Fréttablaðið - 08.02.2023, Blaðsíða 35

Ýmsir listamenn úr íslensku hinsegin senunni koma fram í verkinu Góða ferð inn í gömul sár. Á myndinni sjást Jakub Stachowiak og Mars Proppé. Mynd/Aðsend
Leikhús
Góða ferð inn í gömul sár
Borgarleikhúsið
Höfundur og leikstjóri: Eva Rún
Snorradóttir
Leikmynd og búningar: Guðný
Hrund Sigurðardóttir
Hljóðmynd: Jón Örn Eiríksson
Lýsing: Hallur Ingi Pétursson
Fram koma á nýja sviði: Mars
Proppé, Skaði Þórðardóttir, Jakub
Stachowiak, Embla Guðrúnar
Ágústsdóttir, Ólafur Helgi
Móberg (Starína), Gabríel Brim og
Vilhjálmur Ingi Vilhjálms (Lady
Zadude)
Sigríður Jónsdóttir
Árið er 1983. Fyrsta HIV-smitið
greinist á Íslandi. Barátta hinsegin
fólks á Íslandi er fyrir tilvist, ekki
réttindum. Hommar eru hataðir,
lesbíur eru hundsaðar og trans fólk
ekki til, hvað þá kynsegin einstakl-
ingar. Erum við tilbúin að takast
á við sannleikann? Góða ferð inn
í gömul sár eftir Evu Rún Snorra-
dóttur var frumsýnt á Nýja sviði
Borgarleikhússins síðasta föstudag
þar sem hinseginleikinn réð ríkjum,
í öllum sínum birtingarmyndum.
Árið er 2003. Ég er eins og ég er,
sungið af Hafsteini Þórólfssyni, er
lag Hinsegin daga, poppaður gleði-
söngur og nú goðsagnakennt ein-
kennislag hinsegin samfélagsins
í stórkostlegri þýðingu Veturliða
Guðnasonar. En færri vita hvaðan
lagið kemur. Meira að því síðar.
Árið er 2023. Fjörutíu árum eftir
að skelfilegur faraldur skók íslenska
hinsegin samfélagið. Í leikskrá er
Góða ferð inn í gömul sár lýst á
eftirfarandi máta: „Upplifunarverk
í tveimur hlutum um alnæmis-
faraldurinn í Reykjavík á níunda og
tíunda áratug síðustu aldar.“ Áhorf-
endur byrja upplifunina heima, í
hljóðverki sem tíundar hryllinginn
sem hommar, aðstandendur þeirra
og heilbrigðisstarfsfólk, sem þorði
að sinna þessum hópi, upplifðu.
Sárin hafa ekki gróið, tíminn læknar
ekki öll sár heldur umbreytir.
Áhrifaríkar sögur
Í hljóðverkinu segir aðstandandi
frá tilraun sinni til að taka þátt í
gleðigöngunni árum seinna en hún
gat ekki komist lengra en á Skóla-
vörðuholtið. Sorgin yfir því að
bróðir hennar fékk aldrei tækifæri
til að taka þátt í hinsegin samfélagi
nútímans var henni ofviða, hann
dó fyrir aldur fram, forsmánaður af
samfélaginu. Þetta eru áhrifaríkar
sögur, þræddar með texta úr blaða-
greinum, viðtölum og bókum, þar
má helst nefna To the Friend Who
Did Not Save My Life eftir Hervé
Guibert sem er nístandi frásögn
ungs manns í auga stormsins sem
að lokum féll fyrir eigin hendi,
örmagna af veikindum.
Félagsfólk frá HIV Ísland tekur við
gestum í anddyri Borgarleikhússins,
tenging milli leikhússins og heimilis
sem tapast síðan um leið og stigið
er inn á Nýja sviðið. Dragdrottn-
ingarnar D-Anal, Lady Zadude og
Jenny Purr bjóða fólk velkomið og
halda utan um hópinn. Áhorfendur
eru uppstrílaðir en bíða í töluverðan
tíma eftir að ballið byrji sem hverf-
ist aðallega um reynslusögur hin-
segin fólks af öllu tagi, í gegnum
söng og frásagnir. Smásögur af bað-
húsum erlendis, kvár að uppgötva
sjálft sig og hinsegin fólk í tilvistar-
baráttu.
