Ársrit um starfsendurhæfingu - 2023, Blaðsíða 18

AÐSEND GREIN
úr viðkomandi tungumáli yfir á ensku. Vel hefur
reynst að fá túlk í upphafi þegar ég er að kynnast
einstaklingum og þarf að fá upplýsingar sem
varða persónulegt líf þeirra. Tölvuþýðingarnar
koma svo að góðu gagni síðar.“
Er eitt af hlutverkum atvinnulífstengla að
greina vandamál þjónustuþega?
„Aðallega einblínum við atvinnulífstenglar á
atvinnuhlutann hvað þjónustuþega varðar.
Ráðgjafar VIRK greina hvað að baki vandans
liggur. Eigi að síður þarf maður stundum að
leiðbeina fólki. Það henta ekki hverjum og
einum öll störf.
Sem dæmi get ég nefnt einstakling sem hafði
verið lengi frá vinnumarkaði vegna lasleika.
Sá vildi fara strax í hundrað prósent starf. Ég
nefndi þá að kannski væri sniðugra að byrja
rólega og auka svo við sig. Hugsanlega að byrja í
vinnuprófun. Viðkomandi brást nokkuð ókvæða
við. Ég útskýrði þá hve mikil viðbrigði það geta
verið fyrir einstakling sem hefur verið lengi frá
vinnumarkaði að fara allt í einu í fullt starf.
Niðurstaðan var að viðkomandi fór í vinnupróf.
Þar reyndist ganga hægt hjá honum að auka
við sig starfshlutfall. Stundum þarf að leiðbeina
fólki og fá það til að endurhugsa fyrirætlanir
sínar en gæta þess jafnframt að draga ekki úr
því kjark.“
Ef þjónustuþegi fær vinnu fyrir þitt
tilstilli ertu þá í sambandi við hann eða
fyrirtækið áfram?
„Ef fólk fer beint í vinnu þá útskrifast það mjög
fljótt frá mér. Ég er því ekki í sambandi við
þjónustuþega nema hann óski eftir eftirfylgni.
Er fólk fer í hundrað prósent starf getum við
fylgt því eftir í einn mánuð. Ef fólk er í hlutastarfi
getum við fylgt því eftir í þrjá mánuði. Það hefur
komið fyrir að ég sé í sambandi við fyrirtæki sem
hafa ráðið einstaklinga frá VIRK í vinnu. Þá spyr
ég svo sem stundum hvernig gangi og fæ yfirleitt
gleðilegar fréttir.“
Eru þjónustuþegar VIRK jafngildir öðrum á
vinnumarkaði?
„Já, þeir eru það vissulega. Þetta er fólk sem
hefur dottið út af vinnumarkaði af einhverjum
ástæðum en unnið vel í sínum málum og er
stundum hreinlega betur sett en aðrir. Ég segi
gjarnan við atvinnuveitendur: „Þú veist ekkert
hvernig einstaklingar eru sem koma utan af götu
en ég hef unnið með viðkomandi þjónustuþega
og þekki hann ágætlega.“ Auðvitað gef ég ekki
þjónustuþega meðmæli sem starfsmanni en ég
get sagt hvernig hann hafi staðið sig í ferlinu, að
hann hafi unnið vel öll verkefni og vilji starfa.
Fordómar gagnvart VIRK hafa minnkað mikið.
VIRK hefur unnið sér álit í samfélaginu og
ansi margir þekkja einhvern sem farið hefur í
gegnum starfsendurhæfingu hjá VIRK. Þetta
viðhorf skynjar maður á viðbrögðum þeirra sem
skipt er við.“
Starfsendurhæfing samhliða vinnu
farsælt úrræði
Hvernig eru atvinnumöguleikar á
Suðurnesjum núna?
„Þeir eru góðir. Það er óhætt að segja það. Nú eru
sumarstörfin að detta inn. Margir byrja þannig og
fá svo áframhaldandi ráðningu um haustið. Mér
sýnist fullt af tækifærum og að flestir ættu að
geta fengið vinnu sem vilja. Reyndar eru störf á
flugvellinum vaktavinnutengd og ekki allir sem
fella sig við slíkt fyrirkomulag, en það er margt
annað í boði. Svo sem þrif og starf í skólum, til
dæmis sem stuðningsfulltrúar og þannig mætti
telja.“
Hefur þú afskipti af þeim þjónustuþegum
sem þegar eru í vinnusambandi?
„Starfsendurhæfing samhliða vinnu er fremur
nýtt úrræði en á ábyggilega eftir að aukast
meira. Þá kemur viðkomandi í endurhæfingu
hjá VIRK en fer í lægra starfshlutfall. Viðkomandi
þjónustuþegi sinnir þá starfsendurhæfingu
jafnhliða skerta starfshlutfallinu.
Hlutverk atvinnulífstengils er þá að leggja plön
með viðkomandi einstaklingi og vinnuveitenda
hans hvernig þetta eigi að fara fram. Markmiðið
er þá að viðkomandi komist aftur í sitt fyrra
starfshlutfall að lokinni starfsendurhæfingu.
