SÍBS blaðið - 01.06.2022, Blaðsíða 13

13
2. tbl. 2022
„Þegar ég byrjaði að vinna með offituna fór ég smám saman
að sjá hvernig sá vandi spannar í rauninni allt sviðið,“ segir
Erla Gerður um aðferðafræðina. „Á þeim tíma snerist meðferð
offitu mest um mataræðið og hreyfinguna. Fólk var hvatt
til að borða minna og hreyfa sig meira. Það væri ekki mikið
flóknara en það. En augu okkar hafa verið að opnast fyrir því
að dæmið er þvertámóti afar flókið. Það eru svo gríðarlega
öflug kerfi sem stýra orkubúskap líkamans og svo margt sem
hefur áhrif á hann. Erfðir, hormónin, svefninn, líkamsklukkan,
þarmaflóran, uppeldisáhrif, venjur – já, allt það sem mótar
okkur á lífsleiðinni. Auðvitað þurfum við að hafa jafnvægi
í næringunni og borða fjölbreyttan hreinan mat sem næst
upprunanum. Það er allt þetta gervifæði sem er svo slæmt ef
þess er neytt í óhófi og því miður er það uppistaðan í matar-
æði margra. En ef við borðum náttúrlegt fæði og sleppum
„draslinu“, þá getum við haft það nokkurn veginn alveg eins
og við viljum, lágkolvetna, grænmetisfæði eða hvað hentar
okkur best. Vísindasamfélagið hefur skoðað heilmikið hvað
er í matnum sem við setjum ofan í okkur og við höfum líka
skoðað hvernig líkaminn vinnur úr næringar- og orkuefnum á
mismunandi hátt en svo kemur alveg heill kafli þarna á milli
sem er þarmaflóran og getur breytt þessari mynd á marga
vegu og það er spennandi kafli út af fyrir sig.
Ef við horfum svo á hreyfinguna og þá hugmynd að við
þurfum bara að hreyfa okkur nógu mikið til að léttast, þá
reynist það alls ekki vera þannig. Vissulega er hreyfing okkur
nauðsynleg til þess að efla styrk og þol og stuðlar að betra
jafnvægi í líkamanum á marga vegu, en við erum ekki að
hreyfa okkur í þeim tilgangi að léttast. Líkaminn grípur til
mótvægisaðgerða ef mikið ósamræmi kemur upp og þannig
eru það ekki hitaeiningar inn og út sem hægt er að mæla.
Mikilvægt er að við finnum hreyfingu sem hentar okkur á
hverjum tíma og hreyfingu sem er það skemmtileg að við
getum hugsað okkur að iðka hana til langtíma. Svo má ekki
gleyma öllum litlu tækifærunum til hreyfingar í daglegu lífi,
nota stigana, teygja reglulega úr sér og fjölga skrefunum í
daglegu amstri. Það munar um öll þessi aukaskref og svo fer
auðvitað hreyfing í náttúrunni sérstaklega vel með okkur.“
***
Þar sem áhrif mataræðis og hreyfingar dugðu ekki til að með-
höndla offitu leitaði Erla Gerður að öðrum þáttum og athyglin
beindist fljótt að svefninum. „Ég fór að skoða hvað svefninn
er okkur mikilvægur og hvað margt er að gerast í líkamanum
á meðan við sofum; hverju við erum að missa af ef við virðum
ekki svefninn okkar. Þar skiptir miklu að við séum í takti við
líkamsklukkuna. Ef við vinnum á móti henni þá er hætt við
að við lendum í basli með heilsuna. Ef við vinnum með henni
þannig að hún lætur öll kerfin vinna í samræmi þá erum við á
miklu betri stað með allt saman.
En líkamsklukkan tifar ekki fullkomlega eins hjá öllum og
hún er misviðkvæm. En það eru ákveðin viðmið sem gilda fyrir
flesta. Það er sem sé aðeins misjafnt hvenær hentar fólki að
fara að sofa og hve lengi hver einstaklingur þarf að sofa en
svefngæðin þurfa alltaf að vera góð.
Líkt og með mataræðið og hreyfinguna þarf jafnvægi og
meðalhóf varðandi svefninn. Bólgukerfin ræsast til dæmis
ef við sofum of lítið og líka ef við sofum of mikið. Það getur
vissulega verið kúnst að finna út úr þessum hlutum fyrir
okkur sjálf en ef við erum ekkert að hugsa um þessi atriði
getur það gert okkur erfitt fyrir– ekki síst þegar árin færast
yfir.“
Þú talar mikið um alls konar kerfi; hvað eru mörg kerfi í
gangi í líkamanum?
