Helgarpósturinn - 09.11.1979, Blaðsíða 23

helgarpásturinn- Föstudagur 9. nóvember 1979
23
„Starfsstjórn” Alþý&uflokks-
ins, þeirri sem nú situr, var frá
upphafi fyrst og fremst ætlaö eitt
hlutverk: Rjúfa þing og efna til
nýrra kosninga. Nú hefur hún
setiö i nokkrar vikur, og undan-
farna daga hefur komiö i ljós, aö
ráöherrarnir hafa hafst sitthvað
aö. Þaö sem hefur vakiö einna
mesta athygli eru aögeröir Vil-
mundar Gylfasonar dómsmála-
ráöherra til aö opna dómskerfið,
og aögerðir Sighvats Björgvins-
sonar fjármálaráöherra til aö
lagfæra stööu rikissjóös.
En nú er eitt aö athuga. Þaö er
ekki bara stutt siöan rikisstjórnin
tók viö völdum. Þaö er lika stutt
þangað til kosningar fara fram,
og úrslit þeirra eru ekki si&ur
óviss fyrir Alþýöuflokkinn en hina
flokkana. Og liklega er þó óvissan
enn meiri i Alþýöuflokknum en
hinum flokkunum, þvi erfitt er að
spá um hvort kjósendum likaöi
„ Kosningaleikfími krata”?
betur eöa verr brotthlaup þeirra
úr vinstristjórninni. En sú þróun
mála, aö þeir hrepptu alla ráö-
herrastólana — i bili — ætti þó aö
þýöa tækifæri til aö endurheimta
(eöa treysta) tiltrú kjósenda
flokksins. En eru hæstvirtir
núverandi ráöherrar aö notfæra
sér þaö, eða eru þeir aö vinna
óeigingjarnt starf til aö bjarga
þvi sem bjargaö veröur — og
kannski rétta viö þjóöarhag?
Eins og venja er til i islenskum
stjórnmálum eru stjórnarand-
stöðuflokkarnir algjörlega ósam-
mála stjórnarflokknum um þetta.
— Þetta er hálfgeröur leikara-
skapur og sýndarmennska, sagöi
Geir Hallgrimsson formaöur
Sjálfstæöisflokksins, þegar ég
ræddi umræddar a&geröir rikis-
stjórnarinnar viö hann.
Og aldrei sliku vant er Svavar
Gestsson sammála Geir, en hans
álit á aögeröum Alþýöufíokksráö-
herranna er: „Þetta eru bara
kosningaæfingar hjá krötunum”.
En litum á þær tillögur og
aögeröir, sem rikisstjórnin hefur
gert heyrinkunnar, og tökum
fyrst þaö sem kalla má mál mál-
anna: efnahagsmálin.
Aö sögn Benedikts Gröndal for-
sætisráöherra er tilgangurinn
meö starfi rikisstjórnarinnar aö
veita aöhald i fjármálum, bæta
stöðu rikissjóös gagnvart Seöla-
bankanum og vinna aö endur-
skoöun á fjárlögum, sem siöan
veröa lögö fyrir þing. Aö sögn
hans koma veigamestu til-
lögurnar til breytinga á fjárlaga-
frumvarpinu seinna i þessum
mánu&i. Þá bendir Benedikt á aö
ætlunin sé aö jafna dýrtiöar-
uppbæturnar, sem koma eiga
fyrsta desember þannig, aö ekki
komi 2% lægri bætur á lág laun en
há, eins og fyrri rikisstjórn geröi
ráö fyrir. Benedikt segir einnig,
aö engin hækkunarbeiöni hafi
veriö afgreidd i tiö núverandi
rikisstjórnar, en 30 slikar liggi
fyrir.
Þetta er þó ekki allskostar rétt,
þvi nýlega hækkaöi tóbak all
verulega — en þaö mun skoðast
sem hagstjórnartæki.
