Heima er bezt - 01.02.2009, Qupperneq 22

Auðunn Bragi Sveinsson
Margt um manninn á
Sólgörðum í Fljótum
víkinni og einnig sást vel yfir til Sæbóls
í góðu skyggni.
En allt er í heiminum hveríult. Af öllum
þeim húsum sem voru á Látrum 1935
eru nú aðeins tvö eftir. Þau eru Ólafshús,
upphaflega byggt 1906, og húsið Jaðar
sem byggt var 1933.
Þess má minnast að allir Grænlend-
ingamir í Thule, nyrst á Grænlandi, vom
fluttir burt í óþökk heimamanna, þegar
Bandaríkjaher þurfti að fá þar aðstöðu.
Gæti skeð að eitthvað svipað hafi legið
að baki við brottflutning fólksins í
Aðalvík?
Friðþór Eydal Kristbjömsson segir í
ritgerð um ratsjárstöðvar í Aðalvík:
„Síðustu ábúendur í Aðalvík fluttu brott
haustið 1952.“
Þeir sem þá fóm vom hjónin Vagn
Jónsson og Jakobína Hallvarðsdóttir og
yngstu böm þeirra, Hinrik, Þorgerður og
Svanhildur. Skömmu fyrir brottförina urðu
heimamenn á Látmm vitni að því þegar
herflokkur Bandaríkjamanna gerði þar
stuttan stans á þyrlum sínum í leit að
hentugum stað undir ratsjárstöð. Varla
gat nokkum rennt í gmn hverra umskipta
mátti vænta á næstu misserum i þessari
eyðibyggð. En var þetta undirbúið?
En það er víst að Djúpbáturinn neitaði
að fara eina ferð í viðbót til að sækja Vagn
Jónsson vestur. Hann varð því að leigja
sér bát undir búslóð og fjölsky Idu og tók
líka með sér gömlu systkinin, Margréti
og Hermann í Húsatúni, því að annars
hefðu þau orðið ein eftir og það vildi Vagn
ekki láta gerast. En með brottflutningi
þessa fólks haustið 1952 lauk þúsund
ára byggðarsögu i Aðalvik.
Til sölu
Heima er bezt, heilir árgangar,
allir í möppum, 1954-2008.
Selst í heilu lagi eða pörtum,
eftir óskum.
Upplýsingar í síma 553 4938.
Guðmunda Bergsveinsdóttir.
Hér er farið nokkuð aftur í
tímann. Árið er 1955 eftir
Krists burð.
Snemma sumars þetta ár, réttara sagt
mánudaginn 6. júní, kom ljölmennur
vinnuflokkur að skólasetrinu Sólgörðum
í Vestur-Fljótum í Skagafirði, með Sig-
fús Sigurðsson, verkstjóra, í broddi
fylkingar
Eg haföi ráðist sem skólastjóri að þessum
skólahéraði haustið á undan, og haföi lokið
fyrsta ári þar í starfi. Þetta var heimavistarskóli
fyrir böm í Haganeshreppi.
Nú var hugmyndin að rafvæða Fljótin,
en gerð hafði verið rafstöð við Skeiðsfoss
í Stíflu, ffemst í Fljótum, er þjóna skyldi
Siglufirði eingöngu. Það var um áratug fyrr.
Fljótamenn vom látnir bíða eftir raforku
allan þennan tíma, sem lögðu hana þó til.
Nú átti sem sagt að bæta úr þessu svo að
um munaði.
Kominn var hópur til að vinna þetta
verk og verkinu skyldi lokið fyrir vet-
urinn. Haldinn var almennur fundur um
þetta mál. Hermann Jónsson á Yzta-
Mói, aðalráðamaður í Haganeshreppi,
var fundarstjóri og skýrði málin. Leist
mörgum sem þetta verk yrði býsna dýrt,
þar eð vinnulaun höfðu hækkað mjög aó
undanfömu.
Verkstjórinn, sem hét Sigfús Sigurðsson,
lagði undir sig skólahúsið, nema íbúð
skólastjórans á efri hæðinni til norðurs.
