Blysið : skólablað Gagnfræðaskóla Austurbæjar - 01.12.1958, Blaðsíða 18

18 -
þunnur„ Höfuðið frekar lítiðs snjáldrið
í meðallagij munnurinn í stærra lagi,
skoltarnir íbognir, augun eru smá, tennur
sterkar og hvassar, bolurinn alllangur,
stirtlan stutt og allsterk. Liturinn á ný-
gengnum laxi er grágrænn að ofan, silfur-
skínandi á hliðunum með dálitlum fjolublá-
og blálitum blæ. Höfuð er að neðan, og
kviðurinn hvítur. Einkennilegastir eru
dökkir dílar, margir þeirra X-myndaðir,
dreifðir um bakið nema á uggum og mjög
fáir á tálknaloki, og fyrir neðan rákina.
Hann skiptir um lit eftir hrygninguna og
verður riðlitur. Stærð: Minni laxinn er
65-100 cm langur og vegur 2,5-10 kg.
Stærri laxinn er 110-120 cm langur og veg-
ur um 15-20 kg. Laxinn gengur í flestar ár
á Suð-Vesturlandi, t. d. Þjorsá, Ölfusá
(Hvítá og Sogið ) og Bruará upp í Apavatn.
í Hvammsfjarðarárnar sumar, en á öllu
svæðinu þaðan kringum Ye stfjarðakjálkann
til Hrutafjarðar verður lax varla vart.
Þaðan til Vopnafjarðar er þo nokkuð um
lax einkum í Þingeyjarsýslunum. Frá
Vopnafirði verður lax varla vart að Þjorsá,
Pema lítið eitt í Skaftá og við og við í ós-
um nokkura vatna á suðurströndinni.
Stærri laxinn gengur 1 árnar í maí til júní,
en minni laxinn í júlí til ágúst, hrygnir svo
í október til november á Suðurlandi, en á
Norðurlandi í september til oktober. Þegar
laxinn gengur í árnar til hrygninga, sýnir
hann oft frábæra sundfimi t. d. að stökkva
upp beljandi fossa, og er hann þá nefndur
uppgöngulax. Til hrygninga velur laxinn
sér hentuga staði í ánni, þar sem í botni
er þykkt lag af smámöl eða grjotamylsnu,
tært, kalt vatn, með röskum straumi og
dýpið 0, 5-1 m„ Hrygnan dvelur oft lengi í
nánd við riðin (hrygningastaðina) á undan
hrygningunni, og með henni einn, eða fleiri
hængar. Þegar svo hennar tími er kominn
grefur hún (síður hængarnir) með snjáldri
og einkum sporði tveggja metra breiða
og hálfs metra djúpa gróf niður í botninn,
mylsnan, sem upp rótast, berst upp í
hrúgu við neðri enda grófarinnar. Að því
búnu tekur hún sér stöðu við efri enda
grófarinnar, en einn af hængjunum kemur
þjótandi fram úr fylgsnum sínum, strýkst
fram með hrygnunni og staðnæmist fyrir
framan hana, og samtímis buna frá þeim
eggin og frjóið, sem straumurinn þyrlar
niður í grófina, þar fer frjóvgunin fram.
Efalaust verða mörg egg útundan því að
þau halda ekki frjóvgunarmætti sínum í
meira en 20-30 sek. Eggin liggja svo í
mylsnulagi meðan þau eru að klekjast.
Hrygnan endurtekur hrygninguna í nýjar
grófir nokkrum sinnum á 7-10 daga fresti.
Eftir hrygninguna er erindi laxins í ána
lokið, og fer hann þá að leita til sjávar,
og nefnist þá niðurgöngulax (hoplax )„
Er hann þá horaður og slæptur.
Ekki er það víst, að allir laxar sem í ár
ganga gjóti í hvert skipti, og ekki er það
ólíklegt að lax geti stundum hindrazt frá
því að gang í ár í eitt skipti. Tíðast leit-
ar laxinn til hrygningar í ána, sem honum
var gotið í, en þó getur brugðið út af því.
Aldur laxins : Hann er tíðast 3-4 vetra
hér á landi, er hann gengur fyrst í sjó,
þar við bætist tíðast við 1-2 vetra ( ára )
dvöl í sjó, svo að aldurinn verður að
jafnaði hér á landi 4-6 vetur ( ár )„ Lax-
inn á marga óvini, t. d. rángjarna fiska,
seli, ýmsar bakteríur, krabbadýr og
fleira. Nytsemi laxins; Hann þykir
herramannsmatur fyrst eftir að hann
kemur úr sjónum, en tapar sér fljótt í
vatninu, og langstaðinn lax og riðlax er
orðinn magur og horaður eftir hrygning-
una. Vetrarlax, það er að segja eftir-
legukind, sem ekki hefur komizt í sjó
niður, er jafnvel talinn eitraður. Eigi
má veiða lax nema á tímabilinu frá 20.
maí til 20. september. Beztu veiðiárnar
eru: Hvítárnar báðar og þverár þeirra
Haffjarðará, Laxá í Suður-Þingeyjar-
sýslu, Elliðaár og árnar, sem falla í
HÚnafjörð. Urriði; Hann er gildari og
höfuðstærri en laxinn og aldrei eins stór.
Hreistrið er smærra. Urriði greinist. í
sjóurriða, lækjarsilung og vatnaurriða.
Sjóurriði : Hanner líkur á litinn og lax-
inn en með fleiri X-dílum„ Hann er tíð-
ast 46-65 cm langur og vegur 0,5-2 kg,
en getur orðið 5-9 kg ( laxbróðir )„
Lífshættir hans eru líkir og hjá laxinum,
það er að segja hann gýtur í ám en gengur
í sjó á milli. Hrygning hans fer frarn a
líkum tíma og með líku sniði og hjá Lax-
inum. Hann lifir mikið á sandsíli, smá-
síld, krabbadýrum og fleiru. Lækja.r-
silungur er 30 cm langur og 200 grömm
að þyngd. Þetta afbrigði er í því tilliti
líkt sjóurriða, að fiskurinn er gotinn og
getinn í ám og lækjum, en gengur alólrei
í sjó niður, nær því aldrei stærð :né
þroska hins. Hann heldur sig á grýttum
botni í lækjum. Fæðan er allt ætil.egt af
dýratagi. Lækjarsilungurinn er í útliti
alllíkur sjóurriðaseiðum á sömu stærð.
Um riðtímann leitar hann sem lengst upp