Helgarpósturinn - 02.11.1979, Blaðsíða 20

. - i. • V*- V •* A
20 Föstudagur 2. nóvember 1979 _helgarpásturinn-
Margt hefur
danskurinn..
Per Sundböl: tslandspólitik
Dana 1913-1918.
Jón Þ. Þór þýddi. (örn og
Örlygur 1979)
Já, margt hefur danskurinn
vel oss veitt, en fátt af þessu tæi,
nefnilega sagnfræöirit, snotur-
lega unniö, sem varpar kær-
Dea Trier Mörch: Kastaniu-
göngin. Skáldsaga. Útg. Iöunn,
Rvlk 1979, 212 bls. Þýöandi: Ólöf
Eldjárn.
Þrjú börn, sumargestir hjá afa
og ömmu, og eitt þeirra svo
„heppiö” aö vera meö lesblindu
og vera tekiö úr skóla næsta
vetur og sent til afa og ömmu.
Þetta eru aöalpersónur og
rammi skáldsögunnar
Kastaníugöngin sem nú er aö
koma út hjá Iöunni.
Allt er fjarska einfalt, en þó
um leiö flókiö eins og mannli'fiö
sjálft er flókiö. Mannfólkiö er
bæöi gott og vont, leiöinlegt og
skemmtilegt. Þaö veröa engin
komnu ljósi á ýmis spennandi
atriöi islenzkrár stjórnmála-
sögu.
Bók Sundböls er litt breytt
prófritgerö hans viö kandidats-
próf i sagnfræöi viö Óöinsvéa-
háskóla 1977, og hún ber öll
merki góörar skólavinnu, mjög
stórkostleg tiöindi nema þau
san heima eiga i öllu mannlifi:
fæöing, lifsbarátta, dauöi.
Dea Trier Mörch, sem kunn
varö hér á landi þegar út kom
þýöing Ninu Bjarkar Arna-
dóttur á Vetrarbörnum i fyrra,
fer afarnærfærnum höndum um
söguefni sitt. Persónulýsingar
hennar veröa nákvæmar og
skýrar, geröar af hlýju og ástúö,
reyndar hvort sem lýst er
„góöu” eöa ,,miöur góöu” fólki.
Flest er séö meö augum barns-
ins, en þó brugöiö frá þvi er höf-
undi þykir ástæöa til.
Þaö sem gerir söguna sér-
kennilega er mynd ömmu. Hún
rækilega visaö til heimilda,
allar ályktanir ræddar vandlega
en ekki sérstaklega hugsaö um
aö matreiöa efniö lystilega fvrir
lesendur. Þaö er lika einkenni
skólaritgeröar aö setja efninu
skýr mörk. Hér falla mörkin
þannig, aö höfundur notar alls
ekki Islenzkar heimildir
né kynnir sér islenzkar rann-
sóknir á efninu. Sjálfur hefur
hann þvi ekki hugmynd um,
hvaö eru sjálfsagöir hlutir og
hvaö nýstárlegt fyrir Islend-
inga.
Af þessum sökum hygg ég bók
þessi sé heldur ógreiöur lestur
fyrir Islenzka lesendur, nema
þá sem þegar hafa kynnt sér
nokkuö timabiliö sem hún fjall-
ar um (t.d. af bókum Jóns H.
Krabbe, Agnars Kl. Jónssonar,
Gisla Jónssonar, Þorsteins
Gislasonar eöa Kristjáns Al-
er hreint ekki eins og amma
barnabókanna, miklu fremur
and-amma, ef unnt er aö hugsa
sér eitthvaö i þá veru. Aö visu á
hún alla þá hlýju og ást sem
heföbundin amma skáldsög-
unnar á aö eiga, en hins vegar
brýtur húnheföina I þvi aö vera
eins óborgaraleg og fremst er
hægt aö hugsa sér. Hún er meira
aö segja svo sjálfstæö i gildis-
mati sínu aö afi hefur fyrir
löngu samiö um þaö viö hana aö
þau fari ekki saman út aö
ganga. Svo blöskrar honum
uppátæki hennar. Sambúö
bertssonar.) En fyrir þá sem
nokkuö þekkja til, er hún mjög
forvitnileg, og þeir eru liklega
svo margir aö full ástæöa sé til
aö þýöa bókina á islenzku.
Þaö hefur Jón Þ. Þór gert og
ekki vandaö sig neitt sérstak-
lega. (Aldrei sliku vant bý ég
svo vel aö eiga bókina á dönsku
lika.)
Sem dæmi um vonda þýöingu
get ég tekiö þessa setningu (bls.
