Úrval - 01.04.1973, Blaðsíða 118

116
tJRVAL
hjá ríkisstjórn og einkaaöilum ) til
þess að reyna að eyða meiru en innan-
landsframleiðslu og innflutningi
nemur á hverju timabili. Ef þjóð-
félaginu tekst þetta er verðbólga
sennileg. Þetta gerist oftast, þegar
rikisstjórnir hafa skuldbundið sig til
aö eyða meiru en þær innheimta i
sköttum eða lánum af raunverulegri
sparifjármyndun landsmanna. Sam-
keppnin, sem verður, þegar reynt er
að kaupa meir af vörum og þjónustu
en fyrir hendi eru, hækkar vöruverðið,
og samkeppnin um þjónustu sérhæfra
starfskrafta hækkar vinnulaunin. þá
verður einnig rikið að greiða hærra
verð og vinnulaun, og lifir þannig enn
meir um efni fram. A meöan, al-
menningar — þ.á.m. rikið — reynir að
eyða meiru en framleiðslukostnaði
vöru og þjónustu nemur á hverju
einstöku timabili, þá mun verðlag
vera hækkandi og verðbólga rikja.
Ekki eru allar veröhækkamr nættu-
merki um verðbólgu. Verö á matvöru
getur hækkað vegna slæmrar upp-
skeru, en ef góðæri fylgir lagast
ástandið sjálfkrafa. Sú veröbólga er
áhyggjum veldur er stöðug óðaverð-
bólga. Þá veröa verðhækkanir, sem
auka tekjur án þess að auka framboð
að sama skapi og verðlag hefur
tilhneigingu til að hækka án afláts.
Almenn skynsemi og reynsla sýna aö
vandamálin, sem slik verðbólga
skapar, geta gert rikinu ókleyft að
hraða hagþróun. Ef land gerir áætlun
um öra hagþróun án ráðstafana gegn
verðbólgu, getur árangur
áætlunarinnar verið hægari framför
en ella. Ef kröpp verðbólga er varan-
leg, er árangurinn ekki aðeins hægari
þróun, heldur reynir mjög á þjóð-
félagsvefinn I heild. A undanförnum
árum hefur þetta oft gerzt, og jafnvel I
dag er þessi þensla augljós i sumum
löndum. Verðlag tvöfaldast á hverju
ári i Brazillu og Indónesiu, á tveim
árum I Kongó og þrem I Argentinu,
Chile, Columbiu, Kóreu og Úruguay,
svo tekin séu nokkur dæmi. Það er
sennilegt, að svipaðar verðhækkanir
eigi sér stað I þróunarlöndum, sem eru
að reyna að komast jafnfætis þróaðri
iöndum, nema rikisstjórnir þeirra
berjist einarðlega gegn verðbólgunni.
Hættumerki.
Tvö hættumerki gefa til
kynna, að verðbólgan hefir
gengið of langt. Annað er kaup-
gjalds- verðlags skrúfa. Þegar
framfærslukostnaður hækkar ört,
sætta launþegar og eftirlaunafólk sig
að sjálfsögðu ekki við hlutskipti sitt,
nema þeir fái tiðar tekjuhækkanir, en
miklar kauphækkanir leiða óhjá-
kvæmilega til frekari verðhækkana.
Hitt hættumerkið er vantraust til
peninga. Um leið og fólk hættir að hafa
trú á peningum, vegna þess, að það sér
sparifé geymt i bönkum, lif-
tryggingum, almannatryggingum,
rikisskuldabréfum og á annan
svipaöan hátt rýrna að kaupmætti, og
hættir aö verja þeim til slíks, þá er allt
fjármála kerfi landsins I hættu. Fólk
hættir að treysta gildi fjárskuld-
bindinga, launþegar vilja ekki aðeins
hafa fyrir núverandi hækkunum á
framfærslukostnaöi heldur einnig
fyrir væntanlegrihækkun seinna meir.
Verkföll verða almenn og langvarandi
og barátta launþega og vinnuveitenda
hleypir illu blóði i stjómmálalifið.
Fjárfesting.
Við slikar aðstæður finnst fólki
haldlltið að eiga fé I banka,
liftryggingum, rikisskuldabréfum
o.þ.h. Það ver sparifé sinu á annan
hátt. Þess ber þó að gæta, að i flest-