Fréttablaðið - 14.12.2022, Blaðsíða 20

Á síðasta árhundraði hafa orðið
grundvallarbreytingar á samfélagi
okkar og höfum við stigið stór fram­
faraskref á hinum ýmsu sviðum. Á
upphafsárum síðustu aldar var
aðgengi íbúa Reykjavíkur að frá­
veitu lítið sem ekkert og óþrifnaður­
inn eftir því. Ófagrar lýsingar eru til
á því hvernig skólp rann ofanjarðar
með tilheyrandi mengun og má í
því samhengi benda á bók Guðjóns
Friðrikssonar „Cloacina, Saga frá­
veitu“ sem kom út árið 2021 og gerir
þessari sögu afbragðsgóð skil.
Eitt af því sem kemur svo skýrt í
gegn við lestur bókarinnar er hversu
mikilvæg góð fráveita er lýðheilsu
samfélaga eins og okkar. Vert er
að nefna að í upphafi síðustu aldar
veiktist fjöldi fólks af taugaveiki, en
taugaveiki er bakteríusýking sem
smitast gjarnan með sóttmenguðu
drykkjarvatni. Þau tilfelli taugaveiki
sem greind voru í „taugaveikifar­
aldrinum“ svokallaða árið 1906–
1907 voru öll rakin til sama neyslu­
vatnsbrunns sem auðsjáanlega var
skólpmengaður. Þarna varð fólki
ljóst að gera þyrfti gangskör í því að
koma á vatnsveitu annars vegar og
hins vegar koma frárennslismálum
Reykjavíkur í betri farveg. Með
aðgerðum af þessum toga náðist að
koma böndum á útbreiðslu tauga­
veiki auk annarra smitsjúkdóma
sem tengdir voru óþrifnaði.
Klósettið er ekki ruslafata
Við höfum í dag búið þannig um
hnútana að alla jafna gefum við frá­
veitunni okkar ekki mikinn gaum,
sem er bæði gott og vont. Gott að
því leytinu til að við þurfum ekki
að kljást við þær áskoranir sem for­
feður okkar glímdu við, en vont að
því leytinu að hætta er á að huglægt
mikilvægi þess sem við þurfum lít­
inn gaum að gefa tapist. Það skiptir
okkur sem samfélag afar miklu máli
að ganga vel um þennan mikilvæga
hlekk sem fráveitan er. Við þurfum
að átta okkur á því að allt það sem
við látum frá okkur með vatninu,
hefur viðkomu á endastöð og gildir
þá einu hvort um ræðir það sem fer
um lagnir híbýla okkar gegnum
klósettin og niðurföllin, eða það
sem rennur af götum borgarinnar.
Hreinsistöðvar fráveitunnar eru á
vissan hátt endastöð þar sem hluti
þeirrar mengunar sem rennur um
fráveitukerfin er fönguð. Miklu fjár­
magni er veitt í að hreinsa og með­
höndla efni úr fráveitustraumum
sem ekki eiga erindi þangað. Nægir
að nefna plastefni, fitu, sand og hina
margumtöluðu blautklúta svo fátt
eitt sé nefnt. Það erum við notend­
ur sem berum ábyrgðina á því að
ganga um þessa mikilvægu innviði
okkar af virðingu og ábyrgð.
Vegur að vinna
Í hnattrænum samanburði stönd­
um við Íslendingar ágætlega þegar
kemur að aðgengi að hreinlætis­
aðstöðu, en eitt af heimsmark­
miðum Sameinuðu þjóðanna er
tryggt aðgengi jarðarbúa að hreinu
vatni og hreinlæti. Ljóst er að þar
er vegur að vinna. Að óbreyttu má
gera ráð fyrir því að árið 2030 muni
2,8 milljarðar jarðarbúa þurfa að
búa við ófullnægjandi aðgang að
fráveitu og séu því á sambærilegum
stað og forfeður okkar fyrir rúmlega
100 árum. Þrátt fyrir að við Íslend­
ingar séum í dag komin býsna langt
frá þeim raunveruleika sem eitt sinn
var þá er mikilvægt að við höldum
áfram að vera framsýn og horfum
til leiða til þess að gera betur í dag
en í gær. Með því leiðarljósi getum
við haldið áfram að búa til bjarta
framtíð þeirra kynslóða sem munu
skrifa um sögu okkar tíma. n
Frá skítalækjum til fráveitu
og lýðheilsu
Aðventan er hafin og jólin sem við
lítum oft á sem tíma barnanna eru
fram undan. Jólin eru jafnframt hjá
okkur flestum tími fjölskyldunnar,
tími gleði og friðar, þess að gefa og
þiggja og síðast en ekki síst tími
hefðanna. Flest okkar eiga hlýjar
minningar af jólunum, minningar
af góðum mat, jólagjöfum, ljúfri
stemningu og samveru með þeim
sem standa okkur næst. En hvað
eru hefðir? Fyrir suma fela hefð­
irnar í sér að gera aldrei eins, spyrja
fyrir hver jól, hvernig eigum við
að halda jól þetta árið? Fyrir aðra
snúast jólin og hefðir um að gera
alltaf eins, borða alltaf það sama og
breyta helst engu. Um helmingur
íslenskra barna hefur gengið í gegn
um skilnað eða sambúðarslit for­
eldra og er að alast upp á tveimur
heimilum. Fyrir þessar fjölskyldur
og börn getur verið bæði nauðsyn­
legt og mikilvægt að skapa nýjar
hefðir. Foreldrar sem skilja þurfa
að byggja upp nýtt samband sín á
milli, fara úr parsambandi og yfir
í foreldrasamstarf og því geta fylgt
áskoranir. Þá er aldrei mikilvægara
að anda rólega og vanda sig við að
hugsa hlutina upp á nýtt. Gott ráð í
því sambandi er að hlusta á börnin,
setja þeirra þarfir og óskir fram yfir
sínar eigin langanir og væntingar
þegar við skipuleggjum hátíðarnar
og hvað við teljum vera góð jól.
