Læknablaðið - 01.11.2021, Blaðsíða 7

L ÆKNABL AÐIÐ 2021/107 511
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
October sixth; a historic day
in the fight against malaria
Már Kristjánsson, MD,
Chief, Department of Infectious
Diseases Landspítali National
Hospital, Clinical professor,
University of Iceland Medical
School
6. október 2021:
Sögulegur dagur í baráttunni
gegn malaríu
Árlega greinast >200 milljónir manna með malaríu
og >400.000 látast af völdum hennar. Þorri þeirra
sem deyja (94­95%) eru innan Afríkusvæðis Alþjóða­
heilbrigðisstofnunarinnar (WHO) í Afríku sunnan
Sahara.
Malaría er moskító­borinn frumdýrasjúkdómur
af völdum Plasmodia en af því eru fjórar tegundir
sem sýkja menn; P. falciparum, P. vivax, P. ovale og P.
malaria. Plasmodia er frumdýr með flókinn lífsferil
í mönnum sem ýmist felur í sér rauðkornavist (P.
falciparum og P. malaria) eða rauðkorna­ og lifrarvist
(P. ovale og P. vivax). Þessi breytileiki hefur í för
með sér að mislangur tími getur liðið frá smitun
þar til klínísk einkenni koma fram (styttri fyrir P.
falciparum og P. malaria). Þá er klínísk birtingarmynd
P. falciparum alvarlegust og leggst afar þungt á
ungabörn og börn þar sem dánartíðni er há. Það er
einmitt í Afríku sunnan Sahara þar sem falciparum­
malaría er útbreiddust.
Nokkur bóluefni hafa verið gerð gegn malaríu í
gegnum tíðina. Bóluefnið RTS,S/AS01 er þar fremst
og það fyrsta sem hefur farið í víðtæka prófun. Bólu­
efnið beinist gegn vækjum á forstigum P. falciparum
sýkingar (pre-erythrocyte) og framkallar öflugt vessa­
og frumubundið ónæmissvar gegn „umsyndandi“­
formi (circumsporozoite) frumdýrsins.
Í júlí 2014 birtust niðurstöður rannsóknar á
virkni og öryggi RTS,S/AS01 malaríubóluefnisins
í 18 mánuði eftir bólusetningu.1 Um var að ræða
fasa 3, slembaða, fjölsetra rannsókn í Afríku sunnan
Sahara. Rannsóknin náði til ungabarna á aldrinum
6­12 vikna og barna á aldrinum 5 til 17 mánaða sem
fengu þrjá skammta bóluefnisins (breytileg skemu)
og var fylgt eftir í 18 mánuði. Til samanburðar var
sambærilegur hópur sem fékk samanburðarbóluefni
(annaðhvort gegn hundaæði eða heilahimnubólgu af
gerð C). Rannsóknin náði til 6537 ungabarna og 8923
barna sem fengu annaðhvort þrjá skammta af RTS,S/
AS01 eða samanburðar bóluefni.
Árangur bólusetningarinnar (vaccine efficacy) var
46% virkni gegn klínískri malaríu en 34% þegar horft
var til alvarlegrar malaríu, sjúkrahúsvistar vegna
malaríu og sjúkrahúsvistar af hvaða orsök sem
var. Þannig leiddi rannsóknin í ljós að unnt var að
koma í veg fyrir klínísk tilfelli malaríu í á bilinu 37
til 2365 einstaklinga og alvarlega malaríu í á bilinu
eins til 49 einstaklinga á mismunandi rannsóknar­
setrum. Sambærilegar en heldur lægri tölur sáust
hjá ungabörnum. Vegna þess að nokkur alvarleg
atvik í kjölfar bólusetningar sáust í rannsókninni2
(hitakrampar, heilahimnubólga og heilamalaría
(cerebral malaria)) ráðlagði Evrópska lyfjastofnunin
(EMA) að framkvæmd yrði stórvirk frumrannsókn
(large-scale pilot study) áður en að unnt yrði að
ráðleggja víðtæka notkun bóluefnisins.
Í dag hafa verið notaðir meira en
2,3 milljónir bólusetningaskammta af
RTS,S/AS01 í þremur löndum Afríku.
Árangurinn hefur verið afar góður og
hjáverkanir litlar sem engar.
Þann 6. október síðastliðinn boðaði
WHO til fundar. Þar sagði forstjórinn:
„Þetta er söguleg stund. Langþráð
bóluefni gegn malaríu fyrir börn er
vísindalegt afrek, bjargvættur barna
og hemill á útbreiðslu malaríu“.3 WHO vinnur nú
að því að útvíkka notk un bóluefnisins í Afríku og
víðar í heiminum. Útbreidd notkun bóluefnisins
ásamt öðrum úrræðum til að verjast malaríu, á
borð við net sem úðuð hafa verið með skordýraeitri
yfir svefnstæðum, draga úr möguleikum á fjölgun
Plasmodia og þar með á útbreiðslu meðal barna og
annarra þar sem malaría er landlæg.
Sjötti október 2021 er merkisdagur sem vert er
að muna í baráttunni við alvarlegan smitsjúkdóm
og þann áfangasigur sem hefur unnist með þróun
RTS,S/AS01 malaríubóluefnisins.
doi 10.17992/lbl.2021.11.657
Þann 6. október síðastliðinn boðaði WHO
til fundar. Þar sagði forstjórinn: „Þetta er
söguleg stund. Langþráð bóluefni gegn
malaríu fyrir börn er vísindalegt afrek,
bjargvættur barna og hemill á útbreiðslu
malaríu“.
Heimildir
1. The RTS,S Clinical Trials Partnership. Efficacy and Safety of the RTS,S/
AS01 Malaria Vaccine during 18 Months after Vaccination: A Phase
3 Randomized, Controlled Trial in Children and Young Infants at 11
African Sites. PLOS Med 2014; 11: 7. e1001685.
2. Centers for Disease Control and Prevention. cdc.gov/malaria/malaria_
worldwide/reduction/vaccine.html ­ október 2021.
3. who.int/news/item/06­10­2021­who­recommends­groundbreaking­
­malaria­vaccine­for­children­at­risk ­ október 2021.
Már Kristjánsson
yfirlæknir smitsjú k
dómalækninga Landspítala
klínískur prófessor‚
læknadeild Háskóla Íslands
markrist@landspitali.is