109): „Danir heföu vissulega
getaö synjaö um uppsagnar-
ákvæöiö,...” þar sem á dönsku
stendur: „Danskerne havde
ganske vist máttet give afkald
pá en revisionsbestemmelse,”
þ.e.a.s. „Danir höföu að visu
oröiö aö falla frá endur-
skoöunarákvæöi, Þýöandinn
vixlar fyrst lykilhugtökunum
uppsögn og endurskoöun og
breytir svo allri setningunni til
aö fella hana i skiljanlegt sam-
hengi. En þýöingin er á mjög
frambærilegri Islenzku.
Prófarkalestur er i mesta
ólagi. (M.a. tekst ósköp illa aö
þeirra hefur ekki alltaf gengiö
átakalaust, en vegna þess aö
bæöi hafa skilning á öörum,
veröur ást þeirra i ellinni hlý og
góö — þrátt fyrir öll prakkara-
strikin.
Þaö er amma sem veröur
Kaupmannahafnarbörnunum
lifakkeri I haröri baráttu. Faöir
þeirra liggur á berklahæli,
móöirin berst viö aö framfleyta
fjölskyldunni, og sjálf eiga þau
viö öröugleika aö etja, einkum
Maja. En frjálslyndi ömmu
visar þeim veginn, fleytir þeim
framhjá skerjunum sem
flestum veröa hættust.
Þaö er mikill húmanismi og
skilningur aö baki þessari frá-
sögn. Þó ekki væri nema þess
vegna ber aö fagna þýöingu og
útgáfu hennar.
En svo bætist fleira viö.
Grafikmyndir höfundar eru
margar i bókinni og hver
annarri betri, hvort heldur þær
nota z eftir gamia laginu.)
Þannig mætti lengi halda
áfram aö finna aö, raunar er
oftast hægt aö niöa niöur sæmi-
legar bækur meö þvi aö velja _
dæmi af nógri illgirni. En hitt"
skiptir meira máli aö benda á
hvaö vel er gert og merkilega I
hverri bók. Hér tel ég merkileg-
astar skýringar Sundböls á þvi
hve riflegir Danir voru i samn-
ingum ,viö Islendinga 1918.
Suöur-Jotland kemur þar viö
sögu en er ekki þvilikt úrslita-
atriöi sem viö höfum löngum
hugsaö okkur.Danir tóku lika al-
varlega hættuna á einhliöa aö-
skilnaði af Islands hálfu. Og
hagsmunir danskra fjármála-
manna sem ætluöu aö virkja
Sogið til stóriöju og höföu kon-
unginn á sinu bandi, koma hér
fram sem mikilvægur og óvænt-
ur orsakavaldur, þeir vildu
auka vinsældir Dana á tslandi
svo aö þeir gætu fengiö virkj-
unarleyfi á undan Norömönnum
sem ætluöu aö virkja Þjórsá!
— HSK
eru skoöaöar sem fylgimyndir
texta eöa sjálfstæö iistaverk.
Þær einar væru nóg rök til aö
hvetjaalla aðeignast þessabók.
Og þá er ógetið þýöingar-
innar. Ólöf Eldjárn hefur unniö
mikiö ágætisverk. Allt laustmál
bókarinnar verður aö mjög
náttúrulegum og fallegum
texta, þar sem aöeins örsjaldan
bregöur fyrir minjum frum-
texta. En uppúr gnæfa þó ljóöa-
þýöingar hennar. Þvi viöa er
fariö meö visur og kvæöi i
Kastaniugöngunum. Er þar
skemmst frá aö segja aö I ver-
sjón Olafar bætast okkur önd-
vegisgr^ir. Ég veit varla hvað
mér þykir best, hvort þaö eru
lausavi'surnar sem afi tuldrar,
sálmversin, þjóövisur eöa þá
kvæöi Grundtvigs gamla um
Faraó, þaö sem fyrirsögn þessa
pistils er sótt i.
Hafi allir aöstandendur heila
þökk. — HP
...En konurnar,
þær eru snjallar
HVITUR JAZZ AF SVARTRI ROT
Chicago stilinn er stundum
kallaöur „hviti jazzinn” og er
þaö réttnefni. Hann var auövit-
aöbarn. sins tima og umhverfis
(hvaö annaö). Oteprulegur,
haröur, hraöur og ákveöinn en
(svolitið) miskunnarlaus
músik. Hann stóö I mestum
blóma á bannárunum (þó ekki
væri neinn sérstakur stórstúku-
still yfir spilurunum) — eöa frá
þvi rétt fyrir 1920 — og fram á
kreppuárin.
Ariö 1933 voru 13 milljónir
manns atvinnulausir I USA og
vonleysi almennt rikjandi. Chi-
cagojazzinn tók viö sjóinu af
New Orleanskempunum og er
þvi annar ættliöurinn á kræk-
lóttu ættartré jazztónlistar-
manna — en rætur þess liggja I
allar áttir (eins og skáldiö
sagöi).