Barátta gegn skattsvikum er
lika á dagskrá rikisstjórnarinnar,
en hún á aö þjóna tvennum til-
gangi: Auka tekjur rikissjóös og
vera réttarbót. Hið siöarnenda
varöar þá umbótabaráttu i dóms-
kerfinu, sem Vilmundur Gylfason
dómsmálaráðherra hefur hafiö,
en þar inni I er me&al annars
stofnun skattadómstóls, þar sem
Rannsóknarlögregla rikisins
annaöist rannsókn.
Aö ööru leyti hefur Vilmundur
hafiö baráttu fyrir „opnun dóms-
kerfisins”, og meöal annars sent
embættismönnum þess bréf þar
sem þeim er gert aö koma upp
sérstökum almenningstengslum
og halda reglulega blaðamanna-
fundi. „Hrööun og módernisering
á dómskerfinu” er enn einn
umbótaþátturinn aö sögn ráö-
herrans. Meö þvi á hann viö, aö
„smærri afbrot veröi tekin út
fyrir sviga, t.d. neytendamál, og
þeim hraöaö gegnum dóms-
kerfiö”. Þá hefur hann gert til-
lögu um stofnun embættis
„umboösfulltrúa, sem á aö
aöstoöa fólk sem er óvisst á
réttarstööu sinni”. Ekki hafa þó
allir embættismenn i dómskerf-
inu verið sérlega uppnæmir fyrir
þessum „nýmælum” ráöherrans.
Jafnframt þessu boöar Sig-
hvatur Björgvinsson fjármála-
ráöherra endurskoðun laga um
ráöninganefnd rikisins i tillögum
þeim sem hann kynnti á blaöa-
mannafundi I fyrradag. Tilgang-
urinn er sá aö veita aöhald i ráön-
ingu starfsfólks hjá rikinu og sjá
til þess aö ekki veröi ráöiö i
aörar stööur en sem taldar eru
nauösynlegar. Hvaöa stöður
skyldu þaö nú ver&a?
A þessum fundi fjármálaráö-
herra kom fram, aö i lok október
hafi rikissjóöur átt inneign á
hlaupareikningi sinum i Seöla-
bankanum. Meö öðrum oröum:
skuld rikissjóös viö bankann er
liðin tiö. Slikt hefur ekki gerst I
fjögur ár.
Þessi árangur hefur m.a. náöst
meö „auknum innheimtu-
aðgeröum og hertu eftirliti með
útgjöldum rikissjóös”. Sighvatur
hefur framkvæmt niöurskuröar-
tillögur svonefndra „Ölafslaga”
til hálfs, en þar var gert ráö fyrir,
aö dregiö yröi úr rikisútgjöldum
um einn milljar&króna. Þetta var
gert meö þvi aö draga úr út-
gjöldum til heilbrigöismála um
160 milljönir og menntamála um
130 milljónir króna. Næst kemur
Fjármálaráöuneytiö meö 80
milljón króna niöurskurö og
sjávarútvegsráöuneytiö meö 65
milljón króna niöurskurö. Ctgjöld
annarra ráöuneyta eru skorin
niöur um 5-20 milljónir. Jafn-
framt þessu hefur Sighvatur
boöið skattalækkun á næsta ári.
Þetta er aöeins hluti af þeim
aögeröum, sem rikisstjoVnin
hefur ýmist boöað eöa fram-
kvæmtsiðustudagana. Hvaö hafa
svo Geir Hallgrlmsson og Svavar
Gestsson um málið aö segja?
— Ég hygg að sparnaöar-
aögerðir rikisstjórnarinnar hafi
ekki komið fram i ööru en frestun
á greiöslu reikninga, sem hafa
gert rikissjóð aö meiri vanskila-
aöila en áöur, er álit Geirs
Hallgrimssonar.
