Heilbrigðisskýrslur - 06.12.1994, Qupperneq 9

1. Inngangur
Á þeim 12 árum sem liðin eru frá því að alnæmi var uppgötvað hefur þekking á
sjúkdómnum aukist mikið. Smitleiðir HlV-veirunnar sem veldur alnæmi eru nú
þekktar. Sökum þess að hvorki bóluefni né lækning gegn HlV-sýkingu hefur
fundist, er eingöngu hægt að stemma stigu við útbreiðslu hennar með því að forðast
smit. Til að forðast HIV smit þarf almenningur að þekkja smitleiðir og jafnframt
kunna að forðast smit.
í forvarnarstarfi gegn alnæmi hefur verið lögð áhersla á mismunandi þætti til að
hefta útbreiðslu sjúkdómsins með kynmökum, en þau hafa verið aðalsmitleið HIV-
veirunnar. Áhersla hefur ýmist verið lögð á skírlífi, öruggara kynlíf og/eða
mikilvægi þess að vera í sambandi þar sem báðir einstaklingar eru ósmitaðir og
trúir hvor öðrum. Hér á landi hefur mest áhersla verið lögð á öruggara kynlíf með
skírskotun til ábyrgðar hvers og eins í því sambandi.
í ljós hefur komið að almenn þekking á þessum sjúkdómi og smitleiðum hans, eins
og hún hefur verið mæld í könnunum, er yfirleitt góð, þar á meðal á Islandi. En
þrátt fyrir góða, almenna þekkingu heldur sjúkdómurinn áfram að breiðast út og
því mætti ef til vill draga þá ályktun að þessi þekking skilaði sér ekki alltaf í breyttri
hegðun.
Ekki er hægt að fullyröa hvort fræðsluherferðir hafi raunverulega dregið úr
útbreiðslu sjúkdómsins, eða hægt á útbreiðslu hans. Á sama hátt er ekki hægt að
fullyrða hvort íslendingar hafi breytt hegðun sinni, og þá sérstaklega kynhegðun,
til þess að draga úr líkum á HlV-smiti. Til þess að svara þessum spurningum þarf
að rannsaka kynhegðun íslendinga. Til þess að meta hvort, og hversu mikilla
breytinga er þörf og hjá hvaða hópum fólks þarf í fyrsta lagi að afla upplýsinga um
það í hve miklum mæli Islendingar taka áhættu í kynlífi. I öðru lagi þarf að gera
slíkar rannsóknir oftar en einu sinni til þess að athuga hvort og hvaða breytingar
hafi orðið á þeim tíma sem líður á milli rannsókna.
Við skipulag forvarnarstarfs gegn útbreiðslu alnæmis er nauðsynlegt að hafa
upplýsingar um kynhegðun oghugsanlega útbreiðslu sjúkdómsins á hverjum tíma.
Ein þeirra aðferða sem hægt er að beita til að fá mynd af hugsanlegri útbreiðslu
sjúkdómsins er að afla upplýsinga um “áhættuhegðun” í samfélaginu. Áhættuhegðun
er hér skilgreind sem sú hegðun sem getur leitt til blóðsmitunar, t.d. með skiptum
á blóðmenguðum sprautum og nálum eða náinni slímhúðasnertingu sem leitt
getur til smitunar með líkamsvessum, t.d. við óvarðar samfarir. Á áttundu
alþjóðlegu ráðstefnunni um alnæmi, sem haldin var í Amsterdam í júlí 1992, kom
fram að rannsóknir á viðhorfum og þekkingu um alnæmi svo og rannsóknir á
kynhegðun sýndu að enda þótt fræðsluherferðir bættu þekkingu fólks þá skilaði sú
þekking sér ekki í breyttri hegðun. Rannsóknir sem þessar hafa meðal annars því
hlutverki að gegna að finna hvar skortur er á samspili þekkingar og hegðunar, auk
þess að afla upplýsinga vegna skipulags fræðslustarfsins (Conference Summary
Report, 1992, bls. 32 og 37). íslendingar geta án efa nýtt sér niðurstöður erlendra
rannsókna að einhverju leyti en jafnframt er nauðsynlegt að afla íslenskra
7