Mímir - 01.06.1989, Síða 49

Bók: Samt.: l.fl. S. fl. 3. fl.
Ásta Sig. 140 95 23 22
Flambard 69 54 4 11
Margsaga 78 28 33 17
Skilningstréð 193 63 106 24
Samtals: 480 240 166 74
Hlutfall: 50% 34,6% 15,4%
Dreifing á merkingu orðsins maður eftir þremur
merkingarflokkum (sjá skýringar í meginmáli).
Taflan sýnir að í helmingi tilvika er orðið
maður notað í merkingunni ‘karlmaður’ og í
rúmum 15% tilvika er um almenna merkingu
að ræða sem þó er mun eðlilegra að skilja á
þann veg að konur séu ekki inni í myndinni
(þ.e. þriðji flokkur). Þetta bendir til þess að
orðið maður sé frekar notað sem vísun til karl-
manna, einstakra einstaklinga eða almennt.
Auk þess hef ég það á tilfinningunni að nið-
urstöðurnar hefðu orðið aðrar ef fleiri textar
hefðu verið teknir til athugunar, og ekki síður
ef talmálið væri athugað. Þetta álit mitt byggi
ég meðal annars á þeim muni sem sést í töfl-
unni að er milli bókanna fjögurra. Sá munur
getur þó allt eins stafað af ólíkum stíl og ólíku
efni. Það er að sjálfsögðu ekki sama hvort ver-
ið er að skrifa sögu ákveðinna persóna, þar
sem höfundur kemur sjálfur lítið fram öðru
vísi en í gegnum sögupersónurnar og atburð-
arrásina, eða hvort mikið af textanum eru al-
mennar vangaveltur höfundar, sem ein persón-
anna eða beint.
Annað sem getur haft mikil áhrif á niður-
stöður svona athugunar er að sjálfsögðu skiln-
ingur athugandans þó könnunin ætti engu að
síður að gefa ákveðna vísbendingu. Það er
allsendis óvíst að sömu niðurstöður hefðu feng-
ist ef einhver annar hefði farið yfir dæmin
og metið merkingu orðsins maður í þeim.
Reyndar er ég ekki frá því að ég hafi nokk-
uð oft metið merkinguna almenna (sett í 2.
eða 3. flokk) þar sem sumir að minnsta kosti
hefðu talið merkinguna bundna karlmönnum.
Að vísu útiloka ég heldur eklci hinn möguleik-
ann, að ég hafi skilið einhver dæmi á þann veg
að verið væri að tala sérstaklega um karlmenn
en einhver annar hefði skilið það sem almenna
vísun til mannskepnunnar. Það þarf miklu
fullkomnari rannsókn til að hægt sé að meta
það hvernig þetta orð er almennt notað. Hvort
það er yfir höfuð tvírætt í hugum málnotenda,
og ef svo er hvor merkingin kemur frekar upp
í hugann þegar það kemur fyrir í mismunandi
samhengi. Auk þess væri forvitnilegt að vita
hvort munur væri á skilningi karla og kvenna
á orðinu.
5 Lokaorð
Hér á undan hef ég rætt lítillegaum kynjamis-
munun í máli. Það kom fram að lítið hefur ver-
ið kannað hvernig þessi kynjamismunun kemur
fram í íslensku, þó ég hafi tilhneigingu til að
ætla að hún sé fyrir hendi, að minnsta kosti að
nokkru leyti, eins og reyndar kemur fram í at-
hugun Guðrúnar Kvaran (1985). Ég held því
fram að kynjamismunun í máli komi ekki fram
í sömu orðum eða á sama hátt í íslensku og
í ensku, þannig að ekki er hægt að heimfæra
enska umræðu yfir á íslenskuna að óathuguðu
máli eins og mér finnst að Hallfríður Þórarins-
dóttir (1986) hafí tilhneigingu til að gera.
AðalumQöllunarefni mitt í þessari ritgerð
hefur verið merking orðsins maður í ljósi þess-
arar umræðu um kynjamismunun í málinu. Ég
hef komist að því að jafnvel þó oftast megi
þýða enska orðið man með maður eru til til-
vik þar sem það er að minnsta kosti ekki besti
kosturinn. Þannig er einhver blæbrigðamunur
á enska orðinu og því íslenska. Enska orðið
virðist í ljósi umræðu um kynjamismunun hafa
ansi sterka vísun til karlmanna. Hins vegar
getur það íslenska komið fyrir í því samhengi
að það sé svo gott sem hlutlaust að öðru leyti
en því að það er karlkynsorð frá málfræðilegu
sjónarmiði. En það eru fleiri orð af öðru kyni
málfræðilega en þær persónur sem þau hafa
ríkasta tilhneigingu til að vísa til, eða geta vís-
að til hvors kynferðis sem er, eins og t.d. hetja,
skyita, kvenmaður o.fl.
Eftir nokkra umræðu um merkingu orðs-
ins maður hér að framan með stuðningi af
nokkrum dæmum sem ég hef fundið til gerði ég
smá athugun á því í hvaða merkingu orðið (sem
nafnorð) kemur fyrir í ritmáli. Ég komst að því
að í af 480 dæmum þar sem maður kemur fyrir
merkir það að minnsta kosti í helmingi tilvika
‘karlmaður’. Hins vegar var ekki hægt að full-
yrða að um klára vísun til ‘tegundarinnar’ væri
að ræða í hinum helmingnum. Þetta bendir til
að orðið hafi frekar tilhneigingu til að merkja
‘karlmaður’ og vera notað sem slíkt. En það
þarf miklu fullkomnari rannsóknir til að nokk-
uð sé hægt að fullyrða um notkun orðsins. Eitt
má þó fullyrða: merking íslenska nafnorðsins