öryggi sjófarenda. Um leið gera aðstandendur hennar sér
vonir um og fyrirætlan að sýningin vaxi og geri sögunni betri skil til lengri tíma. Til
stendur að reisa þjónustu- og upplýsingamiðstöð í því magnaða umhverfi og náttúru
sem umlykja Reykjanesvita og þangað á slík sýning mikið erindi.
Um sý inguna
Sýningin er samstarfsverkefni Hollvinasamtaka Reykjanesvita og nágrennis og Byggðasafns Reykjanesbæjar
Sýningarstjóri og hönnuður: Eiríkur P. Jörundsson
Listar með nöfnum látinna sjómanna voru u nir á vegum Sjóminj safnsins í Reykjavík, Borgarsögusafni.
Kort af sjóslysum við Ísland voru unnin af Guðjóni Inga Haukssyni og Agnari Jónasi Jónssyni.
Eftirfarandi styrktu framkvæmdir við húsið og uppsetningu sýningarinnar:
Uppbyggingarsjóður Suðurnesja
Safnasjóður
Slippfélagið
Vegagerðin
Reglur um heimsóknir gesta í vita
Núverandi viti sem stendur á Bæjarfelli var byggður veturinn 1907–1908. Danska vita-
málastofnunin lagði í fyrstu til að reistur yrði 70 feta hár járngrindarviti á Bæjarfelli árið
1908 en ný heimastjórn landsins taldi ekki verjandi að bíða svo lengi þar sem hætta var
talin á að vitinn á Valahnúk félli í hafið. Veitti Alþingi því fé til að reisa vitann þegar árið
1907. Var þetta fyrsta stórverkefnið sem ráðist var í á ábyrgð heimastjó nar.
Ákveðið var að byggja turn úr tilhöggnu grjóti og steinsteypu. Hönnuðir voru Thorvald
Krabbe, síðar vitamálastjóri, og Frederik Kiørboe arkitekt. Framkvæmdum lauk á Þorláks-
messu en ljóshúsi og ljóstækjum var komið fyrir í byrjun árs 1908. Kveikt var á vitanum
þann 20. mars sama ár. Reykjanesviti er sívalur kónískur turn, 20 metra hár, og stendur
á breiðri 2,2 metra hárri undirstöðu. Ljóshúsið er 4,5 metrar á hæð og er heildarhæð
vitans því 26,7 metrar. Árið 1929 var byggt við vitann anddyri og gashylkjageymsla úr
steinsteypu.
Upphaflegur ljósgjafi vitans var steinolíulampi og var ljós hans magnað með 500 mm
snúningslinsu. Þetta snúningstæki var knúið af lóðum sem vitavörðurinn dró upp með
reglulegu millibili. Gastæki var sett í vitann árið 1929 og var þá gasþrýstingurinn látinn
snúa linsunni. Vitinn var raf æddur árið 1957.
Allt frá upphafi reksturs Reykjanesvita fram til ársins 1999 var vitavörður þar búsettur.
Þegar vitinn á Valahnúk var reistur 1878 var byggður torfbær og útihús undir Bæjarfelli
fyrir vitavörðinn og íbúðarhús úr timbri smíðað þar árið 1892. Þau húsakynni og önnur
sem byggð voru í þeirra stað eru horfin. Árið 1947 var byggt íbúðarhús fyrir vitavörðinn
úr steinsteypu sem enn stendur. Það var hannað af Ágústi Pálssyni arkitekt.
Á bæj rstæðinu er einnig steinsteypt hús fyrir raíóvita sem byggt var árið 1936 en
radíóviti var í notkun í Reykjanesvita frá árinu 1936 til ársloka 1992. Radíóvitinn gekk
fyrstu áratugina fyrir ork frá ljósavélum en eftir 1957 fékk vitinn orku frá rafveitu. Í
dag gengur þetta hús jafnan undir nafninu vélarhúsið og er sýningin staðsett þar.
