Upp í vindinn - 01.05.1999, Síða 34

... UPP I VINDINN
núverandi byggð þétt í 56 íb./ha. verður
aukin landþörf á sama tíma um 3.700 ha.
Reykjavík er dreifbýlasta höfuðborg
Evrópu og þó víðar væri leitað. íbúum á
hvern hektara hefur fækkað mjög og t.d.
bjuggu 38.000 manns innan Hringbrautar
og Snorrabrautar 1940 en nú búa þar 16
þúsund. Stefnuleysi i skipulagsmálum
mun valda meiri þynningu byggðar á
ókomnum árum. Óumflýjanlegt virðist að
aukinn íbúafjöldi færi Reykjavík fjær því
að teljast alvöru borg. Mikil útþynning
byggðar hefur neikvæð áhrif á daglegt líf
allra íbúa höfuðborgarsvæðisins. Byggðin
er dýr og óskilvirk og leiðir til sóunar á
tíma og fjármunum. Þróun línuborgar-
innar, sem minnst var á, mun gera illt
ástand verra.
Vítahringur
Vítahringur bílsins krefst aukins lands
undir gatnakerfið og með ári hverju eyð-
um við lengri tíma undir stýri á yfirfullum
og menguðum akbrautum. Æ meiri tími
fer í að vinna fyrir rekstri bílsins og oft er
litið afgangs af tíma og fé til að njóta
raunverulegra lífsgæða. Arlegur kostnað-
ur af bílaumferð er hátt á annað hundrað
milljarðar króna.
Annar hluti vítahringsins snertir mikla
stækkun opinbers rýmis. Að baki hverj-
um hektara af akbrautum, gangstéttum,
bílastæðum og aðlögunarsvæðum eru
stöðugt færri íbúar. Þannig hefur fé og
tími til endurbóta og þrifa í opinberu
rými minnkað ár frá ári og umhverfisgæð-
um hrakar jafnt og þétt. Þetta leiðir til
þverrandi virðingar borgaranna fyrir
byggða umhverfinu og stuðlar að auknu
hirðuleysi á almannafæri.
Gangandi vegfarendum fækkar ört og
nú skynja flestir borgarbúar stækkandi
opinbert rými út um rúður bíla sinna.
Fáir þekkja umhverfisálagið í opinbera
rýminu. Það er ekki lengur hluti af
reynsluheimi ökumanna og snertir ekki
hagsmuni þeirra. En þó er þetta umhverf-
isálag nánast alfarið af völdurn þeirra,
ekki aðeins umferðarhávaði, nagla-
skruðningar, svifryk, útblástursmengun
og löskuð umferðarmannvirki heldur
líka megnið af öllu ruslinu við götur og
vegi. Öryggi barna og unglinga sem eru
uppistaðan í hópi viðskipavina strætis-
vagna, minnkar á gangstígum borgarinn-
ar því í þessu umhverfi aukast líkur á af-
brotum.
Splundrun miðborgarstarfsemi er vel
þekkt í Reykjavík. Strax eftir seinna stríð
stöðvaðist öll þróun á miðborgarsvæðinu.
Það varð aðkreppt á allar hliðar af íbúðar-
byggð, Vesturhöfninni og flugvellinum i
Vatnsmýri, sem að auki setti þröngar
skorður við hæð mannvirkja. Það hætti
að taka við nýrri miðborgarstarfsemi
stækkandi byggðar og síðan þá hefur mið-
borgarstarfsemi dreifst á óskipulegan og
óskilvirkan hátt um alla byggðina með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Rekstrarskilyrði almenningssamgangna
munu halda áfram að versna. í dag er
reynt að halda uppi ódýru kerfi með lágri
ferðatíðni sem einkum þjónar börnum og
öldruðum en þessi þjónusta virðist fjar-
lægjast óðfluga það markmið að ná til ört
stækkandi hóps ökumanna.
Tillögur
Landfylling er leið til hagkvæmra land-
vinninga í hafnarborgum um allan heim.
Gott dæmi er Boston, sem er að verulegu
leyti reist á landfyllingum, þeim elstu frá
fyrri hluta 19. aldar. Hérlendis hafa land-
fyllingar verið notaðar við hafnargerð alla
þessa öld. Margir helstu flugvellir heims
eru á landfyllingum t.d. í Tókíó, Hong
Kong, Sidney, Torontó, New York, Boston,
San Fransisco, Ríó og ísafirði.
Arið 1997 voru gerðar athugasemdir
við aðalskipulag Reykjavíkur til ársins
2016 til að vekja athygli á þeirri háska-
legu þróun sem hér er um rætt, annars
vegar við ákvörðun um að festa Reykja-
víkurflugvöll í sessi í Vatnsmýri og hins
vegar við ákvörðun um að efla olíuhöfn í
Örfirisey.
