Skessuhorn - 10.11.2021, Síða 26

MIÐVIKUDAGUR 10. NÓVEMBER 202126
Bjarni í Nesi; kórstjóri, bóndi og smið-
ur lést 31. október síðastliðinn. Með
eftirfarandi kveðju sem Bjarni fékk
frá mér í tilefni 70 ára afmælis vil ég
minnast hans og þakka samfylgdina.
Í Reykholtsdal geislar röðuls lágu,
Reykjadalsáin í bugðum þar lá.
Ástfránu augu hans Sigrúnu sáu,
hann sótti hana að Kletti og hún sagði já.
Stórbýli reistu þau niðri í Nesi
nægilegt svæði til ræktunar var.
Fróðlegt það væri að fleiri það lesi,
hve frumbýlings starfið blómstraði þar.
Börn þeirra uxu sem „blómin í haga“
byggingar risu, þær stærstu í sveit.
Þau nýttu sér tímann jafnt nætur sem daga
og náðu að græða upp sérhvern reit.
Félagsmál urðu svo framar á blaði,
forystu í búnaðarmálum hann tók.
Kirkju að reisa, hleypti hann úr hlaði,
hamhleypumaður sín verkefni jók.
Tónlistin hefur þau tök á að laða
til sín þá bestu, alþjóð það veit.
Bjarni hann náði með hiklausum hraða,
að hasla sér kunnáttu í þeirri sveit.
Ráðningu í kórstjórn við ræddum tveir saman
og reynslu þíns afa hins þjóðkunna manns,
að þér myndi finnast það þó nokkuð gaman
að þjóna í kirkjunni í fótsporum hans.
Listferli þínum ei lýkur að sinni,
listnæmi tóna er hamingja þín.
Bjarni ég þakka þér kostarík kynni
kórinn þinn staðfestir ummæli mín.
Blessuð sé minning hjónanna í Nesi.
Hjörtur Þórarinsson
Síðastliðinn laugardag var komið
með merkilegan grip til varðveislu á
Landbúnaðarsafni Íslands á Hvann-
eyri. Þar var á ferðinni dráttarvél af
gerðinni Centaur frá árinu 1934.
Vélin er í eigu Þjóðminjasafnsins,
en það var Kristján Helgi Bjart-
marsson sem gerði við safnið samn-
ing um endurgerð vélarinnar, sem
um tíma var í eigu föður hans sr.
Bjartmars Kristjánssonar prófasts
og bónda á Mælifelli í Skagafirði.
Viðgerð er nú lokið, vélin í prýði-
legu ástandi og hefur verið komið
fyrir á bás ásamt öðrum fágætum
tækjum og búnaði í gamla fjósinu á
Hvanneyri, sem hýsir Landbúnað-
arsafnið.
Kom í stað hests
Um Centaur vélarnar skrifar Krist-
ján Helgi: „Í árdaga vélvæðingar í
landbúnaði á Íslandi komu ýmsar
vélar við sögu, sem síðan hafa horf-
ið af sjónarsviðinu. Þar á meðal er
lítil dráttarvél af gerðinni Centaur,
sem framleidd var hjá fyrirtæki,
sem hét Centaur Tractor Cor-
poration í Greenwich, Ohio, á fyrri
hluta 20. aldar. Hugmyndin að baki
hönnuninni var að búa til vél, sem
kæmi í stað hests. Þannig var drátt-
arvélin sjálf lítið annað en mótor
með eldsneytistanki, gírkassa og
tveimur drifhjólum úr járni. Aft-
an í hana var hægt að hengja ýmis
viðtæki, svo sem sláttuvél, plóg eða
herfi, svo fátt eitt sé nefnt. Viðtæk-
ið sá um að útvega afturhjólin og
sæti fyrir ökumann.“
Finnur á Fellsenda
flutti vélina inn
Kristján segir að töluvert hafi ver-
ið flutt af þessum vélum til Evrópu,
þar af sex hingað til Íslands. Inn-
flytjandi var Finnur Ólafsson heild-
sali frá Fellsenda í Dölum. Árið
1927 keypti Jóhannes Reykdal,
frumkvöðull á Setbergi við Hafnar-
fjörð, fyrstu vélina. Fjórir Centaur-
ar voru keyptir til Korpúlfsstaða
1929, í tíð Thors Jensen. Síðustu
vélina keypti Ingólfur Kristjánsson
bóndi á Jódísarstöðum í Eyjafirði
árið 1934. Þetta var Model 2-G
með raðnúmerið 3 34 525 og úr
því má lesa að vélin var framleidd í
mars árið 1934 og var 525. eintakið
sem framleitt var það ár. Mótorinn
er 2ja strokka fjórgengis bensínvél
af gerð LeRoi, 12 hestafla. Aftan
í vélina var tengd sláttuvél af gerð
McCormick og saman myndar
þetta eina heild eða samstæðu, með
hjól sláttuvélarinnar sem afturhjól.
Ökumaður situr í sæti sláttuvélar-
innar, en löng stýrisstöng stend-
ur aftur úr dráttarvélinni og eru á
henni gír- og kúplingshandföng.
Stýrisbúnaðurinn virkar þannig að
hann snýr öllum framhluta sam-
stæðunnar, þegar taka þarf beygju.“
Kristján segir að faðir hans séra
Bjartmar Kristjánsson hafi eignast
vélina 1949 og flutt hana að Mæli-
felli í Skagafirði, þar sem hann var
prestur og bóndi. „Sr. Bjartmar
hafði gott lag á vélum og kom það
sér stundum vel, þegar kentárinn
var annars vegar. Vélin var notuð
til sláttu á Mælifelli í um tíu ár, eða
Bjarni
Guðráðsson
minning
Mælifells Centaur frá 1934 komið fyrir á Landbúnaðarsafni
þangað til nýr traktor var keypt-
ur 1959. Árið 1990 var kentárinn
gefinn Þjóðminjasafni Íslands og
settur í geymslu.“
Samið um endurgerðina
Haustið 2014 var gerður samn-
ingur milli Þjóðminjasafns og son-
ar Sr. Bjartmars, Kristjáns Helga,
um að hann kæmi vélinni í gang-
fært ástand að nýju, en síðan yrði
hún hýst á Landbúnaðarsafninu á
Hvanneyri. Kristján hafði lengi alið
með sér þann draum að gera upp
þessa vél, sem hann kynntist fyrst
í barnæsku. Af hálfu safnsins stóð
Lilja Árnadóttir, sviðsstjóri muna-
safns, að samningnum. Verkefn-
inu er nú lokið, vélin er vel gangfær
og á laugardaginn var henni bakk-
að inn á stall sinn í gamla fjósinu.
Reyndar hefur hún einu sinni áður
verið til sýnis á þessum stað, en það
var á Hvanneyrardeginum í júlí
2018.
Ragnhildur Helga Jónsdótt-
ir safnstjóri Landbúnaðarsafnsins
veitti vélinni viðtöku. Gefin hefur
verið út vönduð skýrsla um vélina
og endurgerð hennar. Viðstadd-
ir á laugardaginn voru áhugasam-
ir heimamenn auk félaga úr Fergu-
sonfélaginu og fleiri áhugamanna
um gömul landbúnaðartæki.
mm
Kristján Helgi Bjartmarsson sýndi áhugasömum vélina við komuna á Hvanneyri.
Rétt á meðan var dáldil mugga eins og sjá má.
Hér er Centaur árg. 1934 kominn á stall sinn á safninu. Ljósm. rhj.
Ragnhildur Helga Jónsdóttir safnstjóri tók gripinn til kostanna.