Fastri búsetu vitavarða lauk árið 1999 og íbúðarhúsið var síðar selt einkaaðilum. Vitinn
er nú fri aður.
Nýr viti reistur
Árið 1909 var settur upp aukaviti á Skarfasetri á
Reykjanestá vegna þess að vitinn á Bæjarfelli hvarf
við visst sjónarhorn á bak við Skálafell frá suðaustri.
Nýji vitinn kom því ekki að fullum notum fyrir skip
sem komu austanað og einnig liggur þoka stundum
yfir Bæjarfelli þannig að Reykjanesvitinn sést ekki.
Þetta var lítill stálgrindarviti i byrjun en árið 1947 var
byggður steinsteyptur viti með innbyggðu ljóshúsi.
Vitinn var húðaður með ljósu kvarsi í upphafi en árið
1971 var hann málaður gulur.
Leið rljós að lífhöfn
Saga Reykjanesvita og sjóslysaUm aldir, líkast til alveg frá landnámi, hafa Íslendingar þurft að færa Ægi konungi stórar
fórnir. Annars vegar veitti hafið landsmönnum greiða för milla staða og landa og í djúpin
sótt menn í gullkistuna sem fiskimiðin hafa ætíð verið hér við land. Hins vegar voru sigl-
ingar og veiðar hættuspil, ekki síst yfir skammdegið þeg r allra veðra var von. Sjóskaðar
og manntjón voru dagleg brauð og oft voru hoggin stór skörð í lítil samfélög þegar skip
og bátar fórust.
Byggi g Reykjanesvita á Valahnúk árið 1878 markaði tímamót í siglingsögu landsins. Það
sýnir vel þá þörf sem landsmenn höfðu fyrir vita og öruggari siglingar að og umhverfis
Ísland að frumvarp um byggingu vita var lagt fyrir á fyrst löggjafarþinginu árið 1874,
eftir að Íslendingar fengu stjórnarskrá og Alþingi fékk löggjafar- og fjárveitingavald. Ekki
er að sjá að ko ið hafi til greina að reisa fyrsta vita á Íslandi annars staðar en á Reykja-
nesi, enda munu langflest skip sem til Íslands komu hafa átt erindi fyrir Reykjanes og
leituðu því upp að suðvesturhorni landsins.
Þúsundir og aftur þúsundir Íslendinga hafa farist á sjó í gegnum aldirnar og sjómenn eiga
skilið að þeirra fórna sé minnst. Þessi saga er hrikaleg og erfið oft á tíðum að meðtaka en
um leið er þetta saga hugrekkis og krafta sem tekst að leysa úr læðingi þ gar aðstæður
krefjast og menn þurfa að snúa bökum saman.
Sýningunni er ætlað að veita örlitla innsýn í mikla og mikilvæga sögu sjóslysa og upp-
byggingar á vitum til að auka öryggi sjófarenda. Um leið gera aðsta dend r hennar sér
vonir um og fyrirætlan að sýningin vaxi og geri sögunni be ri skil til lengri tíma. Til
stendur að reisa þjónustu- og upplýsingamiðstöð í því magnaða umhverfi og náttúru
sem umlykja Reykjanesvita og þangað á slík sýning mikið erindi.
Um sýninguna
Sýningin er samstarfsverkefni Hollvinasamtaka Reykjanesvita og nágrennis og Byggðasafns Reykjanesbæjar
Sýningarstjóri og hönnuður: Eiríkur P. Jörundsson
Listar með nöfnum látinna sjómanna voru unnir á vegum Sjóminjasafnsins í Reykj vík, Borgarsögusafni.
Kort af sjóslysum við Ísland voru unnin af Guðjóni Inga Haukssyni og Agnari Jónasi Jónssyni.
