Varðberg - 08.01.1944, Síða 4

VARÐBERG
.IÓIIA NN SÆMUNDSSON:
Skjölin
Sumarið 1942 var mikill fiðringur
í helztu forystumönnum þjóðarinnar.
Þá fóru fram tvennar kosningar til Al-
þingis, en áður var síðast kosið árið
1937.
Á þessu tímabili hafði brotizt út ný
heimsstyrjöld og' var nú bcitt nýrri
hernaðartœkni, sem táknuð er með
orðinu leifturstríð. Ekki þótti „foringj-
unum“ vel fara á því, að íslendingar
sýndu ekki einhvern iit á því að þeir
fylgdust með í heiminum, og varð þá
að ráði, að fella skyldi niður fyrir tím-
ann þann milliríkjasamning, sem Is-
land hefur gert merkastan, þar sem
viðurkennt er sjálfstæði og fullveldi
landsins. Þetta leifturstríð snerist
fljótt upp í undanhald fyrir eindregin
afskipti Bandaríkjamanna, cr vér höf-
um gert ómetanlegán greiða og firrt
allri vömm með því að fela þeim
varnir landsins, svo að þeir kæmust
hjá að hernema það. I orðsendingum
sínum tóku Bandaríkin fram, að ó-
gilding sambaridslagasáttmálans og
fyrirhugaðar breytingar á stjórnar-
fari landsins væru mál, sem íslenzka
þjóðin ætti á friðartímum að taka á-
kvörðun um eftir óskum og þörfum.
Ihlutun Bandaríkjanna 1942 var bæði
sár og auðmýkjandi. Hún fól í sér rot-
högg á þá fullyrðingu Bjarna Bene-
diktssonar, að fullveldisskerðingin hafi
verið úr sögunni, er herverndarsamn-
ingurinn var gerður, en sú fullyrðing
er ein meginstoð vanefndakenningar-
innar, er styðjast átti við um einhliða
riftingu. Hins vegar lcyfðu Bandarík-
in íslendingum að fella niður samn-
inginn, þegar hann væri „án cfa út-
runninn“, en þau virðast telja að svo
sé eftir næstu áramót.
Þetta töldu undanhaldsmennirnir
mikinn sigur, og telja líklega enn.
Haustið 1942 var gerð breyting á
stjórnarskránni til þess að greiða fyrir
stofnun lýðveldis og afnámi sambands-
laganna. Sú stjórnarskrárbreyting hef-
ur í sér ,,fólgið það mjög mikilsverða
nýmœli, að ekki þarf samþykki kon-
ungs eða handhafa valds hans á af-
námi konungdœmisins, heldur er það
á borðið
þjóðin sjálf, sem endanlega Icveður á
um þetta, svo sem vera ber“ (tilvitn-
un úr Lýðveldi á Islandi, eftir Bjarna
Benediktsson, bls. 9).
Eftir yfirlýsingu þriggja stærstu
flokkanna 1. des að dærna, er það ætl-
unin, að ganga frá sambandsslitum á
sérstöku þingi, er komi saman 10. jan-
úar, og stofna lýðveldið 17. júní 1944.
Þar sem það fellur í hlut þjóðar-
innar, en hvorki Alþingis né handhafa
konungsvalds, að setja konunginn
endanlega af, skyldi maður ætla, að
allt væri gert lil þess að fræða þjóð-
ina um þessi mál, og hversu langt
þeim væri komið, svo að hver kjós-
andi gæti myndað sér rökstuddar
skoðanir um þau.
Til eru í fórum stjórnarinnar ýmis
skjöl, er farið hafa á milli í þessu rnáli,
sem enn hafa ekki verið birt, hvorki
almenningi NÉ ÞINGMÖNNUM al-
mennt.