Samtímis voru kynntar tillögur að nýj-
um flugvelli á landfyllingu í Skerjafirði,
þéttri miðborgar- og íbúðabyggð í Vatns-
mýri og íbúða- og miðborgarsvæði á land-
fyllingu við Akurey. Að auki var lagt til
að gamla höfnin yrði felld inn í mið-
borgarsvæðið og hafin þar uppbygging
íbúðasvæða og miðborgarstarfsemi í sam-
býli við hafnarstarfsemi. Slíkar lausnir eru
vel útfærðar í hafnarborgum víða um
heim.
Tilgangur tillaganna er að sporna gegn
öfugþróun byggðar, niðurníðslu miðborg-
arsvæðis og skelfilegu ástandi í umhverf-
ismálum i Reykjavík. Meginforsenda er
að byggðarþróun næstu áratugi verði
vestast í borginni. í tillögu að flugvelli í
Skerjafirði er stærð landfyllingar 83 ha.,
magn fyllingarefnis 7,8 milljónir rm og
lengd brimvarnar 8.000 m. Lfklegur
kostnaður er 5 milljarðar króna og verð
fyrir fermeter tilbúins lands því um 6.000
kr. Verðmæti byggingarlands í Vatnsmýri
er margfalt meira.
Þéttleiki bygg&ar
Þéttleiki byggðar er ein helsta kenni-
stærð í skipulagi og segir til um umhverf-
isgæði og skilvirkni borga. Unnt er að
bera saman blóðþrýsting mannslíkamans
og þéttleika byggðar. Hvorugur má vera
of lágur né of hár til að ekki fari illa. Lág-
marksþéttleiki byggðar með almennings-
samgöngum er um 50 íbúar á hektara.
1940 var þéttleiki byggðar í Reykjavík
170 íb./ha. en 1998 er hann 28 íb/ha og
enn á niðurleið því þessi tala lækkar mjög
þegar byggð á Kjalarnesi, á svokölluðum
nýbyggingarsvæðum og í Blikastaðalandi
er reiknuð með.
Borgir með mjög lága þéttleikatölu er
að finna í Bandaríkjunum og Ástralíu en
þær eru sniðnar að þörfum bílsins og búa
við mjög skilvirk gatnakerfi. Þéttleiki
evrópskra borga er að jafnaði þrefalt hærri
en í Reykjavík.
Ábati af þéttingu byggðar getur verið
mikill en byggir á flóknu samhengi. Ný
stofnbraut frá austri til vesturs urn Vatns-
mýri er t.d. forsenda þess að unnt sé að
endurhæfa byggð og gera vesturborgina
skilvirka. Allir höfuðborgarbúar mun
njóta góðs af skilvirkari samgöngum,
auknum gæðum opinbera rýmisins og
öflugri miðborg. í þéttri byggð er efna-
hagslegur grundvöllur fyrir vönduðum
lausnum í samgöngumálum. Þar geta al-
menningssamgöngur staðið undir sér og
kostnaðarsamar lausnir í gatnagerð skila
sér að fullu í bættri landnýtingu.
Unnt er að meta afmarkaða þætd og spá
í líklegan ábata af þéttingu byggðar. T.d.
má gera ráð fyrir að afgangur af lóðagjöld-
um þéttrar byggðar í Vatnsmýri nægi fyr-
ir landfyllingu undir flugvöll í Skerjafirði.
Friðun 20 þúsund íbúabyggðar fyrir há-
vaðamengun af flugvelli gæti leitt til 7
milljarða króna hækkunar á verði fast-
eigna þeirra.
Reykvíkingar fara árlega í 50 milljón at-
vinnutengdar ökuferðir. Sparast myndu á
ári hverju um 450 mannár fyrir hverja
mínútu sem hver ökuferð styttist með til-
komu skilvirks samgöngukerfis og fækki
ökuferðum Reykvíkinga um fjórðung
minnkar kostnaður af einkabílaakstri í
borginni um 10 milljarða króna á ári. Ef
Reykvíkingar byggju í þéttri og skilvirkri
byggð kæmist hver fjölskylda e.t.v. af með
einn bíl að jafnaði í stað 1,6 bíla eins og
nú er. Þá gætu 36 þúsund fjölskyldur
sparað árlega um 12 milljarða króna.
Eins og getið var um í upphafi þessarar
greinar er hafin gerð svæðisskipulags fyr-
ir höfuðborgarsvæðið. Víst er að sú vinna
34