Sigfús var frá Sauðárkróki, sonur
Sigurðar Þórðarsonar alþingismanns og
kaupfélagsstjóra þar. Bar Sigfús nafn
móðurföður síns, séra Sigfúsar Jónssonar
prests og alþingismanns (d. 1937).
Sigfús var maður meðalhár, sívalur á
vöxt, 45 ára að aldri. Kona Sigfúsar var
ráðskona og haföi hjálparstúlku, Ragnhildi,
kjördóttur sr. Helga Konráðssonar, próf-
asts á Sauðárkróki. Kona Benedikts
Gunnarssonar, tækniffæðings (sonar sr. G.
Ben.), er hafði umsjón með línulögninni,
var aðstoðarráðsknna. Borðstofan var í
norðurenda kjallarans eða fyrstu hæðarinnar.
Þar var þétt setinn bekkurinn jafhan. Ég
borðaði á mínu heimili. Verkamenn sváfú í
svefhpokum eða á beddum í skólastofúnni
í suðurenda og í heimavistarherbergjum
pilta. Var þröngt um þá, en þeir fundu lítt
til þess, ungir menn og hraustir. IJnnið var
langan vinnudag.
Aðra hvetja helgi var unnið skemur, eða
til síðdegis á föstudag.
Verslunarmannahelgin var lengst, eða
fjórir dagar. Þá var fátt um manninn á
Sólgörðum, og flestar helgar var haldið
eitthvað til að skemmta sér, til Siglufjarðar
og víðar. Var þá Bakkus oftast með í för.
En vinnuna stunduðu menn yfirleitt vel.
Verkamennimir voru víða að af landinu, og
kemur það ffam í yfirliti hér á eftir. Kaup
var gott, enda vinnan mikil og erfið oft á
tíðum. Til ffóðleiks skal þess getið, að þá
kostaði þriggja pela flaska í Ríkinu 100
krónur. Greitt var út kaup á hálfs mánaðar
ffesti, og kom þá í hlut hvers kr. 4.600. En
þessir peningar vom flfjótir að fara hjá þeim
vínhneigðu. Menn báðu verkstjórann að
kaupa fyrir sig svo og svo margar flöskur
af drykknum, er hann sótti kaupið til
Siglufjarðar, og fengu þá þeim mun færri
hundrað krónaseðla útgreidda. Já, Bakkus
er oft harður húsbóndi. Einn verkamaður
í hópnum bað Sigfús eitt sinn að kaupa
fyrir sig tuttugu flöskur! Ekki hefúr hann
átt mikið eftir af útborguninni í það sinn.
Þá setti ég þetta saman:
Sigfis ók til Sighifiarðar,
- sótti þangað brennivín;
eitthvað, sem menn alla varðar;
ú því nauðsyn virðist brýn.
Verkamenn þeir, sem ég man eftir, og
dvöldu um þrjá mánuði á Sólgörðum
sumarið 1955 (júní- september) skulu nú
upptaldir:
70 Heima er bezt
1. Auðunn Bragi Sveinsson ffá
Refsstöðum á Laxárdal, 31 árs.
2. Bragi Ámason, stúdent úr stærð
ffæðideild M. R. 1955,20 ára.
3. Gísli Gíslason, ffá Akranesi, son-
ur G. Vilhjálmssonar útgerðar-
manns, 26 ára.
4. Gísli Pétur Ólafsson, ffá Læk í
Viðvíkursveit, 33 ára.
5. Gunnar Guðmundsson, ffá Hafn-
arfirði, síðar hjá RARIK, 30 ára.
6. Hafsteinn Erlendsson, ffáAkranesi,
(d. 2008), 23 ára.
7. Jón Bjamason, ffá Hellu á
Rangárvöllum, 19 ára.
8. JónAðils Jónsson, ffá Reykjavík,
var á Skógaskóla, 17 ára.
9. Ólafúr Stairí Pálsson, ffá Starra-
stöðum, Skagafirði, 20 ára.
10. Sigfús Jón Ámason, nemandi í M.
A. stúdent 1959, 17 ára.
11. Sigurður Brynjólfsson, ffá Akra-
nesi, 22 ára.
12. Sigurður Ólafsson, Þykkvabæ,
Rangárvallasýslu, 19 ára.
