Ársrit um starfsendurhæfingu - 2023, Blaðsíða 39

VIRK
þjónustuaðila á árinu 2022 sem er álíka
fjöldi og á undanförnum árum. Kostnaður
vegna úrræða dróst lítillega saman milli ára
og nam 1.572 milljónum króna. Mynd 1 sýnir
þróun útgjalda vegna aðkeyptrar þjónustu á
föstu verðlagi. Á árinu voru gerðar 21.508
pantanir á úrræðum í upplýsingakerfi VIRK
í samanburði við 22.321 pantanir árið á
undan. Pöntunum fækkar því um 4% milli
ára sem skýrir lækkun á kostnaði vegna
úrræða.
Mynd 2 sýnir hlutfallslega skiptingu út-
gjalda vegna aðkeyptrar þjónustu frá
þjónustuaðilum á árinu 2022. Hæstri
fjárhæð er varið til kaupa á sérhæfðum
starfsendurhæfingarúrræðum hjá starfs-
endurhæfingarstöðvum um land allt, um
52%. Um 24% fjárhæðar er varið til kaupa
á sálfræðiþjónustu. Úrræði tengd hreyfingu
og sjúkraþjálfun nema samtals 11%. Kaup
vegna sjálfseflingarúrræða hafa aukist
lítillega milli ára og nema 6%.
Tegundir þjónustu og starfs-
endurhæfingarlíkan VIRK
Starfsendurhæfingarlíkan VIRK skiptist í
átta þætti eins og sjá má á mynd 3. Þættirnir
eru: Líkamleg heilsa, andleg heilsa, hreyfing,
dagleg virkni, samskipti og félagsfærni,
tileinka sér og nýta þekkingu, þátttaka
og umhverfi. Tegundir og undirtegundir
þjónustu raðast svo á mismunandi þætti
líkansins eftir eðli úrræða. Ráðgjafi metur
færni í hverjum þætti fyrir sig og ef hindrun
er til staðar sem hindrar atvinnuþátttöku eru
sett markmið í samvinnu við einstakling og
viðeigandi úrræði pöntuð.
Líkanið byggir á ICF flokkunarkerfinu (The
International Classification of Functioning,
Disability and Health) frá Alþjóðaheilbrigðis-
stofnuninni (WHO). Stuðst er við gagn-
reyndar aðferðir í meðferðum fagaðila
og ráðgjöf og þjónusta sem veitt er
einstaklingum tekur mið af hindrunum
hvers og eins til vinnu.
Góð reynsla er komin á þrepaskiptingu
úrræða í fjögur þrep hjá VIRK þar sem
tekið er mið af alvarleika hindrana á færni
til atvinnuþátttöku. Þrepaskiptingin hefur
leitt til þess að starfsendurhæfingin hefur
orðið enn markvissari en áður og ræður
hindrun á færni hvers konar úrræða er þörf.
Ef einstaklingur er t.d. með hindranir hvað
varðar andlega heilsu eru sett markmið til
að efla andlega færni og viðeigandi úrræði
pöntuð fyrir einstaklinginn. Ef hindrun er í
líkamlegri heilsu eru sett fram markmið til
þess að efla líkamlega færni og viðeigandi
úrræði pöntuð.
Skipting þjónustuaðila
Um 150 sálfræðingur veittu sálfræðiþjón-
ustu hjá VIRK á árinu 2022. Sálfræðingar
veita þjónustu vegna andlegrar heilsu.
Þjónustan felur í sér einstaklingsviðtöl,
námskeið og hópmeðferðir vegna geðræns
og streitutengds vanda og byggir þjónusta
sálfræðinga á gagnreyndum aðferðum.
Þjónustunni er þrepaskipt eftir eðli vanda
einstaklings og styðjast sálfræðingar við
klínískar leiðbeiningar í meðferðarvinnu.
Sálfræðingar auk fleiri fagaðila bjóða auk
þess upp á fjölda úrræða á sviði náms- og
vinnumiðaðrar sjálfseflingar sem miða að
árangursríkri endurkomu til vinnu.
Fjöldi sjúkraþjálfara sem starfaði fyrir VIRK
var um 120 og fækkaði lítillega í hópnum
milli ára. Í mars 2023 voru gerðar breytingar
á samstarfi VIRK og sjúkraþjálfara þar sem
samstarfið var einfaldað og er það von
VIRK að fleiri sjúkraþjálfarar bætist í hóp
þjónustuaðila í kjölfarið. Sjúkraþjálfarar veita
fjölbreytta einstaklings- og hópþjónustu
fyrir einstaklinga með stoðkerfisvanda og
styðjast þeir einnig við klínískar leiðbeiningar
í meðferðarvinnu. Þeir styðja einstaklinga
sem þurfa aðstoð við að efla líkamlega
heilsu og gera hreyfingu að lífsstíl. Um
130 aðrir þjónustuaðilar bjóða upp á ýmsa
heilsueflandi þjónustu eins og líkamsrækt
Líkamleg
heilsa
Umhverfi
Andleg
heilsa
HreyfingTileinka sér og
nýta þekkingu
Þátttaka
Dagleg
virkni
Sam-
skipti og
félagsfærni
Félagsráðgjöf Kírópraktor
Vinnu- og námsmiðuuð sjálfsefling NæringarráðgjöfTalmeinafræðingur
Sálfræðiþjónusta
Heilsuefling og líkamsræktÝmis sértæk úrræði
Fjölskylduráðgjöf Sjúkraþjálfun
Ráðgjöf hjúkrunarfræðings Ráðgjöf iðjuþjálfa
Fíkniráðgjöf
Osteopati
Markþjálfun
Atvinnutengd þjónusta
Fjármálaráðgjöf
Þverfagleg starfsendurhæfing
Nám og námskeið
Náms- og starfsráðgjöf
Starfsendurhæfingarlíkan VIRK
byggir á ICF flokkunarkerfinu
Tegundir
þjónustu
Tegundir þjónustu og starfsendurhæfingarlíkan VIRK
Mynd 3
með stuðningi íþróttafræðings eða þjálfara,
vatnsleikfimi og jóga.
