Helgarpósturinn - 09.11.1979, Blaðsíða 20

20
Föstudagur 9. nóvember 1979 holmroásturinrL.
Sending frá Mingus ofan
Þegar Charles Mingus lést i
ársbyrjun 1979 var skarö fyrir
skildi i djassheiminum Sá fallni
er tók viö gunnfána tórskáld-
skaparins úr höndum Duke
Ellingtons, bassaleikari bassa-
leikaranna', snillingur snilling-
anna.
Ógleymanleg eru mér þau
kvöld í London sumariö 1972 er
éghlustaöiáMingussextettinn i
Ronnie Scott klúbbnum i Frith-
stræti. Mikilúölegur einsog
Búddalikneski sat hann viö
bassann, sló hann tryllingslega
og hrópaöi frýjunarorö til
manna sinna. Allt var andrúms-
loftiö spennu hlaöiö og trompet-
tónleikum, en sunnudaginn 12.
n.k. gefst islenskum djass-
geggjurum ásamt vinum og
vandamönnum einstakt tæki-
færi til aö hlýöa á mingusaria á
tónleikum i Austurbæjarbiói.
>rir fyrrum mingushljóöfæra-
leikarar ásamt Cameron Brown
á hljóöfæri meistarans.
Þessir mingusariar eru
trommuleikarinn Danny
Richmond, tenorsaxistinn
George Adams og pianistinn
Don Pullen. Danny Richmond
var lengstum trommuleikari
Mingusar og sagöi meistarinn
oft, aö engan annan trommu-
leikara vildi hann hafa, mætti
***' m1
Jazz
eftir Vernharð Linnet

S /Í \
t$?y*s£&TiA
leikarinn Jon Faddis sat á milli
meistarans og saxanna (Bobby
Jones og Charlie McPearship))
einsog virkisveggur, en Mingus
haföi slegiö þá báöa fyrsta
kvöldiö sem þeir léku á Ronnie
Scott; likaöi ekki sólóar þeirra.
Þannig var Mingus óbeislaöur
einsog tónlist hans.
Þaö gefast ekki fleiri tækifæri
aö hlusta á Charles Mingus á
hann þvi ráöa. Þaö var og raun-
in; fáar eru þær hljóöritanir
Mingusar þarsem Danny
Richmond situr ekki bak viö
trommusettiö.
Enn man ég þegar mér
áskotnaöist breiöskifan Mingus
Moves (Atlantic DS-1653) fyrir
einum fimm árum. Þá heyröi ég
fyrst i tenoristanum (og flautu-
leikaranum) George Adams og
Charles Mingus
pianistanum Don Pullen. Ég
haföi aldrei fyrr heyrt nöfn
þeirra nefnd og fannst mér
þarna sannast hversu snjall
Mingus var aö grafa upp unga
óþekkta hljóöfæraleikara sem
áttu snilli I hug og höndum.
Pullen var alveg einstakur,
framúrstefnulegur en formfast-
ur og sveiflan sterk og heit.
Adams meö þennan mjúka tón
George Adams
og heita, trylltur I falsettum,
hrööum hlaupum og ýlfrandi
legatói. Sveifla, lif, frumleiki,
mögnun, voru einkenni þessara
pilta.
Þaö er mikill fengur aö fá
George Adams-Don Pullen
kvartettinn hingaö. Aöur hafa
tveir mingusariar leikiö hér;
tenorsaxistinn Booker Erwin og
pianistinn Horace Parlan en
Don Pullen
þeir voru meö Mingus löngu áö-
ur en þessir ungu piltar komu
þangaö; fleira eiga þeir sam-
eiginlegt Adams og Pullm og
Erwin og Parlan en aö leika á
sömu hljóöfæri og hafa leikiö
meö Mingus. Trommuleikarinn
I Mingusböndunum sem þeir
léku meö var nefnilega Danny
Richmond; sá er eflir kraftbirt-
inginn.
Meö kuldaglotti
Auöur Haralds: Hvunndags-
hetjan. Þrjár öruggar aöferöir
tii aö eignast óskilgetin börn.
Iöunn, Reykjavik 1979. 295 siö-
ur.
Hér á Urum áöur tiökaöist
naumast aö menn skrifuöu eigin
svæöi, barnauppeldiö, og þar
héldu þær sig a.m.k. flestar.
