Heima er bezt - 01.02.2009, Side 4

Guðjón Baldvinsson

[5g| vM 1
Ágætu lesendur.
Efað vantar varmaföng,
vista- og heyjaforðann,
þorradœgur þykja löng
þegar hann blæs á norðan.
Svo mun hafa kveðið Jón Guðmundsson prestur að Felli í
Mýrdal, einhvem tíma á 18. öldinni, og sjálfsagt haft nærtæk
dæmin. Þeir hafa án efa oft verið langir dagarnir á þorra
undangenginna alda, þegar lítið var í búri og hlöðu og fátt
til að hita upp híbýlin með. Vindur lagstur í norðanátt og
kannski jafnvel stórhríðir dögum saman.
Þegar þessir stafir eru á blað settir er þorrinn að ljúka
sinni yfirferð, stutt orðið í þorraþrælinn, sem reyndar einnig
hefur verið ort alkunnugt ljóð um, sem allir kunna og hefst
á orðunum „Nú er frost á Fróni“, eftir Kristján Jónsson
Fjallaskáld.
Og þorrinn hefur eflaust verið landanum oft erfiður í
skauti, þegar aðbúnaður allur var lakari en í dag þekkist
og er nokkuð öruggt að ætla að okkur nútíma fólkinu sé það
nánast ómögulegt að gera okkur í hugarlund þau kjör sem
kaldur vetur bjó forfeðrum okkar oft á tíðum. Ef gluggað er
í gamlar vísur má líka oft sjá þess vott að ekki var þorrinn
fólkinu alltaf gleði- eða yndisauki.
Ónefndur Skagstrendingur orti þannig um þorrann:
Þorri hjó með þungri kló,
þrotnar ró ogfriður.
Hamast Góa heiftug nóg,
hleður snjóum niður.
Hríðin næðir norðanstœð,
nístir skœð, hvað lifir.
Stormur æðir, hlíð og hæð
hjarnið brœðiryfir.
Og annar ókunnur höfúndur sagði þetta:
Þorri bjó oss þrautahaf
þakti móa vetri.
Ennþá snjóar allt í kaf
ekki er góa betri.
Stundum getur verið gaman og allt að því mannbætandi,
að íhuga við hvaða kjör næstu forfeður okkar, afar, ömmur,
langafar og langömmur, bjuggu við og gerðu sér gott úr.
Ekki svo að skilja að þessi kjör þeirra séu eða eigi að vera
eftirsóknarverð, heldur hitt, að frásagnir af þeim bera oft
með sér lýsingu á þeirri þrautseigju sem búið hefur með
íslensku þjóðinni um aldir, og sem hefur gert henni kleyft
að „þreyja þorrann og góuna“, og gera hana að því sem hún
er í dag, þrátt fyrir sitt fámenna samfélag og litla land.
Fyrir um rúmlega hálfri öld síðan, gerði Sigurjón Jóhannsson
frá Hlíð í Svarfaðardal, þetta einmitt hér á síðum Heima er
bezt. I þessum samanburði sínum sagði hann m.a.:
„ÍSLAND hefur klætt sig úr því gervi, er það var kennt af
gegn um aldimar. Einangrun og kyrrstaða var ívafíð í þeim
klæðum er mest bar á. En bylting 20. aldarinnar hefur valdið
straumhvörfum. Nú, þegar öldin er hálfnuð, er það komið
inn í hringiðu tækninnar og hraðans. Veldi einangrunarinnar
hefur verið rofið.
Saga bóndans og húsfreyjunnar í einveru afdalsins er orðin
að óraunsærri þjóðsögu í hugarheimi nútíma íslendingsins. -
Hraðinn og tæknin drottnar í öllum sínum margbreytilegu
myndum og höfuðborgin okkar er glæsilegasta dæmið um
hið nýja Island.
En stundum getur það verið gaman og jafnvel nokkur
hollusta í vissum skilningi að skyggnast í gömul blöð og
kynna sér það er ísland hið gamla veitti bömum sínum. Við
látum hugann líða frá deginum í dag, frá erli hans og ysi og
næstum vélrænum athöfnum til liðanna áratuga, þegar afí
og amma háðu sína lífsbaráttu. Við sjáum myndir birtast.
- Amma stendur hálfbogin í hlóðaeldhúsinu sínu og blæs í
hálfkulnaðar glæðumar. Glugginn er hulinn snjó og hrími
og norðanhríðin lemur þekjuna. Afí kemur inn snjóugur
frá hvirfli til ilja með vatnsfötur í hendi. Hann skefur af
sér snjóinn með sjálfskeiðingnum sínum og það lætur hátt í
moldargólfi eldhússins er hann stígur inn fyrir þröskuldinn,
íslensku leðurskómir hans era gaddfrosnir. - Litli torfbærinn
þeirra er lítið ríki út af fyrir sig, því einangrunin ríkir í öllum
mætti sínum. Úti ríkir íslenskur vetur og hann er gírugur í
að sýna mátt sinn. Hann þeytir mjallstrokum á gluggann,
svo að föl dagskíman nær eigi að brjótast inn.
Vikan líður og sú næsta tekur við, og bærinn þeirra, afa
og ömmu, heldur álfam að vera lítill heimur út af fyrir
sig, umsetinn íslensku vetrarríki, norðangarðurinn gerir
heiftúðugar tilraunir til að smeygja kuldaloppu sinni milli
stafs og hurðar - og oft má sjá þess merki að sú viðleitni
hans hefur nokkum árangur borið, því foksnjó má stundum
líta í ganginum og allt inn að baðstofudyram.
Framhald á bls. 80.