„Það veit ég ekki,“ segir Erla Gerður og hlær. „Og ég held
að það séu alltaf að finnast fleiri og fleiri, allavega er alltaf að
koma fram ný vitneskja um hvernig þau vinna saman. Varð-
andi offituna þá eru heilinn og taugakerfið, meltingarkerfið
og efnaskiptakerfið í aðalhlutverki en svo koma önnur líka
við sögu til dæmis ónæmiskerfið. En það má segja að grunn-
kerfið sé ósjálfráða taugakerfið, það ræður gífurlega miklu og
þekkingin á því fer hratt vaxandi. Hvað það er sem að truflar
kerfið og hvað getur sefað það og haldið því í jafnvægi. Þar er
sífellt að koma meira inn austræna læknisfræðin og alls konar
aðferðir sem verða betur viðurkenndar þegar þær hafa verið
rannsakaðar með okkar vestræna vísindalega hætti. Þetta
er svo merkilega samtvinnað, til dæmis er öndunin það sem
er sameiginlegt með viljastýrðu og ósjálfráðu kerfunum. Við
öndum sjálfkrafa, þurfum ekki að hugsa um hvern andardrátt,
en við getum líka stýrt önduninni. Þar koma til þessar gömlu
austrænu öndunaræfingar tengdar jógafræðunum. Þær má
nota með góðum árangri fyrir heilsuna.
Og þar með komum við inn á fjórða hornsteininn, hugarró
sem hefur þó ekki ekki fengið nógu mikla athygli að mínu
mati. En það er þörf okkar fyrir öryggi, ró, traust og tengsl við
aðrar manneskjur. Það er allt það sem tengist andlegri líðan,
eða streitunni sem getur bæði verið jákvæð og neikvæð. Í því
kerfi er neikvæða streitan birtingarmynd ójafnvægis. Varð-
andi offituna er til dæmis ljóst að þegar búið er að raska þeim
kerfum þá getur líkaminn stillt sig inn á fitusöfnun til varnar,
líklega vegna þess að hungur hefur ávallt verið ein af helstu
hættum sem að okkur mannverunum hafa steðjað. En þegar
offita er orðin sjúkdómur þá er ekki góð hugmynd að bara
borða minna og hreyfa sig meira vegna þess að það ræsir
streitukerfin enn frekar og veldur meiri fitusöfnun.
Það stækkaði síðan sjóndeildarhringinn þegar við fórum
að skilja hvað áföll hafa mikil áhrif á heilsuna og geta valdið
röskun og breytingum í grunnkerfunum sem geta síðan komið
fram í margskonar myndum. Til dæmis lægri verkjaþröskuldi
sem er einn af þáttunum í tilurð á vefjagigt. Þar getum við
sagt að sé eins og magnari hafi verið stilltur of hátt í heil-
anum og valdi verkjum við áreiti sem við ættum ekki að nema.
Þarna geta líka orðið breytingar sem fá líkamann til að safna
fitu. Þannig að gömul áföll geta átt þátt í offitu og ótal öðrum
langvinnum sjúkdómum. Það er engin tilviljun að margir
þessara sjúkdóma vilja gjarnan fylgjast að.
Mér fannst mjög merkilegt á sínum tíma þegar ég lærði að
það væri samhengi á milli áfalla í æsku og heilsubrests síðar
á ævinni. Ef fólk lendir í alvarlegum lífsbreytandi atburðum,
hvort sem það eru slys, kynferðisleg misnotkun, hamfarir og
annað slíkt. En það sem var svo enn meiri uppgötvun fyrir
mig var að það sem gæti valdið slíkum röskunum væri það
sem gerðist ekki. Það er vanrækslan, skortur á öryggi, stuðn-
ingi, trausti, já, öllu þessu sem myndar fjórða hornsteininn
okkar. Ef þessu er ekki sinnt og vantar þá breytist hreinlega
lífeðlisfræði heilans og alls kerfisins. Það skiptir sem sé afar
miklu máli í meðferð við offitu að taka þetta með í allri okkar
nálgun. Fyrsta skrefið í meðferð offitu er að koma jafnvægi á
kerfi líkamans, láta þau vinna í eins miklu jafnvægi og hægt
er og finna hvaða aðstoð þau þurfa. Þegar þetta jafnvægi er
komið er hægt að nýta þau sértæku úrræði sem í boði eru svo
sem lyfjameðferð eða skurðaðgerð.“
***