Kvenfrelsisbarátta siöustu
ára hefur gerbreytt ástandinu i
þessu tilliti. Þaö fer naumast
fram hjá nokkrum aö hlutur
kvenna á islenskum bókamark-
aöi fer sistækkandi og sibatn-
andi. Fer reyndar ekkert milli

■’iTBP Bókmenntir
r eftir Heimi Pálsson
» t
Auðtir Haiaíds 1
HVUNNDAGS
'Æ
lifsreynslusögur eöa harmsögur
ævi sinnar fyrr en þeir voru
komnir á svokölluö efri ár og
gátu horft til bernskunnar úr
fjarska. Undantekningar voru
aö sönnu meistaraverk eins og
Ofvitinn og Islenskur aöall, en
þær voru einmitt undantekn-
ingar. Annars biöu menn ell-
innar meö ævisögurnar.
Hér áöur fyrr tiökaöist ekki
heldur aö kvenfólk væri aö
trana sér fram á ritvöllinn.
Konurnar áttu sér annaö friöaö
mála aö konur hafa ótviræöa
yfirburöi yfir karlmenn þegar
til þess tekur aö segja frá helm-
ingi mannkynsins, kvenfóiki.
1 reynslusagnaritun hefur Iika
oröiö mikil breyting. Þaö gerist
nú hvaö eftir annaö aö ungt fólk
eöa rétt á miöjum aldri segi frá
uppvaxtarárum sinum og lifs-
reynslu nokkurn veginn undan-
bragöalaust og beroröar en
menn heföi óraö fyrir á siöasta
áratug, hvaö þá fyrr.
Báöar þessar breytingar
koma I hugann þegar ég les sögu
Auöar Haralds, Hvunndagshetj-
una. Þar er á ferö opinská
minningasaga, söguhetjan, ber
nafn höfundar, öörum nöfnum
mun vera breytt, en ótvirætt
gefiö I skyn aö bókin sé reynslu-
saga, ekki skáldsaga. Og þessi
reynslusaga veröur aö teljast
allmikil nýlunda I islenskum
bókmenntum, þvi þaö er
reynsla konunnar sem þarna
veröur söguefni. Aö þvi leyti er
bókin mjög athyglisverö aö ekki
sé meira sagt.
Erlendis myndi þetta þykja
minni tiöindum sæta. Viö höfum
meira aö segja fengiö ýmislegar
ævisögur þýddar á islensku á
siöustu árum. Ég minni aöeins á
Þegar vonin ein er eftir, sem út
kom i fyrra, og Uppgjör, ný-
þýdda endurminningasögu
Bente Clod.
Auöur Haralds er ágætlega
ritfær höfundur, enda dregur
hún ekki dul á aö bóklestur hafi
oröiö sér aö miklu haldi i erfiö-
leikum lifsins. Hitt er meiri
spurning hvort hún er ekki of
ritfær: Þegar orögleöi gripur
höfunda getur nefnilega svo far-
iö aö þeir þreyti lesanda sinn
meö langlokum — og þaö finnst
mér Auöur gera. Kannski má
lika um kenna timaskorti: Þaö
er miklu meira verk aö skrifa
stuttan samanþjappaöan texta
en langan og vaöalskenndan.
Nú ber alls ekki aö skilja þetta
svo aö ég sé aö dæma þessa bók
sem vaöal. Margt er þar af-
bragösvel sagt, samlikingar til-
fyndnar og snjailar, oröalag
bæöi óvænt og markvisst. En
svo rennur út I fyrir höfundi á
köflum. .
Góöborgaralegt uppeldi
stúlku leiöir til skipbrots þegar
á reynir i haröneskju lifsins.
Þetta er eiginlega meginþema I
þeirri ævisögu sem rakin er I
Hvunndagshetjunni. Og sam-
hliöa þessu þema er reist krafa
um jafnrétti kynjanna, m.a. um
rétt konunnar til aö lifa sæmi-
lega óþvinguöu kynlifi. Sjálf-
sagt mun sú hliö málsins
hneyksla einhvern. Sjálfsagt
risa verndarar borgaralegs og
kristilegs velsæmis upp og berja
sér á brjóst. „Annaö væri ekki
sanngjarnU”
Reynsla Auöar veröur mikil
sorgarsaga, og er reyndar meö
undrum aö hún skuli standa
nokkurn veginn upprétt viö
sögulok. Til þess hefur hún haft
mikilvæga hjálp af einu atriöi:
Hún er hvort tveggja i senn
kjaftfor og kaldhæöin. Og' úr
kaldhæöninni skapar hún sér
brynju, þar sem vernd fæst fyrir
verstu árásunum. Ur þessari
brynju er sagan sögö, og þar er
talaö af kaldhæöni um allt og
alla, jafnt söguhetjuna sem
aöra.
Kaldhæöni getur veriö styrk-
ur og er þaö ótvirætt i ýmsum
köflum Hvunndagshetjunnar.