Ekki varö þetta nýja afbrigöi
neitt óskabarn bandarisku
þjóöarinnar fremur en fyrir-
rennarinn þó hvitir sætu nú aö
spili.
Og ykkur aö segja, er þaö al-
veg meö ólikindum hve jazzinn
hefur reynst lifseigur. Hann er
rúmlega 100 ára I núverandi
mynd. Áratugum saman hafa
miklir harðstjórar, (minni
haröstjórar og ekki harö-
s^órar) viljaö hann noröur og
niöur og út úr heimshljómnum.
— Og i guös eigin landi hafa
máttarstólpar þjóöfélagsins
löngum sýnt þessari listgrein
öfugu hliöina á fyrirgreiöslu-
pólitikinni (sem sumir segja
aöalpólitikina þarumslóöir)
meö illviljuöu afskiptaleysi
blönduöu fyrirlitningu. En þeg-
ar kveöa þurfti þriöja rikiö og
Co i kútinn var jazzinn „upp-
götvaöur” sem magnaö
áróöurstæki og notaöur óspart
af bandamönnum I taugastrB-
inu gegn möndulveldunum —
þar til siöustu Hkin voru grafin,
þá var jazzinn betur gleymdur
en geymdur — en sigurvegari
samt. A þetta er bent hér (og
nú) til aö sýna (og sanna) aö
jazzins menn hafa meö glööu
(eöur ei) lagt fram sinn skerf
(og vel þaö) i stórpólitiskum
hildarleik til framdráttar friöi
og frelsi — enda minnugri
öörum fremur þrælasöngsins
gamla:
I know moon-rise,
I know star-rise
Lay dis body down.
I walk in de moonlight,
I walk in de starlight
To lay dis body down.
m walk in de graveyard,
I’U walk through de graveyard
To lay dis body down.
I’U lie in de grave and
stretch out my arms,
Lay dis body down...
Jazzgrúppur Chicagoskólans
samanstóöu venjulega af 6-7
músiköntum (oftar hvitum).
Aöalhópur heimamanna var
kaUaöur Austin High School
Gang og haföi verið raunveru-
legt skólaband af 1922 árgangn-
um aö viöbættum nokkrum
utanskólatossum, seV á parti
sénium og unghjörtuðum
gamlingjum. Þessir liföu i ein-
hvers konar skólarómantik og
skáldiegheitum löngu eftir aö
allri skólasetu var slitiö. Telja
ber kornetistann Nick LaRocca
(1889-1961) upphafsmann hvita
jazzins, en hann var fyrirliöi
Original Dixieland Jazz Bands-
ins og þeirra mestur og bestur
fór oft á kostum. — En aöal
inspirasjón þessara hvitu
stráka kom aö sjálfsögöu frá
sótsvörtum . galdramönnum
New Orleansjazzins svo sem
King Oliver, Louis Amstrong og
öörum knáum köppum sem nú
voru sestir aö i Chicago South
Side til langspils. Chicagoarnir
lutu framanaf nokkurrar
forystu kornettleikarans Jimmy
Mc Partlands.( 1907-) en stokk-
uöust svo alla vega upp eins og
gengur. Þeir áttu flestir þaö
sameiginlegt aö una lítt ströng-
um aga eins og viöhaföur var I
stóru böndunum svo sem Paul
Whiteman’s (1890-1967) og Jean
Goldkette’s (1899-1962) þess I
stað kepptust þeir viö aö vera
sem agalausastir og helst band-
óðir.
Fyrir þetta sprell hlutu Chi-
cagoguttarnir viöurnefnið „half
crazy kids” sem fór þeim vel.
Þeir voru i nokkru uppáhaldi
hjá ýmsum framámönnum
borgarinnar og voru m.a.
kvaddir til, til þess aö hressa
uppá A1 Capone þegar hann var
daufur — uppáhaldslag hans á
sllkum stundum var „Nobody’s
Sweetheart”. Flestir Chigaco-
gæarnir hafa veriö ástriöufullir
combospilarar alla sina hunds
og kattartið, —ogeruþaö enn —
þeir sem ofanjaröar eru. Ann-
ars týna þeir nú óöum tölunni
þessir „hvitu villimenn”
Chicagostilsins, sem þrátt fyrir
feilpúst og sjálfsögö æskuglöp
hafa reynst svo frábærlega vel.