Rannsóknir sýna að það er farsælt að fólk sé
í sambandi við vinnustaðinn sinn samhliða
endurhæfingarferli.
Aðstaða fólks sem hefur vinnutenginu er tals-
vert öðruvísi en þeirra sem eru í atvinnuleit
eftir endurhæfingu. Atvinnulífstenglar hjá
VIRK hitta bara brot af því fólki sem kemur í
starfsendurhæfingu til VIRK. Þeir sem þurfa
að fara í skert starfshlutfall eftir endurhæfingu
eru í sambandi við atvinnulífstengla og ráð-
gjafa en hinir sem geta farið í fullt starf eiga
betur heima hjá Vinnumálastofnun ef þeir
eru ekki komnir með vinnu þegar þeir ljúka
starfsendurhæfingunni.
Atvinnutengingin er hugsuð fyrir fólk með
skerta starfsgetu. Lengi hefur verið mun
erfiðara að fá hlutastarf en fulla vinnu. Þetta
er þó smám saman að breytast. Sum fyrirtæki
eru fúsari til að taka fólk í hlutastörf en önnur.
Hlutastörf henta heldur ekki öllum fyrirtækjum
en til dæmis á Keflavíkurflugvelli hafa hlutastörf
viðgengist lengi.“
Er eitthvað eitt frekar en annað
sem veldur því að fólk dettur út af
vinnumarkaðinum á Suðurnesjum?
„Hér glímir fólk við andleg veikindi, stoðkerfis-
vanda, afleiðingar af slysum og kulnunar-
einkenni, rétt eins og annars staðar – ég held
að þar sé enginn munur á. Mér þykir vænt um
starf mitt hjá VIRK og tel það mikla gæfu fyrir
samfélagið að hafa slíka starfsemi að leita til ef í
harðbakkann slær.“
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir
Mynd: Lárus Karl Ingason
Mér þykir vænt
um starf mitt hjá
VIRK og tel það
mikla gæfu fyrir
samfélagið að hafa
slíka starfsemi
að leita til ef í
harðbakkann slær.
VIRK hefur
unnið sér álit í
samfélaginu og
ansi margir þekkja
einhvern sem farið
hefur í gegnum
starfsendurhæfingu
hjá VIRK.
Dr. Emile Tompa er framkvæmdastjóri rannsóknarmiðstöð-
var um stefnumótun í atvinnumálum einstaklinga með
skerta starfsgetu (Centre for Research on Work Disability
Policy (CRWDP)) sem er þverfaglegt framtak um fram-
tíðarstefnumótun í atvinnumálum í Kanada. Hann er einnig
prófessor við hagfræðideild McMaster háskólans í Kanada.
EMILE TOMPA
ÁVINNINGUR AF ÞÁTTTÖKU ALLRA
Á VINNUMARKAÐI FANGAÐUR:
Leiðin fram á við fyrir einstaklinga með skerta starfsgetu
og vinnumarkaður 21. aldarinnar
Vandamál eða áskorun
Hæfileikaríkt fólk er allt of oft úti-
lokað frá jöfnum tækifærum og
vali á starfsferli, störfum og vinnu
vegna þess að það er „öðruvísi“.
Þetta er oft raunin fyrir rúm 20% íbúa í
þróuðum löndum sem eru einstaklingar
með skerta starfsgetu. Fræðimenn skýra
ítrekað frá því að þessi hópur hafi óhóflega
lakari þátttöku á vinnumarkaði (Morris,
2019; Turcotte, 2014; Till o.fl., 2015), jafn-
vel þótt þeir séu með viðeigandi menntun
og vilja til vinnu. Þrátt fyrir viðleitni ríkis-
stjórna og annarra hagsmunaaðila til að
bæta atvinnustig þeirra er þátttaka þeirra
á vinnumarkaði enn umtalsvert minni
en einstaklinga með fulla starfsgetu – í
Kanada er hún 59% samanborið við 80%
(Morris o.fl., 2018). Meðal þeirra sem eru í
vinnu eru margir enn fastir á byrjunarstigi,
í láglaunaðri, ótryggri vinnu (Prince, 2014;
Zarifa o.fl., 2015; ILO, 2011) – reynsla
sem veldur óstöðugleika, skorti á vernd,
óöryggi og félagslegu og efnahagslegu
varnarleysi. Þessar áskoranir eru enn meiri
fyrir einstaklinga með skerta starfsgetu úr
jaðarsettum hópum, sem standa frammi
fyrir auknum kerfisbundnum hindrunum
þegar þeir leita sér að vinnu, m.t.t. kyns
þeirra, kynhneigðar og/eða kynþáttar
(Durst o.fl., 2016; Shaw o.fl., 2012).
Lítil atvinnuþátttaka einstaklinga með
skerta starfsgetu er verulegt félagslegt
vandamál sem hefur afdrifaríkar afleið-
ingar fyrir vinnumarkaði, áætlanir um
félagslegt öryggisnet, efnahagslífið og
samfélagið almennt. Til að skilja betur
34 35virk.is virk.is