SÍBS blaðið - 01.06.2022, Blaðsíða 23

23
2. tbl. 2022
viðbrögð okkar voru og í hvaða hegðunarmynstur við förum
þá er í þriðja lagi mikilvægt að við hvert og eitt reynum að
móta þessi viðbrögð okkar á nýjan leik, gera þau betri og
áhrifaríkari. Til einföldunar má segja að bætt viðbrögð verði
að vera fjölbreyttari, lausnamiðaðri og skynsamlegri. Þannig
að ekki sé eytt orku í mál sem maður getur ekki haft áhrif á
og að hugað sé að því að hafa tíma fyrir nægilega hvíld og
endurhleðslu á hverjum degi.
Við alvarleg einkenni langvinnrar kulnunar og sjúklegrar
streitu er í raun komin truflun á starfssemi heilans og þá er
góð hvíld besta móteitrið eða meðferðin.
Margir sem sýkst hafa af veirunni lýsa því að þeir séu
lengi að ná sér. Helstu einkenni sem þeir þjást af eru þreyta
og slen, bæði andlega og líkamlega, léleg einbeiting og
lítið úthald og þeim finnst vanta mikið upp á líkamlega og
andlega skerpu. Þessi einkenni eru dæmigerð fyrir eftistöðvar
sýkingarinnar (Post-Covid Syndrome) og líkjast um margt
einkennum alvarlegrar kulnunnar eða sjúklegrar streitu eða
síþreytu, vefjagikt og þunglyndi. Og ráðin eru hin sömu, að
huga vel að grunnlíðan með nægum svefni og hollum mat,
reglusemi og jákvæðni. Einnig er mikilvægt að huga vel að
því að efla sig og styrkja, best er í hægum takti en markvisst,
með reglulegri hreyfingu og nægu svigrúmi fyrir hvíld og
endurhleðslu. Í þessu ferli er afar mikilvægt að hafa í huga
að góðir hlutir gerast hægt. Það er vegna þess að það tekur
langan tíma að endurheimta samvinnu taugafrumanna í
heilanum, endurtengja taugaenda við vöðva og efla samspil
taugakerfisins við hormónastarfssemi líkamans. Þess vegna
græðist lítið á að flýta sér um of.
Forvarnir
Mikilvægur hluti af aðlögun að nýjum raunveruleika eftir
áföll er að komast yfir óttann, horfa fram á veginn, öðlast
aftur öryggiskennd og trú á framtíðina. Andleg efling og
streituvarnir á álagstímum eru því mikilvægar forvarnir.
Þeir sem eru nákvæmir og samviskusamir og finna
auðveldlega fyrir ótta verða auðveldar kvíðnir undir álagi og
hættir til að gleyma að hvílast. Þeir eru því í mestir hættu að
lenda í kulnun.
Góð ráð gegn kvíða eru slökunaræfingar, að sækja
stuðning í þá sem maður treystir og gæta að svefni, mataræði
og hreyfingu. Ef kvíðinn verður stjórnlaus eða langvinnur
getur verið um sjúklegan kvíða að ræða. Áhrifaríkar meðferðir
eru til gegn slíkum kvíða.
Þunglyndi og leiði eru líka algeng og eðlileg viðbrögð
við álagi og erfiðleikum. Og þeir sem hafa einangrast
finna einnig fyrir deyfð og drunga. Allir geta fundið fyrir
slíkum óþægindum og þá oftast í stuttan tíma. En ef slík
vanlíðan nær að festa rætur þá fylgja í kjölfarið einkenni
eins og svartsýni og vonleysi, pirringur, þreyta, lystarleysi,
svefntruflanir og jafnvel gleymska og einbeitingartruflun. Ef
þessi einkenni eru viðvarandi samfellt í meira en tvær til þrjár
vikur er rétt að leita sér aðstoðar.
Streituráð
Sýnum áfram samstöðu!
Eins gagnrýnin og ósammála sem við getum stundum
verið í dagsins önn, þá er greyptur í þjóðarsálina sá mikilvægi
eiginleiki að þegar á reynir, þá stöndum við Íslendingar
saman. Eyþjóð víkinga á sama báti í gegnum aldanna rás. Og
órofin samstaða okkar í baráttunni við Kórónuveiruna hefur
vakið athygli hjá öðrum þjóðum. En gerumst ekki kærulaus og
sýnum áfram samstöðuna í verki.
