Bókasafnið - 01.01.2000, Blaðsíða 41

og þróast er líður á rannsókn enda mótast áherslur við fram-
vindu hennar (Taylor & Bogdan, 1998). í eftirfarandi rannsókn
var kenningin um hagkvæmustu efnisöflun (e. optimal forag-
ing theory) einnig leiðbeinandi við mótun hópa enda er í henni
einnig tekið mið af hegðan notandans. Kenningin á uppruna
sinn í atferlisrannsóknum á leitarhegðun dýra og vali þeirra á
beitarhögum eða bráð. Þegar henni er beitt í bókasafnsfræði
er reynt að skýra hvernig fræðimenn komast áfram í upplýs-
ingaumhverfinu. Af hverju kjósa menn að skoða til hlítar
ákveðnar upplýsingalindir en horfa fram hjá öðrum? Af hverju
binda þeir sig við eina aðferð f upplýsingaleit á kostnað
annarrar?
Upplýsingar eru ekki eyðanleg auðlind eins og matjurt eða
bráð. Þær eru aðgengilegar eftir að einhver hefur staðsett og
notað auðlindina, Annað einkenni upplýsinga - nýjungagildi
þeirra - getur verið mest metið meðal fræðimanna og þar af
leiðandi afar verðmætt (Sandstrom, 1994, bls. 421),
1.3 Bókasöfn
stofnananna
sem rannsóknin
tók til
Bókasöfnin fjögur á
stofnununum fimm
sem rannsóknin tók
til, RALA, OS, Nst,
Hafró og Rf, þjóna
fyrst og fremst sér-
fræðingum sem þar starfa, Hlutverk þeirra er þó víðtækara
þar sem þau varðveita umfangsmeiri ritakost hvert á sínu sviði
en önnur söfn á landinu. Þau eru því mikilvæg í rannsóknar-
samfélaginu enda hlutur stofnananna sem þau þjóna tiltölu-
lega stór í því.
Lauslegur samanburður á söfnunum er sýndur í 1. töflu.
Tölurnar í 1. töflu eru mjög grófar en gefa þó nokkurn
samanburð á umfangi safnanna og þjónustu þeirra.
2 Aögengi vísindamanna að heimildum
2.1 Aðferð
Markmiðið með þeim hluta rannsóknarinnar, sem fjallað er um
í þessum kafla, var að sjá hversu mikið af þeim ritum sem
vísindamenn á RALA, OS, Nst, Hafró og Rf vitnuðu til í ritverk-
um sínum árin 1994 og 1995 væri til á bókasöfnum viðkom-
andi stofnana. Einnig var skoðað hvort mikið væri vitnað í rit
sem ekki væru til á söfnunum. Þetta var gert með tilvitn-
anagreiningu.
Ritaskrár sérfræðinganna fyrir árin 1994 og 1995 voru
yfirfarnar. Stuðst var við útgefnar ársskýrslur RALA, OS og Nst
fyrir umrædd ár en ritaskrár sérfræðinga Hafró og Rf voru
sóttar á heimasíður stofnananna.
Eingöngu voru tekin ritverk sem starfsmenn viðkomandi
stofnunar voru fyrstu höfundar að. Var það gert vegna þess
að í náttúruvísindum er viðtekin venja að fyrsti höfundur hafi
yfirumsjón með ritverki. Sleppt var lokaritgerðum við erlenda
háskóla þar sem meginhluta heimilda var aflað erlendis.
Heimildirnar voru flokkaðar eftir útgáfuformi í sex aðalflokka:
tímarit, bækur, skýrslur, ráöstefnurit, ritgerðir og annaö. Ekki
var alltaf einfalt að greina milli þessara flokka og því verður að
áætla nokkur skekkjumörk. Tölurnar sem birtar eru hér á eftir
eru settar fram með fyrirvara um að einhverju skeiki.
Staðsetning erlendra tímarita sem vitnað var í var fundin í
NOSR-samskránni. Þau voru flokkuð í fjóra meginfiokka: a)
tímarit á bókasafni stofnunar viðkomandi höfundar, b) á öðr-
um íslenskum bókasöfnum, c) í söfnum á hinum Norðurlönd-
unum skv. NOSP-
skránni, d) tímarit
sem ekki fundust í
NOSP-skránni.
Annað efni var
flokkað niður eftir
stofnunum, Bóka-
söfn þeirra voru
síðan heimsótt og
leitað að ritunum í
skrám þeirra.
2.2 Niðurstöður
2.2.1 Fjöldi ritverka og heimilda
Ritverk frá stofnununum fimm árin 1994 og 1995 voru alls
997. í 612 þeirra var vitnað í heimildir en ritin sem unnið var
með urðu alls 445. í þeim voru heimildir 6798 alls og tekur
rannsóknin til þeirra,
Yfir 60% heimilda voru skrifaðar á ensku en um þriðjungur á
ísiensku, Norðurlandamálin komu næst að vinsældum, þá
þýska og franska.
Tilvitnanir í erlend rit voru alls 4330, eða 64% af heildarfjölda
tilvitnana. Á 1. mynd sést hvernig þær skiptust eftir útgáfu-
formi og stofnunum
Erlendar tímaritsgreinar voru mikilvægustu heimildirnar og
voru hvergi minna en helmingur erlendra heimilda. Hlutfall
þeirra var lægst á OS (50%) og Hafró (53%). Á þessum tveim
stofnunum vitnuðu sérfræðingamir hins vegar meira í skýrslur
(Hafró) og ráðstefnurit (OS) heldur en félagar þeirra á hinum
stofnununum þremur.
Safn Fjöldi sérfr. á stofnun Ritakaupafé, millj. kr. Bókakostur Keypt erlend tímarit Millisafna- lán á ári Beirilinu leitir
RALA -50 -2,5 -4000 -135 -550 Ja
OS -60 -1,6 >9000 -100 -65 Nei
Nst <30 -1,2 -7000 -200 -100 Nei
Fis -115 -5 -8000 -285 -1300 .Ja
1. tafla. Samanburður á söfnunum fjórum sem
rannsóknin tók til. Miðað er við árin 1994 og 1995.
Bökasafnið 24. árg. 2000
39