Meðan ég át.ti sæti í stjórninni, átti
ég þess kost að kynna mér þessi skjöl,
og ég get ekki talið, að neitt sé þar,
sem ekki megi koma fyrir augu al-
mennings. Stjórnarskrárnéfnd fékk
skjölin lánuð sem trúnaðarmál á út-
mánuðum 1943, nokkru áður en hún
gekk frá tillögum sínum. Oðrum þing-
mönnum voru ekki send skjölin, og
hafa þeir ekki átt þess kost að kynn-
ast þeim af eigin sjón. Samt sem áð-
ur láta þrír stærstu þingflokkarnir sig
ekki muna um að lýsa yfir því 1. des.,
hvenær þeir ætli sér að ráða málinu til
lykta á Alþingi, þó að .meginþorri
þingmanna hafi enn ekki svo mikið
sem rennt augunum yfir gögn málsins,
og ég verð að segja fyrir mitt leyti,
að þetta finnst mér vanefnd af hálfu
þingfulltrúanna á skyldum þeirra vicf.
þá kjósendur, er hafa falið þeim um-
boð.
Vera má, að einhver gögn hal'i kom-
ið í dagsins ljós eftir að ég fór úr
stjórninni í apríl s. I., gögn, sem ekki
sé hægt að birta. En ef svo er, var það
skylda þingmanna og stjórnar að
halda lokaðan fund á Alþingi um mál-
ið, áður en gefin væri út yfirlýsing um
lausn þess. Þetta var ekki gert heldur,
og er því ljóst, að yfirlýsing flokk-
anna frá 1. cles. hefur ekkert gildi, því
að þingmönnum ber að fara eftir sann-
færingu sinni einni saman samkvæmt
stjórnarskránni, og sannfæringu get-
ur enginn öðlazt að órannsökutu
máli. Vera má, að þingmenn hafi
glúpnað fyrir þeirn orðum Bj. Bene-
diktssonar, að þeir væru ólánsmenn,
sem brygðust foringjum sínum (sjá
Lýðveldi á íslandi, bls. 28), en mörg-
urn óbreyttum íslendingi mun þykja
sem fulltrúarnir bregðist þjóðinni, ef
þeir gera mikilvægar samþykktir án
þess að hafa kýnnt sér málsatvik.
Krafa óbreyttra kjósenda er því sú,
að öll gögn, er má birta og farið hafa
milli íslenzkra stjórnarvalda og ann-
arra um sambandsslit og stofnun lýð-
veldis, verði tafarlaust birt í „blárri“
eða „hvítri“ bók, en auk þess, að hald-
inn verði lokaður fundur á Alþingi,
þar sem þingmönnum verði kyrint öll
gögn, er ekki má birta almenningi, ef
þau, mót vonum, eru þá nokkur.
Allt pukur er íslendingum fjarri
skapi. Enginn efi er á því, að þjóðin
Stendur einhuga að því, að fella nið-
ur sambandslagasáttmálann og stofna
lýðveldi. En hún krefst þess, að fyllsta
öryggis sá gætt um sambandsslitin,
svo að þar um verði alls engin cftir-
mál. Hún státar ekki af afskiptum
annarra þjóða, er cnda í því að leyfa
það eitt, sem þær telja í samræmi við
gerða samninga og annað ekki, sbr. af-
skipti Bandaríkjanna. Hún krefst þess
að ekki verði oftar hnéskítur í þessu
máli. Hún krefst þess, að gætt verði
þjóðarsæmdar í meðferð málsins. Hún
krefst þess að fá sjálf að kynna sér
málið, því að hún á sjálf að dæma í því
með atkvæðagreiðslu. Hún heimtar
gögnin á borðið.
— „Engir áhugamenn um sambands-
slit og stofnun lýðveldis létu sér hins
vegar til hugar koma, að ekki eigi að
tala um sjálfstœðismálið“, skrifar
Morgunblaðið 2(i. okt. s. 1. í forvstu-
grein.
Á Landsfundi sjálfstæðismanna í
júní s. 1. var samþykkt einróma svo-
felld tillaga frá Gunnari Thoroddsen
alþm. og birt í Mbl. undir fyrirsögn-
inni: Fjöreggið.
„Sjálfstæðisflokkurinn telur lýð-
ræði og' þingræði þann hyrningar-
stein þjóðfélags Islendinga, er aldrei
niegi hagga. Hann er algerlega and-