Vaka - 01.09.1937, Blaðsíða 6

4
Fram til 1914 höföu þessar sjálfsögðu kröfur samt
ekki boriÖ neinn verulegan árangur í mörgum ríkjum Ev-
rópu. ÞaÖ hefÖi kannske mátt ætla, að hinar háværu radd-
ir hefðu kafnað í róti heimsstyrjaldarinnar og niðurlæg-
ingu og eymd eftir-stríðsáranna. En það var þvert á móti.
Forvígismenn lýðræðisins voru aldrei stæltari og unnend-
ur þess aldrei ákveðnari eða hópar þeirra þéttskipaðri, en
einmitt á eftir stríðinu. Raunin varð lika sú, að þau ríki,
sem mynduðust eftir stríðið, miðuðu öll stjórnskipulag
sitt við lýðræði, og í gömlu ríkjunum voru einnig lög-
leiddar umbætur, er gengur í sömu átt.
Samhliða þessum öra vexti og viðgangi lýðræðisins á
árunum eftir stríðið, fór fljótlega að brydda á andúð
gegn því og hvassri gagnrýni á ágæti þess. Og nú er svo
komið, að i þremur af stærstu löndum Evrópu heíir lýð-
ræðisfyrirkomulaginu verið hafnað, að minnsta kosti um
stundarsakir, en tekið upp nokkurskonar einræði, sem bygg-
ist á afli tiltölulega fámennra, en vel skipulagðra pólitískra
flokka. Ef athugað er, hvaða reynslu þessi lönd hafa haft
af lýðræðisfyrirkomulagi, þá er það í fyrsta lagi vitað
hvað Rússland áhrærir, að þar hefir lýðræði aldrei þekkzt
svo teljandi sé. Á ítalíu var þingræðið alltaf ófullkomið,
og í Þýzkalandi er ekki hægt að tala um lýðræðisskipulag
fyrr en eftir stríðið, en þá er það samfara niðurlægingu,
eymd og örvæntingu þrautpíndrar þjóðar. Sú reynsla, sem
þessar þjóðir hafa haft af lýðræðisfyrirkomulaginu mun
því varla vera til að byggja á. Uppgjöf þessara þjóða í
lýðræðisbaráttunni verður ekki skoðuð sem sönnun fyrir
fánýti lýðræðisins, heldur aðeins sem örþrifaráð eða neyð-
arráðstöfun, er gripið var til á hörmungatímum, þegar
allt virtist vera að hrynja í rústir, en sem ekki mun verða
til frambúðar, því að það einræði einstaklinga, fámennra
flokka eða stétta, sem ekki hefir hrunið í rústir eftir til-
tölulega skamman tíma, er óþekkt enn í sögu mannkynsins,
Ef aftur á móti er litið til þeirra landa, sem lengst hafa
átt við lýðræðisfyrirkomulag að búa, og þar sem lýðræð-
ið virðist vera fullkomnast og lengst á veg komið nú,
t. d. í Englandi og á Norðurlöndum, þá eiga einræðis-
og ofbeldisstefnur þar afar erfitt uppdráttar. En þjóðir