Nýr staður og nýtt verk
Nýja sviðið er algjörlega strípað,
áhorfendur eru á nýjum stað og í
nýju verki. Hinsegin list er mót-
mæli. Í eðli sínu streitist þannig list
á móti gagnkynhneigðu regluverki,
brýtur reglurnar og setur jaðarinn
á sviðsmiðjuna. Sögurnar eru hjart-
næmar, fyndnar og persónulegar
en virðast algjörlega aftengdar bar-
áttusögunni, því sem á undan kom.
Enginn einstaklingur talaði um
hinsegin samfélag heldur sig í sam-
félaginu. Eva Rún og Guðný Hrund
nýta rýmið á forvitnilegan máta og
auðvitað er það mikilvæg pólitísk
ákvörðun að gefa hinsegin fólki
pláss til að segja sína sögu, leika sér
og dansa saman. En hvað svo?
Árið er 1983. Söngleikurinn La
Cage aux Folles, sem fjallar um
parið Georges og Albin sem reka
dragnæturklúbb, er sýndur á Broad-
way. Í lok fyrsta þáttar stígur Albin
fram í fullu dragi, fullur af heift og
syngur I Am What I Am með karl-
mannlegri raust og hendir að lokum
af sér hárkollunni. Upphaflega var
Ég er eins og ég er mótmælasöngur,
krafa um að vera tekinn alvarlega og
staðfesting á tilvist. Horfið á Gary
Beach í ballkjól túlka lagið og finnið
bræðina. Hinsegin gleði verður ekki
til í tómarúmi heldur með skilningi
og þekkingu á sögunni.
Fátt um svör
Erum við tilbúin að takast á við
sannleikann? Eva Rún opnar á
spurninguna en svörin eru fá. Góða
ferð inn í gömul sár er tvær aðskild-
ar sýningar. Annars vegar saga um
samfélagsleg áföll fyrri kynslóða
og hins vegar saga um einstaklings-
bundið tráma og hinsegin gleði.
Hugmyndafræðilegu tenginguna á
milli kynslóða og verkanna vantar,
hinsegin fólk verður að líta til baka
til að blómstra sem samfélag, sam-
félag sem er stærra og fallegra held-
ur en samansafn einstaklinga. n
Niðurstaða: Mikilvægt innlegg
í hinsegin menningu Íslands en
sýningin veldur samt vonbrigðum.
Ég er eins og ég er, og meira
Erum við tilbúin að
takast á við sannleik-
ann? Eva Rún opnar á
spurninguna en svörin
eru fá.
tsh@frettabladid.is
Sviðslistahópurinn Óður frum-
sýnir gamanóperuna Don Pasquale
í Þjóðleikhúskjallaranum næsta
laugardag, 11. febrúar. Áslákur Ing-
varsson barítónsöngvari fer með
hlutverk Doktor Malatesta í óper-
unni en hann er nýútskrifaður úr
framhaldsnámi í óperusöng við
Konunglegu Konservatoríuna í Ant-
werpen.
„Óperan er samin 1843 og er
algjör klassík í óperubókmenntun-
um eftir hinn fræga Gaetano Doni-
zetti sem skrifaði meira en sjötíu
óperur á sínum ferli. Þetta er ein af
hans síðustu óperum og hans vin-
sælasta gamanópera,“ segir Áslákur.
Óður er sviðslistahópur sem að
eigin sögn neitar að geyma óperur í
glerkössum og vill heldur taka þær
upp, hrista af þeim rykið og leika sér
að þeim.
„Þetta er ekki beinlínis farsi, af
því hún er alveg dramatísk en hún
er fyndin. Þetta er fólk með alvöru
tilfinningar en aðstæðurnar verða
einhvern veginn fyndnar,“ segir
Áslákur.
Don Pasquale fjallar um gamlan
forríkan piparsvein sem vill stjórna
tilhugalífi ungs frænda síns og hótar
að gera hann arflausan ef hann gift-
ir sig ekki eftir fyrirmælum hans.
„Frændi Dons, sem er erfingi
hans, er föðurlaus og honum lýst
ekkert á það hvernig hann ætlar að
haga sínum hjúskap. Hann er aldrei
búinn að giftast þessi maður og allt
í einu á gamals aldri langar hann
að giftast og eignast börn og búa
til nýjan arftaka og henda þessum
frænda út af heimili sínu. Ég leik
lækninn hans sem er einnig vinur
frændans og við leggjum á ráðin um
að setja á svið svona platbrúðkaup
fyrir kallinn,“ segir Áslákur.
