Úrval - 01.04.1973, Síða 104

102
tJRVAL
öllum, er órétt liðu."
Áður var þess getir, að Espólin var
refsingasamur að eðlisfari. Má það að'
sumu leyti undarlegtkallast, ef þess er
gætt, hversu hann var brjóstgóður og
hjálpfús i aðra röndina. En svipað má
þá segja um Bjarna frænda hans
Thorarensen, sem kunnur var fyrir
dómhörku sina i sakamálum.
A þeim þeim tima, sem Espólin var
yfirvald Skagfirðinga, og reyndar
áður, var mjög rikjandi hérlendis
upplýsingarstefnan svokallaða, og
náði hún m.a. inn á svið afbrotafræði
og refsidóma. Kjörorð stefnu þessarar
má segja aö hafi verið: mannúð og
menntun. Svo sem kunnugt er voru
frændur Espólins, Stefánungar, helztu
forvigismenn stefnunnar hér á landi.
En þvi fór viös f jarri, að Espólin væri
sama sinnis og upplýsingarmenn,
hvað viðvék refsingum o.þ.h. þótt
mikill væri hann unnandi menntunar
og upplýsingar almennings. Virðist
nánast, aö Espólin hafi frekar heyrt til
hinni 17. öld, en sinni samtiö i þessum
efnum. Nægir þar ekki sú skýring, að
hann hafi litt lærður verið i lö'gum, né
heldur að hann hafi viljað sýna sjálf-
stæði sitt gagnvart Stefánungum með
þvi að vera á öndverðum meiði við þá
á þessu sviði. öllu liklegra er, að hann
hafi orðið fyrir þeim áhrifum i
uppeldinu, sem gerðu hann
miskunnarlitinn við afbrotamenn. Má
og finna nokkra visbendingu þess i
ævisögunni, þar sem rætt er um
bernsku Espólins. Segir þar, aö i
móðuharðindunum, er 'Espólin
kynntist sem barn og unglingur, hafi
vebið óvenju mikið um þjófnað og
önnur afbrot, eins og titt er i hallærum,
og hafi brotamönnum þá verið harð-
lega refsaö. ,,Sá Espólin þá á refsingar
margar og harðnaði hugur hans við
það mjög, þvi áöur haföi hann engan
mildari drengskap numið.”
Þegar Espólin var kominn i
Skagafjörð, tók hann glima við ýmiss
konar þrætu-og afbrotamál. Virðist
sem hann hafði gengið all rösklega
fram I þeim starfa, enda þótt önnur
köllun lægi honum rikara á hjarta en
embættisstörfin. 1 ævisögunni eru
mörg þessara málaferla rakin og
vinnst hér eigi rúm til að greina frá
nema fáum einum.
Skömmu eftir að Espólin tók við
sýslunni, fékk hann til meðferðar mál
á þjóf einn, er Vigfús Erlendsson hét,
og var komið meö þjófinn til
Flugumýrar. „Hafði hann stoliö eftir
dauða foreldra sinna og hlaupizt
suður, og var nú visað norður til
sýslumanns. Hafði Fúsi stolið frá
barnæsku, og illa hafði hann veriö
vaninn, lét og orð á, að drepið hefði
hann stúlku eina vesæla . . . .Dæmdi
sýslumaður hann ævilangt á tukthús
og var dómur sá litið umbreyttur i
landsyfirrétti, en staðfestur i
hæstarétti.”
Þetta var kveðiö um viðureign
þeirra sýslumanns og Fúsa þjófs:
„Espólin með hring á hendi,
horaður, stór og kláðugur,
I hinni heldur hann á vendi
að hýða Fúsa gráðugur:
vinnist ei að straffa hans stuld
stór en Halli ætluð skuld,
illt er þjófur þjófs að vera,
það má svarti púkinn gera.”
A svipuðum tima kom upp mikið
þrætumál, sem Espólin varð að dæma
i.
Jón hét maður Jónsson og bjó á
smábýlinu Miklagarði við Glaumbæ.
Elin hét kona hans og var Halldórs-
dóttir. Voru þau hjón barnmörg og