Fréttablaðið - 02.03.2022, Blaðsíða 16

Rannsóknir Rúnars Vilhjálms-
sonar, prófessors í félagsfræði við
Heilbrigðissvið Háskóla Íslands,
og rannsóknarhóps hans benda
til þess að töluvert hafi dregið úr
einelti meðal íslenskra grunn-
skólanema á undanförnum árum
og að Ísland sé meðal þeirra
Evrópulanda þar sem einelti er
hvað minnst. „Ástæða þess að ég
hef ásamt samstarfsfólki mínu
beint athygli að einelti meðal
barna og ungmenna eru hin miklu
og langvinnu áhrif sem einelti
getur haft á líðan og lífshlaup
einstaklinga. Áföll og erfiðleikar
sem einstaklingar verða fyrir á
ungum aldri hafa að jafnaði víð-
tækari afleiðingar en sams konar
mótlæti síðar á ævinni. Okkar von
er að niðurstöður rannsóknanna
muni auka skilning á útbreiðslu
og ástæðum eineltis og styrkja um
leið forvarnarstarf hér á landi.“
Auk Rúnars skipa rannsóknar-
hópinn um einelti þau Guðrún
Kristjánsdóttir, prófessor í hjúkr-
unarfræði, og sænsku háskóla-
kennararnir Pernilla Garmy pró-
fessor og Erika Hansson dósent.
Einelti tengt valdaójafnvægi
Rúnar segir mikinn fjölda erlendra
rannsókna hafa kannað umfang
og mögulegar afleiðingar eineltis
meðal skólabarna. „Einnig hafa
verið gerðar athuganir á einelti í
grunnskólum hér á landi. Ég og
samstarfsfólk mitt vildum kanna
þessi mál nánar með nýjum
gögnum hérlendis, byggðum á
landsúrtaki grunnskólanema í 6.,
8. og 10. bekk.“
Hópurinn kannaði útbreiðslu
eineltis í einstökum hópum
grunnskólanema og einnig ýmis
neikvæð tengsl eineltisins við
líðan, heilsu og lyfjanotkun
nemendanna. „Með einelti er átt
við endurtekna ágenga hegðun
sem beint er gegn einstaklingi
og er ætlað að niðurlægja hann,
ögra honum og ógna, eða skaða á
annan hátt. Einelti tengist yfirleitt
valdaójafnvægi þar sem gerandi
tekur einhvern fyrir sem er minni
máttar, og er gerandinn þá ýmist
einn að verki eða í hópi gerenda.
Ósjaldan fylgja einnig með vitni
og óbeinir þátttakendur sem ýmist
kynda undir eineltinu eða ljá því
þegjandi samþykki.“
Staða grunnskólanna flókin
Hann segir að á hverjum tíma
megi áætla að milli 5 og 6 prósent
íslenskra nemenda í efri bekkjum
grunnskóla verði fyrir einelti. „En
þetta eru þó ekki tölur sem við
sættum okkur við. Ef miðað er við
tölurnar gætu 1.200 til 1.400 nem-
endur í 6. til 10. bekk sætt einelti á
hverjum tíma. Í þessu efni ættum
við að segja að hver nemandi
Allt er kynningarblað sem býður auglýsendum
að kynna vörur og þjónustu í formi viðtala og
umfjallana. Í blaðinu er einnig hefðbundið rit-
stjórnarefni. Blaðið fylgir Fréttablaðinu daglega.
Umsjónarmenn efnis: Elín Albertsdóttir, elin@frettabladid.is, s. 550 5761 | Oddur Freyr
Þorsteinsson, oddurfreyr@frettabladid.is s. 550 5766 | Sandra Guðrún Guðmundsdóttir,
sandragudrun@frettabladid.is, s. 550 5762 | Starri Freyr Jónsson starri@frettabladid.is, s. 550 5767
| Þórdís Lilja Gunnarsdóttir, thordisg@frettabladid.is, s. 550 5768
Útgefandi:
Torg ehf.
Ábyrgðarmaður:
Jón
Þórisson
Sölumenn: Arnar Magnússon, arnarm@frettabladid.is, s. 550 5652, Jón Ívar Vilhelmsson, jonivar@
frettabladid.is, s. 550 5654, Jóhann Waage, johannwaage@frettabladid.is, s. 550 5656, Ruth Bergsdóttir,
ruth@frettabladid.is, s. 694 4103.
„Í þessu efni ættum við að segja að hver nemandi sem verður fyrir einelti sé einum nemanda of mikið,“ segir Rúnar Vilhjálmsson prófessor.
FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Þolendur
eineltis greina
oftar en aðrir
frá þunglyndis-
einkennum og
meta heilsu sína
og lífsánægju
mun lakar en
aðrir. Athygli
vekur einnig
mikil verkja-
lyfjanotkun
þeirra.