13. Úlfar Bjömsson, frá Skagaströnd,
17 ára.
Bifreiðarstjóri, þegar þurfti að aka á
skemmtanir og mót:
Georg Hermannsson, Yzta-Mói, 30
ára.
Þegar ég komst að því að unnið yrði
við raflínubygginguna komandi sumar,
sótti ég um vinnu. Sigfús kom á staðinn
nokkru fyrr en verkamennimir og ég
ámálgaði þetta þá við hann. Hann lofaði
að taka mig og endurtók ég þetta er
vinnan skyldi hefjast. Þá sagði Sigfús,
að þetta stæði, töluð orð yrðu ekki aftur
tekin. Orðheldni þessa manns gleymi
ég ekki. Honum mátti treysta. Hann
hefði sjálfsagt getað sagt það sama og
maðurinn forðum, að orðheldnin hefði
komið sér á legg.
Vinnan var fólgin í því að reisa rafstaura
um Fljótin. Til þess vomm við ráðnir.
Til að grafa fyrir þessum stórvöxnu
staurum notuðum við ýmis verkfæri,
en kröfsurnar svokölluðu reyndust
drýgstar. Þá beittum við mjög öxlum
og handleggjum. Oft var erfitt að fást
við þetta þar sem stórgrýtt var. Annars
staðar, eins og í mýrlendi, varð að finna
grjót ti! að púkka með staurunum. Ekki
var grjót alls staðar að finna i nánd. Og
á einum bæ var bóndinn það naumur
á grjótið, að sækja varð það langa leið
Hann sagðist ekki tíma að láta blágrýti
til þessa verks.
Ég var lengst af við að grafa fyrir staumm,
ásamt öðmm, en viss hópur reisti staurana.
Var það ætlað hraustustu mönnunum. Ég
var með þeim eldri í hópnum, en vitanlega
á besta aldri.
Dagbókin er dálítið, sem ég hef ekki
skilið við mig frá fermingaraldri.
Ég gæti vitanlega birt eitthvað orðrétt úr
þessum bókum, en ætli ég láti það ekki vera
að miklu leyti. Einstaka vísur sem urðu til
í önn dagsins, finnst mér þó allt í lagi að
birta, ekki síst þegar langt er ffá liðið.
Einn félagi minn gerði lítið úr vinnu
minni og ég orti að bragði:
Þótt þú hafir meiri mátt
og máski fleira að sýna,
hér þú enga heimild átt
að hœða krafta mína.
Á miðju sumri, 30. júní, var kominn
nokkur hausthugur í mig:
Nú siglum við brátt inn í
svartnœttishúm,
en hvert sólblik er mér jafn kœrt.
Og mig langar ei vitund að leggjast
í rúm,
meðan löngun fœrsál mína hrœrt.
Streymdu, þú tímans taumlausa fljót;
þú tekur oss öll með þér.
Eg hrœðist þó ekki þitt öldurót
og ótaldar klappir og sker.
Um verslunarmannahelgina skrepp ég að
Refsstöðum á Laxárdal, minni eignarjörð. Á
ieiðinni upp Stijúgsskarð urðu eftirfarandi
erindi til:
Að Hta Laxárdalinn
mín leitar heimfús önd.
Að hitta hamrasalinn
mér halda engin bönd.
Að ganga um tún og grundir
oggróna Jjallsins hlíð,
ég lifi upp liðnar stundir
og löngu horfha tíð.
Ogþó égþreytast muni
við þennan miklagang,
ég einverunni uni
að arka um feðravang.
Eins og fyrr er frá greint, vom menn
nokkuð drykkfelldir þama. í tilefni þess að
menn fengu sér „morgunbitter“, var ort:
Góður dagur genginn er,
gaman velur sérhver.
Drengir sumir drekka hér
dýran motgunbitter.
Stundum var erfitt að grafa fyrir rafs-
taurunum:
Akaflega er hérfast;
ekki má þvi leyna.
Það er eins og kringlukast
að kljást við þessa steina.
Sigurgeir Magnússon, roskinn maður,
gróf með mér margar holur fyrir staurum
í Flókadal:
Heima er bezt 71