Um opnun Vilmundar á dóms-
kerfinu segir Geir: „Dómskerfiö
er útaf fyrir sig opiö; ég tel aö
fjölmiölar fái þær upplýsingar,
sem þeir leita eftir, á þeim
stigum dómskerfisins sem þaö er
mögulegt".
Svavar Gestsson er aftur sam-
mála: „Réttarhöld hér eru opin,
en ég tel góöra gjalda vert að
gera dómurum aö halda blaöa-
mannafundi. En þaö ættu
kannski fleiri aö gera”, er álit
hans, og hann bætir þvi viö, aö
þarna sé Vilmundur raunar „aö
hita upp gamlar lummur frá
Steingrimi”.

Um niöurstööur á útgjöldum
rikissjó&s hefur Svavar Gestsson
þetta aö segja: „Ég hef ekki
fengiö i hendur upplýsingar um
hvort hérna er aö ræöa niður-
skurö á framkvæmdum og fram-
lögum til viöbótar þvi sem áöur
haföi veriö ákveöiö og um rætt,
eöa hvort hér er einfaldiega um
aö ræöa endurtekningu á niöur-
stööum sem áöur höföu komiö
fram. Sundurliöun á þessum
sparnaöi vantar algjörlega, svo
aö útilokaö er aö átta sig á hva&a
atriði eru hér á feröinni.”
Þaö er ekki auövelt aö gegnum-
lýsa or&skrúö stjórnmálamanna
og greina hismiö frá kjarnanum.
Allra sist rétt fyrir kosningar.
Þaö veröur þvi erfitt aö svara
spurningunni hvort núverandi
rikisstjórn sé raunverulega aö
lagfæra þaö sem aflaga fer, e&a
reyna aö afla sér fylgis i næstu
kosningum. Litillar hjálpar er aö
vænta frá stjórnarandstæöingum.
Þeir finna rikisstjórninni allt til
lasts. Nema kannski Geir
Hallgrimsson, þegar hann segir
það lofsvert aö hraöa greiöslum
til rikissjóös, eins og fjármála-
ráöherra hefur ákveðiö aö gera.
Þegar vel er aö gáö kemur i
ljós, aö me&al úrræöa rikis-
stjórnarinnar eru ráöstafanir,
er sjálfsagt verða óvinsælar. Og
hætt er viö að ýmsum muni ekki
þykja þessar óvinsælu ráö-
stafanir heldur sérlega gáfu-
legar, eins og t.d. niðurskurður til
mennta- og heilbrigöismála.
Onnur úrræöi viröast aftur á móti
harla létt væg i stööunni eins og
hún er, en sá grunur læðist aö
mönnum, aö þrátt fyrir allt heföi
flokkurinn getaö komiö meö
margar þeirra fyrir löngu. Fram-
sóknarflokkurinn og Alþýöu-
bandalagiö fengust aldrei til aö
samþykkja ýmsar tillögur
Alþýöuflokksins i vinstri
stjórninni sáluöu. Eru þeir
flokkar liklegir til aö samþykkja
þær á næsta þingi? Eöa kemur
þaö kannski I hlut Sjálfstæöis-
flokksins?
ttalska blaöakonan Oriana
Fallaci var mátulega á feröinni i
íran aö rekja garnirnar úr
Ruhollah Khomeini erkiklerki og
Mehdi Bazargan forsætisráö-
herra á sinn snjalla hátt. Ekki
mátti seinna vera aö Bazargan
kæmi á framfæri áliti sinu á leiö-
toganum sem fékk honum forsæti
i rikisstjórn, en hélt öllu úrslita-
valdi I eigin höndum, þvi ekki leiö
nema vika frá þvi viötal Fallaci
Frumstæðingur færist í aukana
viö hann tórtist, þangaö til hann
sá þann einan kost aö leggja
stjórn sina niöur aö fullu og öllu
og láta byltingarráö Khomeini,
skipaö ónefndum klerkum, eitt
um aö ráöa málum Irans, i oröi
jafnt og á boröi.
