Fylkir - 01.12.2022, Síða 26

26 FYLKIR - jólin 2022
°
°
Gunnar Ólafsson á Tanganum var
– og er e.t.v. enn - lifandi persóna
í sagnaheimi Vestmanneyinga.
Enn vitna gamlir Eyjamenn í
Gunnar, herma eftir honum og
hafa eftir snjöll tilsvör hans.
Gunnar Ólafsson var sagður
stjórnsamur húsbóndi, afar dug-
legur, árrisull og vinnusamur, en
vildi víst einn ráða öllu í sínum
húsum og rekstri og gat oft verið
smámunasamur. Hann var sagð-
ur orðheldinn og brá ekki loforði
sínu. Handtak var sama og undir-
skrift. „Gunnar var maður sem
aldrei brást“ segir í nýútkominni
bók eftir Jón Sverrisson sem bjó í
Hágarði um tíma og naut jafnan
stuðnings Gunnars og Tanga-
manna.
Fátækur sveitastrákur með
sterkar rætur
Gunnar var úr Sumarliðabæ í Holt-
um og víst hafa foreldrar hans og
systkini verið harðdugleg. Tveir
bræður hans urðu landsþekktir,
Bogi Ólafsson yfirkennari við M.R.
og höfundur þekktrar kennslu-
bókar í ensku sem margir lásu, og
Jón Ólafsson togaraskipstjóri, síð-
ar forstjóri eins stærsta sjávarút-
vegsfyrirtækis landsins, Alliance,
alþingismaður Reykvíkinga og síð-
ar Rangæinga og loks bankastjóri
Útvegsbankans. Systur Gunnars
tvær, sem báðar hétu Kristín, voru
húsfreyjur og þóttu skörungar
hvor á sínum bæ.
Gunnar var orðinn hálfþrítugur
þegar hann kvaddi sveitina og
hélt til Reykjavíkur. Var þá ætlun
hans að verða skósmiður. En það
fór öðru vísi. Meðfram skósmíðum
lærði hann verslunarfræði í Reykja-
vík og út á það fékk hann starf
1892 í fyrirtækjum Sturlubræðra,
ríkustu manna bæjarins. Fjórum
árum síðar, 1896, fluttist hans til
Víkur í Mýrdal og varð bókhaldari
hjá Bryde kaupmanni, þeim hin-
um sama og átti alla verslum í
Eyjum fram yfir aldamótin 1900.
Gunnar varð síðar verslunarstjóri,
faktor. Hann giftist Jóhönnu Ey-
þórsdóttur 1898 og börn sín fimm
eignuðust þau í Vík.
Gunnar Ólafsson var einn þeirra
sem hreifst með í andstöðunni
gegn „uppkastinu“ 1908, átök-
um um fullveldi Íslands. Hann var
hvattur til framboðs og varð þá
þingmaður Vestur-Skaftfellinga
um haustið, sigraði Jón Einars-
son í Hemru örugglega með 107
atkv. gegn 65. En þetta fannst
Bryde-mönnum ekki gott og
að viðskipti og pólitík ættu ekki
saman. Svo að leiðir skildi.
Til Vestmannaeyja
Gunnar ákvað eftir þinglausnir
1909 að flytjast til Vestmannaeyja
ásamt fjölskyldu sinni, 45 ára gam-
all. Hér þekkti hann engan nema
sr. Jes A. Gíslason og Ágústu, konu
hans, á Hól og hafði aðeins einu
sinni áður komið til Eyja. Gunnar
fékk vinnu hjá Gísla Johnsen sem
pakkhúsmaður í Edinborgar-versl-
un.
Pakkhúsið dugði Gunnari ekki
og fljótlega byrjaði hann að kaupa
fisk og verka til útflutnings. Hann
var enginn auðmaður þá, átti þó
dálítinn sjóð. Miklu munaði fyrir
hann að Jón, bróðir hans í Reykja-
vík, útvegaði hon-
um talsvert lánsfé
sem Gunnar bar
með sér í silfri til
Eyja. Hann festi
kaup á svo köll-
uðu Højdalshúsi,
„Svarta húsinu“
sem stóð við Bæj-
arbryggju og hann
átti lengi síðan
og miklar þrætur
stóðu um seinna
meir. Þar hóf hann
fiskvinnslu.
Þegar á öðru ári í
Eyjum, 1910, fann
Gunnar viðskipta-
félaga sem hann
átti langa samleið
með, Jóhann Þ. Jósefsson, seinna
alþingismann og ráðherra. Þeir
leigðu lóð gömlu Juliushaab-versl-
unarinnar á tanganum milli Bratta
og Tangaviks og keyptu húsin sem
þar voru, „Tanga-eignirnar“, af Byr-
de kaupmanni sem þá var kominn
á kné í Vestmannaeyjum. Þar með
var fyrirtækið Gunnar Ólafsson &
Co. stofnað en það átti eftir að láta
mikið til sín taka næstu áratugi.
Hinn kunni athafnamaður, Pétur
Thorsteinsson, var með þeim í
kompaníinu fyrstu fimm árin.
„Tangaveldið“
Þegar þeir Gunnar Ólafsson og Jó-
hann Jósefsson hófu rekstur sinn
er komin af stað í Vestmannaeyj-
um stórkostleg bylting sem kennd
er við vélbátana. Þeim fjölgaði á
hverri vertíð og afkoman var æv-
intýralega góð. Fólk streymdi út í
Eyjar ofan af landi. Þeir Gunnar og
Jóhann helltu sér í leikinn, keyptu
báta, ýmist fyrirtækið eitt eða í fé-
lagi við aðra, oft skipstjóra, stýri-
menn og vélstjóra.