Látum hátíðarnar snúast um
barnslega gleði, frið, sem og hlýja og
notalega samveru. Látum hefðirnar
snúast um að vera saman hvort sem
það er á nýjan hátt eða eins og allt­
af hefur verið. Hvað með að halda
aðfangadag á Þorláksmessu, skjóta
upp flugeldum á nýársdag og hvað
með að láta hefðirnar snúast um að
gera aldrei eins, bara að vera saman?
Því það erum við foreldrarnir sem
leggjum línurnar um það hvernig
börnin okkar upplifa hlutina og
með því leggjum við okkar af mörk­
um um gleðileg jól fyrir alla.
Þegar börn foreldra sem búa ekki
saman eru spurð um hvernig þau
vilja hafa lífið eftir sambúðarslit
eða skilnað foreldra þeirra, segjast
þau langoftast dreyma um að for­
eldrarnir geti talað saman þrátt
fyrir að vera ekki saman lengur.
Að þau geti átt í góðu foreldrasam­
starfi þrátt fyrir að vera ekki lengur
í parsambandi. Foreldrar sem eru
fráskilin eða hafa slitið samvistum
og eru að ala upp börn saman læra
f ljótt og eru langoftast leikin í því
að skapa nýtt líf og nýjar jólahefðir
eftir skilnað eða sambúðarslit. Þeir
foreldrar þjálfast í og kunna vel að
setja sínar þarfir til hliðar og horfa
á hvað er best fyrir börnin en í lífinu
mætum við alltaf einhverjum áskor­
unum sem við þurfum að takast á
við.
Inni á stafræna vefnum www.
samvinnaeftirskilnad.is er að finna
fjölmörg stafræn námskeið með
aðferðum og hagnýtum verkfærum
fyrir foreldra til að fá betra foreldra­
samstarf, meðal annars um jólin.
Á vefnum er að finna góð ráð og
hagnýt verkfæri fyrir alla foreldra,
bæði þá sem takast á við áskoranir
og líka þá sem allt gengur vel hjá.
Námskeiðin Að skapa gott sam­
starf, Gerið skýrt samkomulag um
umgengni og Leiðir til að semja um
frí með börnunum eru til að mynda
frábær á þessum tíma og geta gefið
foreldrum nýja sýn á það hvernig
best er að takast á við nýjan veru­
leika fjölskyldunnar. Vefurinn er
opinn og aðgengilegur fyrir alla
foreldra á Íslandi, innleiddur að
danskri fyrirmynd á Íslandi í sam­
vinnu við mennta­ og barnamála­
ráðuneytið.
Leggjum okkur fram um að veita
öllum börnum gleðileg og friðsæl
jól, full af góðum minningum og
munum að jólin eru okkar. Með ósk
um gleðilega aðventu og jól fyrir öll
börn, lítil og stór, í öllum fjölskyldu­
formum. n
Aðfangadagur á Þorláksmessu
Jón Trausti
Kárason forstöðu­
maður vatns
og fráveitu hjá
Veitum
Gyða
Hjartardóttir
félagsráðgjafi,
MA, umsjónar­ og
ábyrgðaraðili SES
á Íslandi
Hvað með að halda
aðfangadag á Þorláks-
messu, skjóta upp
flugeldum á nýársdag
og hvað með að láta
hefðirnar snúast um að
gera aldrei eins, bara
að vera saman?
Það skiptir okkur sem
samfélag afar miklu
máli að ganga vel um
þennan mikilvæga
hlekk sem fráveitan er.
frettabladid.is
Þú finnur allar nýjustu fréttir
dagsins á frettabladid.is.
Innlendar og erlendar fréttir,
léttar fréttir, íþróttafréttir,
viðskiptafréttir, skoðanapistla,
spottið og auðvitað blað
dagsins ásamt eldri blöðum.
Hvað er
að frétta?
16 Skoðun 14. desember 2022 MIÐ-FRÉTTABLAÐIÐ