Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.2019, Page 32

32 – Sjómannablaðið Víkingur
Saga Siglufjarðar er saga útgerðar. Á 19. öld var það hákarl-
inn sem mest og best auðgaði Siglfirðinga. Hákarlalýsið
var selt til útlanda og verkaður hákarl frá Siglufirði og
Siglunesi varð víðfrægur um allt land. Um stutt skeið gerðu
bæjarbúar sér líka mat úr hval án þess þó að veiða hann
nokkru sinni sjálfir. Þegar allmjög var liðið á 19. öldina vildu
Siglfirðingar hefja þorskveiðar en lentu í óvæntum ógöngum.
Um þetta andstreymi skal nú fjallað.
Veldi sporðanna
Á síðasta áratug 19. aldar hóf erlend menning að ryðja sér til
rúms á Siglufirði. Norskir hvalfangarar tóku þá að drepa hvali í
stórum stíl út af Norðurlandi. Þessar risastóru skepnur voru
dregnar inn á Siglufjörð þar sem þær biðu þess, bundnar við
festardufl, að verða hengdar aftan í sérstakt dráttarskip sem
sigldi með hvalseilarnar til vinnslustöðva á Vestfjörðum.
Hvalirnir í Siglufjarðarhöfn voru oft taldir í tugum. Strákarn-
ir reru út að þeim á á litlum skektum, festu bátana í sting eða
annað sem þeir ráku á kaf í dauðar skepnurnar og áður en
varði voru þeir byrjaðir að mokfiska enda reynslan kennt
drengjunum að fiskurinn sótti mjög í lýsisbrákina er flaut af
hvölunum. Þetta voru þó engan veginn einu búdrýgindin er
Siglfirðingar höfðu af hvalveiðum Norðmanna.
Áður en hvalskrokkarnir lögðu upp í sína hinstu för voru
sporðar og bægsli skorin af og var þá glatt á hjalla í Siglufirði
og miklir kappróðrar þegar menn kepptust við að tryggja sér
sporð eða bægsli í matinn. Heimamenn voru líka fljótir að gera
sér verslunarvöru úr sundfærum hvalanna og myndaðist af
þessu mikil sporðasala við Eyjafjörð, alveg inn á innstu bæi.
Svo mikið kvað að þessum viðskiptum að um skeið köstuðu
sporðarnir jafnvel skugga á Siglufjarðarhákarlinn. En veldi
sporðanna stóð stutt, hvalirnir flýðu Norðurland og um alda-
mótin 1900 var kæsti hákarlinn aftur að ná töluverðu af sínu
fyrra áliti. Reyndar héldu gamlar hákarlakempur því blákalt
fram að hákarlinn hefði unnið í næringarstríði; það hefði nefni-
lega runnið upp fyrir Eyfirðingum að sporðarnir væru nær-
ingarlítil eða jafnvel næringarlaus fæða og ekkert á þá að treysta
þegar í harðbakkann sló í vinnu eða á ferðalögum.
Þriðja stórveldið
Um svipað leyti og sporðarnir féllu fyrir hákarlinum kom þriðja
stórveldið til skjalanna í útgerðarsögu Siglfirðinga og varpaði
stórum skugga á bæði hákarlinn og hvalinn. Árin 1903 og 1904
tók herpinótin að ryðja sér til rúms hér við land sem heppilegt
veiðarfæri til síldveiða og um leið upphófst slíkt fádæma síldar-
æði að Eyfirðingar höfðu aldrei kynnst öðru eins og kölluðu þó
ekki allt ömmu sína í þeim efnum enda þá liðlega tveir áratugir
síðan Norðmenn byrjuðu fyrir alvöru að veiða síld á Eyjafirði.
Siglufjörður varð nú sá fjörður landsins þar sem flest skip
sigldu út og inn yfir sumarmánuðina – og allt fylltist af syngj-
andi glöðum Norðmönnum. Árið 1905 fullyrti greinarhöfundur
í blaðinu Gjallarhorni: „Þótt töluvert gull hefði fundist á
Siglufjarðareyri hefði það eigi haft meiri áhrif á sumarlífið í
firðinum en þessi Norðmanna aðsókn.“
Jón Hjaltason
Bannað að veiða þorsk
Fyrri hluti
Hvalstöðin á Stekkeyri í Hesteyrarfirði sem er við
norðanvert Ísafjarðardjúp. Þangað hurfu sumir
hvalanna af Siglufirði. Á Stekkeyri áttu
Kveldúlfsbræður eftir að bræða síld
- en það var löngu seinna.
Ekkert skal fullyrt um þjóðerni skútanna eða erindi á Íslandsmið. Kannski eru
þetta Færeyingar, hver veit? Eitt skal þó fullyrt og það ber myndin með sér –
öld seglanna stóð aldrei með meiri glæsibrag en á þeirri nítjándu.
Mynd: Landmælingar Íslands