Mímir - 01.06.1989, Síða 23

Hrönn Hilmarsdóttir:
Tveir elskhugar
íslenskrar náttúru
Jónas Hallgrímsson og Snorri Hjartarson
Jónas Hallgrímsson fæddist á Hrauni í Öxna-
dal 16. nóvember 1807. Hann missti föður sinn
ungur en móðir hans sendi hann þó til mennta
af litlum efnum, fyrst til séra Einars Thorlacius-
ar í Goðdölum, lærdómsmanns mikils og la-
tínuskálds, en síðan í Bessastaðaskóla. Þar las
hann fornbókmenntirnar og höfðu þær mikil
áhrif á hann og skáldskap hans æ síðan. Ómur-
inn af fornkvæðunum hefur hljómað í eyrum
hans og þau orðið honum svo töm að hann gat
hagnýtt sér þau eins og hann væri sjálfur forn-
skáld. Bjarni Thorarensen hafði líka mikil áhrif
á hann en þó er allur kveðskapur hans mótaður
í anda hans sjálfs. Jónas varð einnig fyrir mikl-
um áhrifum af evrópskum skáldum rómantík-
urinnar þegar hann fór til Kaupmannahafnar
og reyndi ásamt öðrum Fjölnismönnum að
miðla íslendingum þeim straumum heims-
menningarinnar og þeirri vakningu sem átti sér
stað í Evrópu á þeim tíma. Hann dreymdi mikla
drauma um glæsta framtíð íslensku þjóðarinnar
og endurreisn Alþingis á Þingvöllum. Þetta
kemur allt skýrt fram í ljóðum hans.
Jónasi varð þess auðið að fylla kvæði sín
þeirri fegurð sem hann sá í náttúrunni og hann
dýrkaði af öllu hjarta. í ljóðum sínum bregður
hann sífellt upp fallegum eða stórbrotnum
myndum og náttúran, þjóðtrúin, tungan eða
þjóðin eru oftast bæði umgjörð og vettvangur,
hvort sem um er að ræða erfiljóð, ástarkveð-
skap, bernskuminningar, hvatningarljóð eða
annað.
Myndmálið í ljóðum Jónasar er sjaldan flók-
ið heldur markvisst og einfalt. Hann lýsir nátt-
úrunni eins og hún er og dáist að henni eins og
hún er, en hann notar hana einnig tii að hvetja
menn til dáða og myndirnar skarta sjaldan
sjálfra sín vegna. Undir niðri má sjá mikinn
pólitískan boðskap og Jónas vill að fólk skilji
þennan boðskap, andstætt módernistunum
sem sumir vildu vera myrkir og torskildir. Jón-
as var uppi á þeim tíma þegar kvæðin voru
aðallega notuð sem baráttutæki og hann grípur
meðal annars til náttúrumyndanna til þess að
skýra þá hluti sem hann er að berjast fyrir. Þess
vegna má ef til viil segja að Jónas sé ekki það
náttúruskáld sem margir hafa haldið fram þótt
því sé ekki að neita að hann var mikill náttúru-
dýrkandi og náttúruskoðandi. Á ferðum hans
um landið vakti skáldleg fegurð náttúrunnar
áhuga hans á náttúrufræði og náttúrufræðin
hvatti hann til náttúruskoðunar enda gægist
náttúrufræðingurinn víða fram í ljóðum hans.
Það er hann sem yrkir um mótun landsins í
Fjallinu Skjaldbreiður og klógula erni í Gunn-
arshólma. Lífheildarhyggja einkennir kvæði
Jónasar. Þótt hann líti ekki á jörðina sem líf-
veru eins og margir rómantíkerar gerðu þá er
hún full af verum og vættum, iðar öll af lífi.
Hann lýsir henni einatt sem móður og hann sér
fyrir sér verndarveru landsins, fjallkonuna,
verndarengilinn sem stendur bjartur á haugi
Ingólfs, engilinn sem snýr grandi burt frá garði.
Hann elskar sólina og sumarið en er lítið gefið
um veturinn, rökkur, dulúð eða fjarlægðir.
Hann er skáld dags en ekki nætur. Eftirlætislit-
urinn hans er blái liturinn, ekki litur fjarlægðar-
innar sem gerir fjöllin blá, heldur litur hins
heiða himins og bjarta sævar. Næstur honum er
græni liturinn, litur hins gróandi lífs. Á himnin-
um skín sólin, himinljósið, himinljóminn, eitt
mikilvægasta tákn Jónasar. Sólin er guðsauga,
frelsari, frjóvgari og helgasta stjarnan, tákn um
gæsku gjafarans.
Það myndmál sem Jónas notar mest er per-
sónugervingar. Hann persónugerir hin ýmsu
23