Rúmlega 50 fagaðilar veittu ýmsa ráðgjöf
og þjónustu sem efla daglega virkni og
ráðgjöf vegna umhverfistengdra þátta. Með
umhverfistengdum þáttum er átt við þætti
sem snúa að því að efla félagslega kjölfestu
einstaklinga, til dæmis félagsráðgjöf og
fjölskylduráðgjöf.
Fjölbreyttur hópur þjónustuaðila veitir
þjónustu sem stuðlar að aukinni þátttöku
einstaklinga. Um 40 fræðslu- og símenntun-
araðilar veittu ráðgjöf og fræðslu sem eykur
möguleika einstaklinga á vinnumarkaði.
Um er að ræða mjög fjölbreytta þjónustu
sem getur falið í sér áhugasviðsgreiningar,
hæfnigreiningar, raunfærnimat, nám á
vottuðum námsleiðum auk fjölmargra
styttri námskeiða sem auka möguleika á
vinnumarkaði. Námsúrræði í starfsendur-
hæfingu þurfa að hafa það að markmiði
að auka vinnugetu einstaklinga og gera
þá hæfari í að takast á við launað starf á
vinnumarkaði.Talsverður fjöldi þjónustu-
aðila veitir atvinnutengda þjónustu og
náms- og vinnumiðaða sjálfseflingu sem
miðar að því að undirbúa einstaklinga sem
best undir atvinnuleit, s.s. gerð ferilskrár,
vinnuprófanir, úttekt á vinnuumhverfi,
ráðgjöf og stuðningur á vinnustað við
endurkomu til vinnu o.fl.
VIRK er í samstarfi við níu starfsendur-
hæfingarstöðvar sem eru staðsettar um land
allt en þrjár þeirra eru staðsettar á höfuð-
borgarsvæðinu. Eftir að geðheilsuteymi
heilsugæslunnar tóku til starfa um land
allt á síðustu árum má sjá breytingu á
samsetningu hópsins í þjónustu VIRK. Að
undanförnu virðist þörfin fyrir þverfagleg
starfsendurhæfingarúrræði hafa minnkað
sem kallar á nýsköpun og þróun á þjónustu
starfsendurhæfingarstöðva. Einstaklingum
með meðfæddar taugaþroskaraskanir hefur
fjölgað í þjónustu VIRK á undanförnum
árum sem og einstaklingum sem hafa átt
við fíknivanda að stríða. Þessar breytingar á
hópnum kalla á gott samstarf milli kerfa og
mikilvægt er að allir aðilar vinnumarkaðarins
sýni aukinn sveigjanleika og taki tillit til ólíkra
þarfa einstaklinga sem hafa áhuga á því að
vera virkir þátttakendur á vinnumarkaði.
Þá fær hópur útlendinga ýmsan sértækan
stuðning eins og íslenskunámskeið og
túlkaþjónustu. Úrræðum fyrir útlendinga
hefur fjölgað á undanförnum árum og í
febrúar 2023 var farið af stað með þver-
faglegt tilraunaverkefni fyrir útlendinga í
samvinnu við starfsendurhæfingarstöðina
Hringsjá. Áhugi er á frekari þróun úrræða af
þessum toga.
Að lokum
Öll höfum við hæfileika, allir eru einstakir
og enginn er fullkominn. Sveigjanleiki,
mennska og tillitsemi getur flutt fjöll og
skapað ótal tækifæri á vinnumarkaði sem
tekur sífelldum breytingum. Þarfir morgun-
dagsins felast í margbreytileika mannlífsins.
Samfélag inngildingar, jafnréttis og sveigjan-
leika þar sem allir skipta máli og mega taka
pláss er verðugt verkefni fyrir íslenskan
vinnumarkað. Allir sem vilja vinna ættu að fá
tækifæri til þess að láta ljós sitt skína – hver
með sínum hætti!
Lagt er upp
með að tryggja
einstaklingum mark-
vissa þjónustu á
réttum tíma sem
tekur mið af færni
og hindrunum hvers
og eins hverju sinni.
76 77virk.is virk.is