Eftirfarandi styrktu framkvæmdir við húsið og uppsetningu sýningarinnar:
Uppbyggingarsjóður Suðurnesja
Safnasjóður
SlippfélagiðVegagerðin
Nánar er fjallað um
Reykjanesvita og
sögur tengdar honum
í Suðurnesjamagasíni
á Hringbraut og vf.is
á fimmtudagskvöld
kl. 19:30.
Núverandi viti sem stendur á Bæjarfelli var byggður veturinn 1907–1908. Danska vita-
málastofnunin lagði í fyrstu til að reistur yrði 70 feta hár járngrindarviti á Bæjarfelli árið
1908 en ný heimastjórn landsins taldi ekki verjandi að bíða svo lengi þar sem hætta var
talin á að vitinn á Valahnúk félli í hafið. Veitti Alþingi því fé til að reisa vitann þegar árið
1907. Var þetta fyrsta stórverkefnið sem ráðist var í á ábyrgð heimastjórnar.
Ákveðið var að byggja turn úr tilhöggnu grjóti og steinsteypu. Hönnuðir voru Thorvald
Krabbe, síðar vitamálastjóri, og Frederik Kiørboe arkitekt. Framkvæmdum lauk á Þorláks-
messu en ljóshúsi og ljóstækjum var komið fyrir í byrjun árs 1908. Kveikt var á vitanum
þann 20. mars sama ár. Reykjanesviti er sívalur kónískur turn, 20 metra hár, og stendur
á breiðri 2,2 metra hárri undirstöðu. Ljóshúsið er 4,5 metrar á hæð og er heildarhæð
vitans því 26,7 metrar. Árið 1929 var byggt við vitann anddyri og gashylkjageymsla úr
steinsteypu.
Upphaflegur ljósgjafi vitans var steinolíulampi og var ljós hans magnað með 500 mm
snúningslinsu. Þetta snúningstæki var knúið af lóðum sem vitavörðurinn dró upp með
reglulegu millibili. Gastæki var sett í vitann árið 1929 og var þá gasþrýstingurinn látinn
snúa linsunni. Vitinn var rafvæddur árið 1957.
Allt frá upphafi reksturs Reykjanesvita fram til ársins 1999 var vitavörður þar búsettur.
Þegar vitinn á Valahnúk var reistur 1878 var byggður torfbær og útihús undir Bæjarfelli
fyrir vitavörðinn og íbúðarhús úr timbri smíðað þar árið 1892. Þau húsakynni og önnur
sem byggð voru í þeirra stað eru horfin. Árið 1947 var byggt íbúðarhús fyrir vitavörðinn
úr steinsteypu sem enn stendur. Það var hannað af Ágústi Pálssyni arkitekt.
Á bæjarstæðinu er einnig steinsteypt hús fyrir raíóvita sem byggt var árið 1936 en
radíóviti var í notkun í Reykjanesvita frá árinu 1936 til ársloka 1992. Radíóvitinn gekk
fyrstu áratugina fyrir orku frá ljósavélum en eftir 1957 fékk vitinn orku frá rafveitu. Í
dag gengur þetta hús jafnan undir nafninu vélarhúsið og er sýningin staðsett þar.
Fastri búsetu vitavarða lauk árið 1999 og íbúðarhúsið var síðar selt einkaaðilum. Vitinn
er nú friðaður.
Nýr viti reistur
Árið 1909 var settur upp aukaviti á Skarfasetri á
Reykjanestá vegna þess að vitinn á Bæjarfelli hvarf
við visst sjónarhorn á bak við Skálafell frá suðaustri.
Nýji vitinn kom því ekki að fullum notum fyrir skip
sem komu austanað og einnig liggur þoka stundum
yfir Bæjarfelli þannig að Reykjanesvitinn sést ekki.
Þetta var lítill stálgrindarviti i byrjun en árið 1947 var
byggður steinsteyptur viti með innbyggðu ljóshúsi.
Vitinn var húðaður með ljósu kvarsi í upphafi en árið
1971 var hann málaður gulur.
vÍkurFrÉttir á SuðurNeSJuM Í 40 ár // 9