Bókasafnið - 01.01.2000, Blaðsíða 40

Guðrún Pálsdóttir
Innan seilingar
Upplýsingaleiðir vísindamanna og öflun heimilda
Eftírfarandí grein byggist á ritgerð minni til meist-
araprófs við Háskóla íslands vorið 1999. Aðal-
leiðbeinandi var dr. Sigrún Klara Hannesdóttir.
Rannsóknin var unnin í tengslum við starf mitt
sem bókasafnsfræðingur á Rannsóknastofnun landbúnað-
arins (RALA) en þar hef ég unnið frá árinu 1985.
Rannsóknin var unnin á árunum 1996—1998 og var að
mestu leyti bundin við nokkrar stofnanir og bókasöfn þeirra.
Stofnanirnar voru Rannsóknastofnun landbúnaðarins (RALA),
Orkustofnun (OS), Náttúrufræðistofnun íslands (Nst), Hafrann-
sóknastofnunin (Hafró) og Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins
(Rf). Sjávarútvegsbókasafnið (Fis) þjónar bæði Hafró og Rf.
Markmiðið með rannsókninni var í fyrsta lagi að skoða
hversu vel ritakostur þeirra fjögurra sérfræðisafna er þjóna
ofannefndum stofnunum fullnægði þörfum vísindamanna og
hversu mikilvæg söfnin væru í heimilda- og upplýsingaöflun
þeirra. í öðru lagi var markmiðið að fá vitneskju um það
-hversu víða vísindamenn á íslandi leituðu upplýsinga og
hverjar væru helstu upplýsingalindir þeirra.
Rannsóknin skiptist í þrjá nokkuð sjálfstæða kafla sem fara
hér á eftir, En fyrst verður fjallað um fræðilegan bakgrunn.
Umfjöllun um erlendar rannsóknir til samanburðar er hér nær
alveg sleppt en lítillega vísað til þeirra í niðurstöðuköflum.
1. Fræðilegur bakgrunnur
1.1 Aðferðir
Tilvitnanagreining, spurningakönnun og opin viðtöl voru þær
rannsóknaraðferöir sem beitt var og verða þær stuttlega
skýrðar hér.
Tilvitnanagreining telst til bókfræðimælinga (e. bibliometrics)
sem felast meðal annars í því að athugað er í hvaða ritum/
tímaritum sérfræðingar á vissum fagsviðum birta mest, hversu
oft er vitnað í ákveðna höfunda, virkni vísindamanna (mæld í
fjölda ritverka) eftir vísindagreinum og svo framvegis.
Þegar tilvitnanagreining er notuð til þess að meta safnkost
er aðallega leitað svara við þrem spurningum: 1) Á að kaupa
38
ákveðið rit? 2) A að segja upp tímariti eða kaupa það áfram?
3) Á að fjarlægja eldri rit úr geymslu? Tilvitnanir starfsmanna
þeirrar stofnunar sem bókasafnið þjónar eru þá taldar á
ákveðnu tímabili til þess að sjá i hvaða rit er vitnað á því sama
tímabili og hversu oft (Smith, 1981). Það var gert i eftirfarandi :
rannsókn.
Rannsóknir er taka til notenda bókasafna felast oft í |
könnunum og viðtölum þar sem reynt er að grennslast fýrir
um hvernig og hvar menn afla upplýsinga (Busha og Harter,
1980, bls. 54). Könnun var notuð í öðrum þætti þessarar
rannsóknar og fólst í spurningalista sem er eitt algengasta
form kannana.
Opin viðtöl teljast til eigindlegra rannsóknaraðferða og eru
þau oft notuð þegar rannsakendur reyna að öðlast heild-
stæða mynd af lífi fólks og skilning á aðstæðum þess. Ekki er
stefnt að því að fá víðtæka, tölfræðilega yfirsýn eins og þegar ;
megindlegum rannsóknaraðferðum er beitt heldur reynt að
lýsa aðstæðum, atburðum og viðhorfum eins nákvæmlega og
kostur er (Taylor og Bogdan 1998, bls. 4-6 og 87-88; Rann-
veig Traustadóttir, 1995, bls. 99).
Rannsakendur I stétt bókasafnsfræðinga hafa notað eigind-
legar rannsóknaraðferðir (auknum mæli á undanförnum árum.
Þær hafa þótt falla vel að þjónustumarkmiðum bókasafna og
aukið skilníng á þörfum notenda. Þeir sem hafa rannsakað
upplýsingahegðan vísindamanna með opnum viðtölum hafa
sumir greint upplýsingaferlið niður í þætti, aðrir hafa flokkað
þátttakendur eftir vinnuumhverfi og aðstæðum og enn aðrir 1
eftir frumkvæði manna við að afla upplýsinga. Flokkunin er
gerð til þess að ákvarða hvaða þjónusta hæfir hverjum flokki :
fyrir sig (Palmer, 1991; Frid, 1992; Ellis, 1993; Ellis, Cox &
Hall, 1993).
1.2 Kenningar
í eigindlegum rannsóknum byggist flokkun upplýsingaferlis ;
eða vísindamanna oft á grunduðum kenningum (e. grounded
theories). Kenningar eða tilgátur eru unnar upp úr gögnunum
Bókasafnið 24. árg. 2000