Til þessaskóla teljast trompeb
( og kornett)istarnir Bix
Beiderbecke (1903-1931) Bobby
Hackett (1915-1976), Max
Kaminsky 1908-), Muggsy
Spanier 1906-1967), Red Nichols
(1905-1965), Wild Bill Davison
(1906-?), Wingy Manone
(1904-?) o.fl. Allir voru þeir eöa
eru hörku góöir blásarar og
brennheitir að vanda i blæstri
r=n anda. Ekki var klarinett-
leikarahópurinn neitt núll eða
nix, þvi hvergi innan landa-
mæra jazzins hefur heyrst ann-
ar betri eöa jafgóöur. Fyrstan
skal frægan telja sjálfan Benny
Goodmannf. 1909 (honum veröa
gerö betri skil siðar). Annar
sem tekiö var eftir var Joe
Marsala f. 1907. Leon Ropollo
Pee Wee Russel methafi I kiinst-
ugheitaspili.
(1902-1943) var flinkur en
undarlegur. Hann hneigöist til
annarra eiturlyfja en alkohols
og sturlaöist fyrir rest. Mezz
Mezzrow (1899-?) geröist svert-
ingi (þó hvitur væri I húö og
hár) fluttist til Parisar 1948 og
varö yfirhippi og fyrirmynd
ungra Fransmanna jafnt I llfi
sem leik. Pee Wee Russel
(1906-1969) áttisamtalgjörtmet
i afgerandi undarlegheitum og
kúnstugheitaspili. Hann var frá
upphafi framúrstefnumúsikant
sem átti þaö m.a. til aö hiksta,
hnerra og ropa gegnum röriö (ef
svo bar undir) mörgum áratug-
um áöur en gjörningur og
uppákomur komust i tisku. Þess
utan var hann einn besti
klarinettleikari allrar jazzsög-
unnar. Saxofonistarnir i Chi-
cago voru allir brautryöjendur i
faginu.
Sá eini sem swingar enn
hérnamegin er Bud Freeman
(1906-), tenórstill hans fór úr
tiskuen er nú talinn Klassiskur.
Hinir voru Frank Teschmacher
(1906-1932), Frankie Trumbauer
(1900-1956) og Jimmy Dorsey
(1904-1957).
Básúnuleikarar sem blésu
stórt þarna viö Michiganvatn
voru m.a. George Brunies f.
1900 sem ekki varö loftlaus I 60
ár, Jack Teagarden (1905-1964)
toppmaöur jafnt I jazzsöng sem
fyrirmyndarbásúnuleik. Miff
Mole (1898-1961) sem jafnan
hitti á undirrödd viö hæfi og
Tommy Dorsey (1905-1956)
skapstórt séni sem samt spilaöi
bliöustu trombónrödd hérna
megin himnarikis. Helstu
pianistar Chicagoskólans voru:
Joe Sullivan (1906-1971) og Jess
Stacey f. 1904. Þeir voru sem
heil hljómsveit hvor útaf fyrir
sig. Blökkusöngvarinn Red
McKenzie (1879-1948) haföi
réttu samböndin og stóö fyrir
sambræöingi hvitra og
þeldökkra f hljómplötuleik.
Hannvar þvikaliaöur Mr. Fix-it
Trommumeistarar staöarins
voru sómi og kóróna Chicago-
stilsins enda þeir bestu á
jaröarkringlunni (og vel þaö
segja sumir). Hvergi annars
staöar fyrirfundust aörir eins
big-band trommarar og Dave
Tough (1908-1948) og Big Sid
Catlett (1910-1951), annar eins
einleikstrymbill meö glans og
bravúr og Gene Krupa
(1909-1973) eöa slikir combo-
spilarar sem George Wettling
(1907-1968) og Zutty Singleton
(1898-) voru á sinn hátt. Eddie
Condon (1905-1968) þótti ekki
höndla gftarinn neitt spámann-
lega IChicagospilinu foröum, en
hann haföi samt þá skipulags-
gáfú sem bjargaöi þessum jazz-
stil frá glötun og gleymsku
þegar dagar Chicagojazzins
voru allir á heimaslóöum. Frá
þvi 1940 hafa herbúöir Chicago-
jazzmanna veriö I jazzklúbbun-
um „Nick’s og Condon’s ” sem
Eddie Condon stjórnaöi i New
York.
Margur landinn hefur skotist
inn á þessa frægu klubba og
komiö út aftur sem nýir og betri
menn á alla enda og kanta —
nema nokkrir andskotar sem
bara versnuðu — en þeir eru
ekki til umræöu hér.
ÞessarLPeru meö viðeigandi
Chicagojazzleik:
1. Eddie Condon, Dixieland —
Chicago, Mainstream S/6010.
2. Mezz Mezzrow, The
Panassié Sessions, RCA LPV
542.
3. Pee Wee Russel, Ask My
Now, Impulse A-96.
4. Muggsy Spanier, The Great
16, RCA LPM-1295.
5. Jack Teagarden, Bud Free-
man and His All — Star Jazz,
Harmony HL 7046.
6. Frank Teschemacher, The
Chicagoans, Decca DL 79231.