Er líða tók á annan áratug síðustu
aldar og allt fram að seinna stríði
1939 byggðu þeir Tangamenn upp
og ráku stórfyrirtæki í Eyjum. Það
stóð á mörgum stoðum: á útgerð
margra báta, fiskvinnslu, aðallega
saltfiski til útflutnings, á verslun
með alls konar vörur, nauðsynjar,
búshluti, vefnaðarvörur og ótal
margt fleira, mest í lánsviðskiptum
sem gátu verið varasöm, og svo á
umboðsstörfum, m.a. fyrir Bruna-
bótafélagið og Sjóvátryggingar,
og fyrirtækið annaðist skipaaf-
greiðslu fyrir Eimskip og Ríkis-
skip. Allt var byggt upp að nýju á
Tangalóðinni, ný sölubúð og svo
fiskvinnsluhús norðan megin og
síðast vörugeymsluhúsin sem enn
standa upp af Básaskersbryggju.
Gunnar var lengi norskur konsúll
og um tíma franskur konsúll.
Báðir efnuðust þeir vel, Gunn-
ar og Jóhann, en er á leið sneri
Jóhann sér að stjórnmálum og
ýmsu öðru vafstri og fluttist til
Reykjavíkur upp úr 1930 svo að
Gunnar varð þá nær öllu ráðandi
í fyrirtækinu. Hann lét raunar líka
stjórnmál til sína taka eftir að hann
fluttist til Eyja, varð varaþingmað-
ur fyrir sjálfstæðismenn „þversum“
í landsþingskosningunum 1916
með umboð til 10 ára og sat sem
þingmaður seinna sinni 1925-
1926. En aldrei settist hann í bæj-
arstjórn Vestmanneyja.
Gunnar Ólafsson & Co. varð næst-
stærsta fyrirtækið í Vestmannaeyj-
um fram að kreppunni 1930, næst
á eftir Gísla J. Johnsen. Milli þessara
fyrirtæki varð ekki neinn fjand-
skapur. Tanginn lifði kreppuna af,
þrátt fyrir mikið tap, en fyrirtækj-
um Gísla og eignum var sundrað
í gjaldþroti. Hvers vegna lifði
Gunnar Ólafsson af í kreppunni?
Helsta skýringin er sú að hann
lagði aldrei í áhættufjárfestingar.
Hann var af gamla skólanum, rak
útgerð, verslun og fiskvinnslu af
varúð og festu, fór t.d. að heita má
aldrei í víking í önnur pláss. Gunn-
ar var í grunninn íhaldssamur þótt
hann legði mörgum framfaramál-
um í Eyjum sannarlega lið svo að
um munaði. Íhaldssemi er dyggð,
einkum þegar á móti blæs. En
framfarir verða síð-
ur á henni byggð-
ar.
Stríðsárin, nýir
tímar,
ný tækni
Á stríðsárum
1939-1945 varð
umbylting í at-
vinnuháttum í
Vestmannaeyjum.
Útflutningur hófst
á ferskum fiski til
Bretlands og varð
mikill gróðavegur.
Í þann leik gekk
Gunnar Ólafsson
ekki. Ný kynslóð
a t h a f n a m a n n a
kom til sögunnar og hraðfrysting
á fiski var framtíðin. Gunnar sat
eftir og vinnsluhús hans stóðu
brátt tóm. Á næstu árum spruttu
upp fjögur ný og stór fyrirtæki sem
höfðu forustu í atvinnulífi Eyjanna
fram að gosinu 1973, Ísfélagið,
Vinnslustöðin, Hraðfrystistöðin og
Fiskiðjan.
Gunnar var orðinn áttræður
við stríðslok. Leiknum var því að
nokkru sjálfhætt. Honum tókst
ekki að ala upp erfðaprins í fyrir-
tækinu. Tvo syni sína missti hann
unga að aldri. Það voru honum
þung áföll. Annar þeirra, Sigurður,
átti 1/5 í fyrirtækinu er hann lést
1941. Hann sá að mestu um út-
gerðina.
Tanginn seldur 1955
Þegar Gunnar dró sig í hlé fór all-
ur kraftur úr fyrirtækjum hans.
Þau voru rekin áfram en sá rekstur
gekk fremur af vana en nokkurri
kappsemi. Gamli maðurinn var þó
enn á rölti um bryggjur og kom í
búðina, lét ýmislegt flakka, en það
breytti litlu.
Seint á árinu 1955 var fyrirtæk-
Gunnar Ólafsson á Tanganum:
Gætinn athafnamaður og fastur fyrir
GREINARHÖFUNDUR:
HELGI
BERNÓDUSSON
Gunnar ákvað eftir þinglausnir
1909 að flytjast til Vestmannaeyja
ásamt fjölskyldu sinni, 45 ára
gamall. Hér þekkti hann engan
nema sr. Jes A. Gíslason og
Ágústu, konu hans, á Hól og hafði
aðeins einu sinni áður komið til
Eyja. Gunnar fékk vinnu hjá Gísla
Johnsen sem pakkhúsmaður í
Edinborgar-verslun.
Gunnar Ólafsson á Tanganum.
Gunnar Ólafsson & Co. varð næststærsta fyrirtækið í Vestmannaeyjum fram að kreppunni 1930.