Að sögn Ásláks er hálfgerð endur-
vakning að eiga sér stað í óperu-
senunni hér á landi. Lengi vel var
Íslenska óperan eina stofnunin
sem setti á svið óperur í atvinnu-
mennsku en undanfarin ár hafa
sprottið upp fjölmargir hópar sem
sett hafa upp sjálfstæðar óperur.
„Núna er einhvern veginn að
koma fram á sjónarsviðið sjálf-
stæð sena í óperunni og auðvitað
er annar bragur á því heldur en hjá
Íslensku óperunni af því þetta er
oft í minna húsnæði og með færra
fólki,“ segir hann.
Áslákur bætir við að þótt sjálf-
stæðar óperur á borð við Don Pas-
quale séu kannski ekki jafn íburð-
armiklar og óperur hjá Íslensku
óperunni þá gefi þær áhorfendum
tækifæri á annars konar og persónu-
legri óperuupplifun.
„Við erum á pínulitlu sviði í Þjóð-
leikhúskjallaranum og þá allt í einu
er tækifæri til að vera í miklu meiri
nánd við áhorfendur sem þú færð
ekki í hefðbundinni óperuupp-
setningu. Svo er þetta ný íslensk
þýðing sem er bara ótrúlega flott hjá
Sólveigu Sigurðardóttur sem syngur
með okkur. Þetta stuðlar allt og
rímar en samt á nútímamáli, það er
þá líka önnur nánd sem maður upp-
lifir ekki venjulega þegar maður fer
á óperusýningu, nema maður kunni
tungumálið.“ n
Dusta rykið af gömlum óperum
Sigurður Helgi, Þórhallur Auður,
Áslákur Ingvarsson, Ragnar Pétur og
Sólveig Sigurðardóttir.
Æsa Sigurjónsdóttir er dósent í
listfræði við Háskóla Íslands og
sýningarstjóri.
FréttABLAðið/Anton Brink
tsh@frettabladid.is
Æsa Sigurjónsdóttir, dósent í list-
fræði við Háskóla Íslands, flytur fyr-
irlesturinn „Hvítleikinn í íslenskri
samtímalist“ klukkan 12.00 í dag, 8.
febrúar, í fyrirlestrasal Þjóðminja-
safns Íslands. Fyrirlesturinn er
annar í röðinni í hádegisfyrirlestra-
röð RIKK – Rannsóknastofnunar í
jafnréttisfræðum á vormisseri 2023
sem tileinkuð er afnýlenduvæðingu,
fyrirlesturinn er einnig á dagskrá
Jafnréttisdaga Háskóla Íslands.
Í tilkynningu frá Þjóðminjasafn-
inu segir:
„Hvítleikahugtakið hefur sjaldan
verið notað í myndlistargagnrýni
á Íslandi þrátt fyrir að fræðimenn
hafi um nokkurt skeið beitt því til
að afhjúpa kynþáttahyggju og karl-
lægar staðalímyndir tungumáls og
íslenskrar menningar.“
Í erindi sínu mun Æsa skoða
verk listamannanna Bryndísar
Björnsdóttur, Steinunnar Gunn-
laugsdóttur, Ólafar Nordal, Magn-
úsar Sigurðarsonar og Ragnars
Kjartanssonar og ræða þau út frá
sjónarhorni hvítleikans í íslenskri
samtímalist.
„Athugað verður hvernig þau
kanna menningarsöguna og varpa
ljósi á tengsl hvítleikans við sjálfs-
myndarsköpun og auðkenningu
íslenskrar menningar í fjölþættu
samhengi ímynda og landkynn-
ingar. Höfundur mun greina tákn
hvítleikans í listum og sjónmenn-
ingu í ljósi þjóðernishyggju og kyn-
þáttafordóma og skoða hvernig
listamennirnir taka í sundur þjóð-
ernistáknin og kanna hvítleika hins
þjóðlega myndmáls.“
Æsa Sigurjónsdóttir er dósent
í listfræði við Háskóla Íslands og
sýningarstjóri. Hún hefur um ára-
bil rannsakað íslenska samtímalist,
myndlistarsögu, og stýrt listsýn-
ingum á Íslandi sem og erlendis. n
Fyrirlestur
um hvítleika í
samtímalist
FrÉttablaðið menning 198. Febrúar 2023
miÐViKUDAgUR