FRÉTTABLAÐIÐ/
SIGTRYGGUR ARI
Starri Freyr
Jónsson
starri
@frettabladid.is
sem verður fyrir einelti sé einum
nemanda of mikið.“
Staða grunnskólanna, þegar
kemur að einelti og úrlausnum,
sé þó nokkuð flókin. „Grunnskól-
arnir eru í mótsagnarkenndri
stöðu. Þeir eiga að vera miðstöð
fræðslu og mótunar einstaklinga
til sjálfstæðis og virkrar þátttöku
í þessu samfélagi, en eru um leið
helsti vettvangur þess eineltis sem
fram fer í hópi barna og ungmenna
í samfélaginu, eineltis sem brýtur
einstaklinga niður og skerðir lífs-
gæði þeirra og samfélagsþátttöku.“
Afleiðingar eineltis margvíslegar
Rúnar segir athuganir hópsins sýna
að piltar og stúlkur verði álíka oft
þolendur eineltis. „Hins vegar verða
yngri nemendurnir oftar fyrir
einelti en elstu nemendurnir. Einn-
ig kemur í ljós að nemendur í fjöl-
skyldum með lakari efnahagslega
stöðu verða frekar fyrir einelti en
aðrir, og sömu sögu er að segja um
nemendur sem búa með einstæðu
foreldri eða stjúpforeldri saman-
borið við nemendur sem búa með
báðum kynforeldrum. Loks verða
nemendur af erlendum uppruna
frekar fyrir einelti en nemendur af
innlendum uppruna.“
Rannsóknarhópurinn hefur
einnig kannað tengsl eineltisins
við mögulegar afleiðingar og segir
Rúnar þau vera margvísleg. „Þol-
endur eineltis greina oftar en aðrir
frá þunglyndiseinkennum, fá oftar
svimaköst, finna oftar til líkam-
legra verkja, leita oftar til heil-
brigðisþjónustunnar vegna áverka,
eiga oftar í erfiðleikum með svefn
á nóttunni og meta heilsu sína
og lífsánægju mun lakar en aðrir.
Athygli vekur einnig mikil verkja-
lyfjanotkun þeirra.“
Góður árangur undanfarin ár
Í forvarnar- og meðferðarstarfi
gegn einelti og afleiðingum þess
hafa Íslendingar náð verulegum
árangri á undanförnum árum
að sögn Rúnars. Nefnir hann þar
meðal annars að íslenskir grunn-
skólar hafa sett sér eineltisáætlanir
sem ætlað er að fræða um einelti,
stuðla að hlýju og alúð í samfélagi
grunnskólans, setja ramma gegn
ólíðandi hegðun, beita viðurlögum
við brotum á hegðun og sýna
myndugleik þar sem hinir full-
orðnu eru góðar fyrirmyndir. „Þetta
er í samræmi við 7. grein reglugerð-
ar mennta- og menningarmála-
ráðuneytisins nr. 1040 frá 2011, en
þar segir að skólar skuli setja sér
„aðgerðaáætlun gegn einelti með
virkri viðbragðsáætlun til að takast
á við eineltismál í skólanum.“
Mikilvægt lýðheilsuverkefni
Áætlanir eru þó aldrei nóg, segir
Rúnar. Þeim þarf að fylgja eftir
með fræðslu, eftirliti, stuðningi
og snemmbærum inngripum í
samstarfi nemenda, kennara, for-
eldra og skólahjúkrunarfræðinga.
„Hér hafa félagasamtök og fag-
fólk á þessu sviði utan skólanna
reynst þeim vel og hafa hvatt
þá og aðstoðað í eineltismálum.
En betur má ef duga skal. Fylgja
þarf eftir fræðslu til nemenda og
foreldra og efla hana enn frekar.
Greina þarf sem fyrst merki um
einelti og afleiðingar þess í skól-
unum. Einnig merki um einelti
með rætur utan skólanna, þar á
meðal neteinelti sem greinist oft
síðar og er oft erfiðara viðfangs en
einelti í raunheimum. Í þessum
málum veltur mikið á góðu sam-
starfi kennara, nemenda, for-
eldra og heilsugæslu. Hafa verður
í huga að vinna gegn einelti og
afleiðingum þess meðal barna og
ungmenna er eitt mikilvægasta
lýðheilsuverkefni hvers sam-
félags.“
Samstarfshópur Rúnars hefur
þegar birt niðurstöður rannsókna
á einelti í erlendum vísindaritum
og á fræðaþingum, en hópurinn
heldur áfram að rannsaka þetta
viðfangsefni. n
Í þessum
málum
veltur
mikið á
góðu
samstarfi
kennara,
nemenda,
foreldra og
heilsu-
gæslu.
Síðumúli 31 - 108 Reykjavik - S: 562-9018 / 898-5618
info@arcticstar.is - www.arcticstar.is
SÆBJÚGNAHYLKI FYRIR HEILSUNA
Þjáist af liðverkjum?
Viðkvæmt ónæmiskerfi? - Of hár blóðþrýstingur?
Arctic Star sæbjúgnahylki
eru framleidd úr íslenskum sæbjúgum
sem eru með:
• Hátt próteininnihald
og lágt fituinnihald
• Fjölbreytar amínósýrur
• Taurín
• Chondroitin súlfat
• Peptíð
• Vítamín og steinefni.
ÍSLENSK FRAMLEIÐSLA,
Framleiðandi er Arctic Star ehf.
Allar nánari upplýsingar fast á
www.arcticstar.is
Arctic Star Sæbjúgnahylki
Varan fæst í flestum apótekum, heilsubúðum,
Hagkaupum, Fjarðakaup og Heimkaup.is
2 kynningarblað A L LT 2. mars 2022 MIÐVIKUDAGUR