„Khomeini er maöur grófur og
frumstæöur, en hann er lika snill-
ingur,” var dómurinn sem
Bazargan kom á framfæri viö
umheiminn fyrir milligöngu
Fallaci. Siöan hafa þeir atburöir
gerst sem fært hafa grófar starfs-
aðferöir erkiklerksins af
irönskum innanlandsvettvangi á
sviö millirikjamála og meö svo
viöurhlutamiklum hætti aö
vandséö er hvar snilligáfu er aö
finna sem fær sé um aö leysa
hnútinnsem reyröur hefur veriö á
sambandið milli irans og Banda-
rikjanna.
Fyrst I staö eftir aö Mohammed
Reza Pahlavi, fyrrum keisari
Irans, kom til Bandarikjanna til
lækninga, leit út fyrir aö vald-
hafar i tran sættu sig viö yfir-
lýsingu Bandarikjastjórnar, aö
einungis væri um að ræöa liknar-
ráöstöfun viö sjúkan mann og
ekki kæmi til greina aö veita
honum varanlegt dvalarleyfi.
Vera Pahlavi i Cornell sjúkra-
húsinu i New York var eitt af
umræöuefnum Bazargans og
Brzezinski, ráöunautar Carters
Bandarikjaforseta i utanrikis-
málum, þegar þeir hittust i
Algeirsborg i si&ustu viku.
transka fréttastofan Pars skýröi
þannig frá fundi þeirra, aö ekki
varö annaö skiliö en Bazargan
heföi tekiö til greina yfirlýsingu
Brzezinski, aö sjúkrahússvist
keisarans fyrrverandi heföi alls
enga pólitiska þýöingu.
Varla var Bazargan fyrr komin
heim frá Algeirsborg, en
Khomeini lét til skarar skriöa á
þann hátt aö forsætisráöherra
hans var ekki lengur vært I
embætti. Mannsöfnuöur undir
forustu stúdentaleiötoga lagöi
undir sig b. idariska sendiráöiö i
Teheran o; tók sex tugi sendi-
ráðsmanna i gislingu. Var lýst
yfir, aö Bandarikjamennirnir
yröu haföir i haldi, þangað til
Bandarlkjastjórn heföi framselt
Pahlavi til trans. Þegar
Bazargan fékk engu tauti við
Khomeini komiö, sagði hann af
sér.
Jafnskótt tilkynnti erkiklerkur,
aö byltingarráö sitt færi hér eftir
meörikisstjórn, eneftirsem áöur
er haldiö leyndu hve fjölmenn sú
stofnun eroghverjirhana skipa.
Khomeini bætti viö, aö nú yröi
undinn aö þvi bráöur bugur aö
ganga frá nýrri stjórnarskrá
islamsks lýöveldis I Iran, kjósa
þvi forseta og þing.
Aherslan sem Khomeini lagöi á
aö ekki mætti lengur dragast aö
ganga frá stofnun Islamsks
lýöveldis gefur visbendingu um,
hvaö fyrir honum og nánustu
ráögjöfum hans vakir meö þvi aö
efna til þessara atburöa. Meö þvi
aö skora Bandarikin á hólm
hyggjast þeir vekja á ný
byltingareldmóöinn frá þvi fyrir
ári siöan, sem nú er mjög farinn
aö fölskvast.
Mót vonum Khomeinis og
hiröar hans i hinni helgu borg
Qom, gekk gerö stjórnarskrár
islamsks lýðveldis hreint ekki
snurðulaust, þótt kosningum til
stjórnlagaþings væri hagað
þannig, aö nær engir aörir en
frambjóöendur Flokks Islamsks
lýöveldis voru I kjöri. Samt sem
áöur kom til verulegrar deilu á
yfirsýn
cmpDt;- ýliíld
stjórnlagaþinginu um þá grein
stjórnarskráruppkastsins, hina
87., sem gerir ráö fyrir að
.leiötogi” trúflokks shita skuli
vera æösti maöur iranska hers-
ins, einn fær um aö lýsa yfir striöi
eöa gera friöfyrir trans hönd, fær
um aö banna mönnum aö sækjast
eftir forsetaembætti Irans og
svipta óverðuga, sem kjör hafa
hlotiö, forsetadómi. Fylgismenn
Khomeini höföu aö visu sitt mál
fram, en ekki fyrr en eftir langar
deilur viö þá óháöu: klerka, sem
andvigir eruklerkastjórn og tókst
aö ná kjöri á stjórnlagaþingiö.
