Mímir - 01.06.1989, Blaðsíða 52

RITDÓMAR
i
Soffía Auður Birgisdóttir:
Skáldaður þjóðlegur
nútímalegur fróðleikur ...
Þórarinn Eldjárn
Skuggabox. Skáldsaga (?) Gullbringa 1988
Þessi ritdómur var upphaflega fluttur í
Sinnu, þætti um listir og menningarmál í Ríkis-
útvarpinu þ. 15. okt. ’88. Hann birtist hér nær
óbreyttur.
I verkum Þórarins Eldjárns lýstur ætíð saman
gömlum tíma og nýjum, bæði hvað varðar
skáldskaparaðferð hans og yrkisefni. Nýjasta
verk hans Skuggabox er þar engin undantekn-
ing. Höfundareinkennin leyna sér ekki.
Það er löngu orðin lenska að skilgreina Þór-
arin sem þjóðlegan höfund og kannski er rétt að
hinkra aðeins við þá skilgreiningu og velta fyrir
sér hvað við er átt.
í viðtali við Þórarin í Ríkisútvarpinu síðast-
liðið haust (Sinna 8. okt. ’88) kom viðmælandi
hans Asgeir Friðgeirsson inn á þessa skilgrein-
ingu og sagði Þórarinn m.a. eitthvað á þá leið,
að það að skrifa á íslensku væri í sjálfu sér
þjóðlegt vegna þess hve samofið tungumál okk-
ar væri hefðinni. Vel má vera að eitthvað sé til í
þessari mjög svo víðu skilgreiningu Þórarins en
að sjálfsögðu er það ekki þetta sem átt er við
þegar orðið þjóðlegt er notað til skýringar á
skáldskaparaðferð hans.
Þegar fyrsta bók Þórarins Kvæði kom út 1974
fögnuðu andstæðingar hins frjálsa og óbundna
ljóðforms og töldu hin rímuðu og stuðluðu
kvæði Þórarins boða endurreisn hagmælskunn-
ar og dauðadóm yfir hinum rímlausu bögubós-
um sem höfðu verið merkisberar ljóðlistarinnar
undanfarna tvo áratugi. Ekki er ótrúlegt að
Þórarni hafi orðið bilt við þvílíkar umsagnir
enda sendir hann slíkri gagnrýni, sem og ann-
arri, tóninn í þættinum „Okvæða við“ í sagna-
safninu Margsaga sem kom út 1985. En það sem
afturhaldsmenn í bókmenntarýni lofuðu hjá
Þórarni var einmitt hin þjóðlega beiting hans á
fornum bragarháttum og rími, stuðlum og höf-
uðstöfum. Þótt undarlegt megi virðast virtist
fara framhjá þeim að um leið og Þórarinn not-
færði sér hið bundna form gerði hann grín að
takmörkunum þess með því t.d. að slíta í sund-
ur orð til að rímið passaði. En það var sem sagt
strax með Kvœðum að Þórarinn fékk stimpilinn
þjóðlegur sem festist svo enn betur við hann
með Disneyrímum 1978 og Erindum 1979 og
reyndar flestum hans verkum þar eftir.
En það var ekki eingöngu í formi sem hinna
þjóðlegu einkenna gætti heldur og í efni, frá-
sagnaraðferð og stíl.
Efnivið sækir Þórarinn mikið til íslenskra
þjóðsagna og ævintýra, reyndar segir hann
sjálfur í fyrrnefndu viðtali að þetta sé grunnur-
inn sem hann byggir á. Gott dæmi um vel-
heppnaða úrvinnslu á þjóðsagnaefni, ef svo má
að orði komast, er smásagan Tilbury í Ofsögum
sagt frá 1981.
Hvað varðar frásagnarhátt Þórarins leitar
hann víða fanga til fyrirmyndar, ekki aðeins í
Islendingasögur, þjóðsögur og ævintýri heldur
og í þjóðlegan fróðleik af ýmsu tagi, ekki síst
hinar séríslensku ævisögur, endurminningar og
sagnaþætti.
En þjóðlegur er ekki það sama og forn. Sam-
an við hið þjóðlega blandar Þórarinn nútíman-
um. Kveður rímur um eitt helsta tákn nútím-
ans: Bíðið; snýr ævafornum sögnum upp á okk-
ar tíma o.s.frv. Það er því síður en svo um
eitthvert afturhvarf að ræða í skáldskap hans,
eins og einhverjir töldu sýnt þegar fyrstu bækur
hans komu út.
Nú finnst eflaust mörgum að ég sé komin
alllangt frá efninu sem til stóð að gera skil, þ.e.
að ritdæma nýjustu bók Þórarins Skuggabox.
En Skuggabox er slík samsuða að mér finnst
nauðsynlegt að gera nokkra grein fyrir hráefni &
og efnistökum höfundar, þ.e. rifja upp í hverju
hin þjóðlegu höfundareinkenni hans felast.
Höfundareinkenni Þórarins leyna sér ekki í
Skuggaboxi sagði ég hér að ofan. Enn rær höf-
undur á mið þjóðararfsins til að koma nútíma-
sögu í höfn. Enn fyrnir hann stíl sinn jafnhliða
52