Bókasafnið - 01.01.2000, Page 9

Tæknin við að fjölfalda myndir varð fljótlega til þess að farið
var að nota þær f áróðursskyni. Var þeim bæði dreift til já-
kvæðra áhrifa og neikvæðra. Á siðskiptatímanum gátu mót-
mælendur til að mynda klekkt á páfanum með því að dreifa
níðmyndum af honum um alla Evrópu, Þannig flugrit hafa þó
varla nokkurt listrænt gildi, Einnig varð vinsælt að kaupa sér
fyrirgefningu synda sinna med þrykktu aflátsbrófi. Nú hafði tré-
skurður sem einföld og ódýr tækni slegið í gegn sem aðferð
við að dreifa þekkingu og varð brátt öflugt tæki til tjáskipta.
Elstu tréskurðarmyndir minna töluvert á kalkmyndir í kirkjum
frá miðöldum. Þær voru skipulega
unnar og segja oft langa sögu, Þörfin
fyrir áð láta myndirnar tala og segja
sögu var sterk, Frásagnarlistin fær nú
að blómstra og fígúrur, menn og dýr,
eru áberandi. Mikil dýpt og alvarleiki
var f meðhöndlun á trúarlegu efni,
Þetta er tiltölulega frumstæð og „naiv" •
list, ákveðið kerfi má finna í andlits-
dráttum og hreyfingum manna og
dýra. Þær einkennir oft ákveðinn frfsk-
og hreinleiki og eru unnar af mikilli list-
rænni gleði þar sem unnt er að lesa
gang frásagnar í trúarlegum athöfnum
sem oftar en ekki eru fyrirmyndir tré-
skurðarmeistarans. Heil saga var iðu-
lega skorin á myndrænan hátt í tréð.
Tvær flugur í einu höggi
Algengt var að auk myndar væri einnig
skorinn texti út í sömu tréblokk. Þrykkið af því eru svokallaðir
blokkarbókstafir og þetta var næsta skref í þróun til
prentlistarinnar sem endanlega var fullmótuð þegar letur og
myndir voru skilin að. Listgreinarnar fóru hvor sína leið en
slepptu þó aldrei takinu hvor á annarri. Leturgerð fékk sitt
eigið kerfi og þróaðist í átt að því sem við þekkum nú til dags í
prentlistinni, og tréskurðurinn fékk nýja þýðingu sem mynd-
skreyting í myndrænni útfærslu bókanna. Oft á tíðum eru
myndirnar ómerktar enda átti hugsun um höfundarrétt ekki
sess í hugum manna í sama mæli og nú er.
Orsök þess að tréskurður, sem tækni við myndskreytingu,
er svo tengdur við útfærslu á prentletri er sú, að hvort tveggja
er runnið af sömu rót. Bæði eru skorin í fast efni, f tré þegar
um myndir er að ræða og í málm þegar um letur er að ræða.3
Nokkru fyrir miðja 15. öld hófu menn að prenta bækur með
lausaletri í Þýskalandi. Þar með var listin að prenta bækur í
nútíma skilningi orðin að veruleika og olli straumhvörfum (
menningu Vesturlandabúa, því lestrarkunnátta jókst hröðum
skrefum og nú var ekki einungis á færi auðmanna að komast
yfir bækur.
Vandað handverk var fyrirmyndin
Handskrifaðar bækur höfðu áður verið fagurlega myndskreytt-
ar og þegar að því kom að menn náðu tökum á prentun bóka
var eftir mætti líkt eftir lýsingum handrita við myndskreytingar.
Tréskurður, sem byggir á háþrykkstækni eins og prentun með
lausaletri, varð eðlilegasta aðferðin til myndskreytinga í prent-
uðum bókum. Myndir unnar með koparstungu byggja hins
vegar á lágþrykkstækni, Þær eru
unnar á þann veg að í málmplötuna er
rist mynd sú sem þrykkja á. Yfir
plötuna var borin sverta sem settist
sérstaklega ofan í allar skorur sem
verkfærin höfðu markað í plötuna,
Svertan var síðan strokin af yfirborðinu
en sat eftir þar sem lægra var f
plötunni, það er að segja f skorunum
og þrykktust þeir fletir á pappfrinn og
urðu dökkir, Þar sem svertan hafði
strokist af urðu fletirnir Ijósir. Kopar-
stungan náði smám saman meiri
vinsældum enda mun hún hafa verið
ódýrari aðferð við myndskreytingar
bóka. Samt var sá galli á gjöf Njarðar
að hér mættust tvenns konar þrykk-
aðferðir, önnur byggði á háþrykki og
hin á lágþrykki og gerði þetta
vinnsluferlið erfiðara,
Prentuðu bækurnar voru vandunnar. Kröfur um listfengi
mynda voru mjög miklar, alveg á sama hátt og vandað var til
handskrifaðra bóka. Leitað var fulltingis vandvirkra og virtra
listamanna við gerð mynda. Blómatími fyrir tréskurð í Evrópu
var 15. öldin. Við lok þeirrar aldar fékk tréskurður nýja stöðu
sem tjáningarmiðill á háu listfengu plani. Áttu meistarar
tréskurðarlistarinnar eins og Abrecht Durer og Hans Holbein i
Þýskalandi, Lucas van der Leyden í Hollandi og Tizian á Ítalíu
sinn þátt í því. Þeir og aðrir listamenn greinarinnar notfærðu
sér tæknina til að ná dreifingu á list sinni. Að líkindum höfðu
þeir færa tréskurðarmenn sem unnu það grófasta eftir teikn-
ingum sjálfra meistaranna. Listamennirnir sjálfir lögðu svo síð-
ustu hönd á verkið og fínpússuðu það. Starfsstétt útskurðar-
manna, sem sáu um handverkið, var þegar til og listamenn
þessa tíma létu uppdrætti sína í hendur slíkra manna til að fá
myndirnar skornar.4
Við vinnuna voru notaðir hnffar með þunnum blöðum. Tréð
var af mismunandi tegundum, fór sennilega eftir efnahag lista-
Tréskurðarmynd eftir Albrecht Durer frá því um 1498.
Myndin er einkennandi fyrir þennan tíma hjá Durer.
Bókasafnið24. árg. 2000
7