Meöal þeirra sem haröast hafa
gagnrýnt 87. grein stjórnarskrár-
uppkastsins er Ahmed Khomeini,
sonur erkiklerksins. Hann bendir
á, aö eöli sinu samkvæmt getur
trúflokkur shita ekki átt Iranskan
leiötoga um aldur og ævi.
Shita-afbrigöi islams er breitt
viöa um lönd, og leiötogar shita
hafa verið af mismunandi þjóö-
ernum. Hversu fer nú um fram-
kvæmd 87. greinarinnar, spyr
Ahmed Khomeini, þegar lei&togi
shlta veröur Iraki, Pakistani,
Tyrki eöa frá Kuwait?
En ekki er nóg meö aö óánægja
meö stjórnarskráruppkastiö
komi fyrir almenningssjónir,
þrátt fyrir afnám prentfrelsis.
Þar viö bætist aö kurr vex meöal
iransks almennings. Vöruskortur
ágerist I landinu og atvinnuleysi
magnast, svo taliö er aö tvær af
tiu milljónum verkfærra manna
gangi atvinnulausir. Samtimis
fer verölag ört hækkandi
jafnframt þvi sem framboð á
nauösynjum þverr.
Stjórnkerfi Islömsku byltingar-
innar var aldrei merkilegt, en nú
má það heita horfiö. Ákvaröanir
byltingarráösins i Qom ná einatt
Eftir
Magnús
Torfa
ólafsson
ekki lengra en að borgar-
mörkunum, þvi i öörum bygg&ar-
lögum kæra menn sigkollótta um
þær. Þar eru lika byltingar-
nefndir og leiötogar, sem vilja
ráöa slnu svæöi og þykjast vita
sinu viti. Dreifing vopna á vegum
byltingarvaröliösins hefur orðiö
til þess, aö myndast hafa
rænir.gjaflokkar, sem fara um
gráir fyrir járnumoghrifsaþaö af
fólki sem auövelt er a& koma i
verö, skartgripi og listaverk fyrir
utan peninga. Óöld þessi hefur
orðið til aö ýta undir landflótta
tæknimenntaöra manna.
Þegarsvona erkomiö, hlaut aö
vera freistandi fyrir ráögjafa
Khomeini aö hvetja hann til aö
efna til stórdeilu viö Bandaríkin
um keisarann fyrrverandi, til aö
einbeita athygli manna aö fyrri
har&stjóra, þeim sem varö til
þessaöfólk af ólikasta sauöahúsi
sameinaöist undir forustu
Khomeini.
En aðfer&irnar bera þvl vitni,
að frumstæöur hugarheimur býr
aö baki ákvöröunum. Glslataka i
sendirá&i erlends rikis að undir-
lagi stjórnvalda, sem skuld-
bundin eru til aö setja friðhelgi
sendiráösfólks öllu ofar, útskúfar
lran af sjálfu sér úr alþjóölegu
samfélagi. Veraldarvanir vinir
Khomeini álita greinilega, aö
öldungurinn viti ekki hvaö hann
er aö gera, og tala veröi um fyrir
honum áöur en hann fer sér a&
voöa. ööru vísi veröur ekki skilin
sendiför Frelsissamt aka
Palestinumanna til Qom i þvi
skyniaö fá bandariska sendiráðs-
fóUíiö látiö laust.