Réttum hjálparhönd!
Þetta þarf vart að segja Íslendingum sem hafa í aldanna rás
vanist því að aðstoða hvern annan af fórnfýsi þegar mikið
steðjar að. Vísindalegar rannsóknir sýna að það styrkir
heilsu þess sem veitir og örvar hormóna- og taugakerfi bæði
veitenda og þiggjenda. Með öðrum orðum: Hjálpsemi og
gæska eflir heilann og styrkir hópinn.
Sækjum stuðning!
Allir þurfa einhvern tíma á stuðningi, hvatningu eða ráðum
að halda. Mikilvægt er þiggja slíkt og ef vanlíðan er farin að
skjóta rótum eins og lýst er hér að ofan þá er mikivægt að
hika ekki við að leita sér hjálpar því góð ráð og áhrifaríkar
meðferðir eru til.
Bætum heilsulæsi!
Á undanförnum mánuðum og árum hefur þekking almennings
á gildi forvarna aukist mjög, t.d. um áhrif hegðunar á
sýkingarvarnir og mikilvægi þess að draga úr einangrun
vegna hættu á andlegum heilsubresti. Okkur ætti því að vera
betur ljóst hve mikil áhrif við getum sjálf haft á eigin heilsu
með hegðun okkar og hugsun. Vonandi stuðlar þetta að
bættri heilsulæsi og forvörnum í framtíðinni.
Hreyfum heilann!
Hreyfing er ekki einungis mikilvæg fyrir líkamann heldur hefur
hún mikil og góð áhrif á heilann. Mátuleg hreyfing, t.d. 20-30
mínútna dagleg gönguferð styrkir taugavefinn. Heilinn vex
og tengingar taugafrumnanna styrkjast og heilastarfssemin
eflist. Minni og einbeiting batna, einkenni um depurð og kvíða
dvína og góð vörn myndast gegn kulnun og sjúklegri streitu.
Aukum hvíld og svefn!
Ekkert ráð er betra gegn kulnun og sjúklegri streitu en góð
hvíld. Auðvelt er að stunda „daghvíld“ á vinnutíma með því
að gera stutt hlé og slaka á líkamanum, róa öndunina og
kyrra hugann. Fleiri vilja nú prófa íhugun eða núvitund sem
eru öflugar aðferðir til endurnæringar. Svo er bara að láta
fara vel um sig eftir vinnu, í sófanum yfir misgáfulegum
framhaldsþáttum eða liggja í leti. Mikilvægt er að fá ekki
samviskubit yfir aukinni hvíld. Það er einfalt að hvílast
en á meðan fer fram virk endurhleðsla og endurnýjun á
huganum og vitrænni starfssemi sem eykur andlegt úthald og
aðlögunargetu. Mjög mikilvægt er að gæta vel að svefni og
gott ráð á álagstímum er að fara fyrr en venjulega í háttinn.
Verndum heilann!
Ef heilinn nær ekki reglulegri endurhleðslu og hvíld eldist
hann hraðar. Hæfilega ögrandi verkefni efla og styrkja
taugabrautirnar. Að glíma reglulega við krossgátur, orðaleiki,
upprifjun skólaljóða eða læra nýtt tungumál eru dæmi um
áhrifamikla heilaleikfimi. Hekl og prjón og flestar hannyrðir
eru bráðhollar og virkja samvinnu ólíkra heilasvæða. Aftur á
móti getur áfengi, svo ekki sé talað um eiturlyf, haft verulega
neikvæð áhrif á heilavefinn og þar með starfssemi heilans.
Á endanum ert það þú sjálf(ur) sem berð ábyrgð á þér og
þinni heilsu. Þú ein(n) ræður hvernig þú tekst á við streitu og
hvaða kröfur þú setur á sjálfa(n) þig. Greindu álagsþætti þína
og skapaðu þér lífsstíl og varnamúr svo þú sért fljót(ur) að ná
þér út úr kulnun þegar það gerist og þurfir aldrei að glíma við
sjúklega streitu.
Það er ekki eftir neinu að bíða - byrjaðu strax í dag.