En kaldhæöin er lika veikleiki
bókarinnar. Þvi þegar harm-
saga er sögö meö kuldaglotti er
hætt viö aö hún orki fyrst og
fremst á þann vonda strák Mar-
bendil, sem jafnan hló aö óför-
um annarra, vekiekki samúö og
skilning heldur hvetji til andúö-
ar og áframhaldandi misskiln-
ings. Þaö getur varla hafa veriö
meiningin, eöa hvaö?
Ur beiskum bikar
Siguröur A. Magnússon: Undir
kalstjörnu. Uppvaxtarsaga.
Mál og menning, Rvik. 1979. 256
bls. Kápumynd: Hilmar Þ.
Heigason.
Þaö er mikiö giæfraverk sem
Siguröur A. Magnússon leggur
út i meö bók þeirri sem nú er
komin I verslanir og sækir nafn
sitt I ljóölinu eftir Þorstein frá
Hamri. Glæfraverk vegna þess
aö hann á á hættu aö fjöldi fólks
steypi sér yfir verk hans eins og
hrægammar, lesi þaö sem
lykilskáldsögu og kjammsi á.
Séö á þann hátt er tilraun hans
vægast sagt vafasöm. En hér
veldur hver á heldur, og mér
sýnist útkoman hafi raunar orö-
iö ágætisverk sem teljast veröi
gott búsllag islenskum bók-
menntavinum og umtalsveröur
sigur fyrir höfundinn.
1 formála bókarinnar er
berum oröum sagt aö hér fari
skáldsaga sem byggi I öllum
efnisatriöum á endurminning-
um höfundar. Nöfnum persóna
er aö visu breytt, en jafnvel sá
sem er allsendis ókunnugur
Reykjavik kreppuáranna
kannast strax viö einhverjar
fyrirmyndir. Þrátt fyrir þaö
veröur skáldskapurinn aöal-
atriöi og þaö sem gefur bókinni
verulegt gildi.
Þegar Bjartur I Sumarhúsum
leit dóttur sina ÁstU Sóllilju
fyrsta sinn meö verulegu lifs-
marki segir sagan aö hann
„undraöist hvaö þetta var veikt
og smátt. Þaö er ekki aö búast
viö aö þetta sé mikiö fyrir sér,
bætti hann viö hálf afsakandi,
mikil skelfing sem mannkyniö
getur veriö aumt þegar maöur
litur á þaö eins og þaö er i raun
og veru.”
Þessi orö rifjast upp fyrir mér
þegar ég les lýsingu Siguröar
A. Magnússonar á örbirgöinni
I fátækrahverfum Reykjavikur
á fjóröa áratugnum og fæ aö
skyggnast i þann beiska bikar
mannlifsins sem þar var drukk-
inn. Og þaö eru reyndar fleiri
rök en eymd mannkynsins sem
leiöa hugann aö Bjarti. Þvi i
fátæktinni býr stoltiö lika, ein-
mitt þaö stolt sem Bjartur varö
fulltrúi fyrir — og þver-
móöskan, sjálfstæöiskenningin.
Sterkari undruninni veröur þó
önnur kennd: aödáun á þvi
mannkyni sem brotnar ekki
saman undan fargi eymdar-
innar, en tekst meö hjálp góöra
aö rétta sig upp, þrátt fyrir þá
heimspeki góöborgarans aö
sumir eigi ekki annaö skiliö en
örbirgö — og reyndar sé sælt aö
vera fátækur.
Jakob Jóhannesson heitir
söguhetjan og sögumaöurinn i
Undir kalstjörnu. Nafniö viröist
ekki valiö út i bláinn. Þaö má
vel minna okkur á aö ekki voru
allir postulanna aldir upp viö
allsnægtir. Þeir höföu einmitt
fengiö flestir hverjir aö reyna
fátæktina. Bibliunöfnin eru
fleiri i þessari bók, þar eru bæöi
Marta og Marla. En mest
veröur þó sú persóna sem aldrei
er nefnd meö skirnarnafni en
aöeins hinu sjálfsagöa heiti 1
munni barnsins: Mamma.
Mér er til efs aö ég hafi áöur
lesiö á Islensku svo nærfærna
lýsingu á tengslum og aöskiln-
aöi drengs og móöur sem þá er
Siguröur A. setur á blaö. Astin
sem milli þeirra kviknar — og
þó kannski einkum 1 brjósti
barnsins — er hvort tveggja
máttug og dulræö, stendur 1
órofa tengslum viö vanmátt
hans til aö berjast viö tilveruna
og veröur á stundum aö lausn
sem nálgast fullkomleikann.
örlög „mömmu” og annarra
fátækra og kúgaöra kvenna
leita á sögumann þegar á barns-
aldri þar sem hann glimir viö aö
skilja veruleikann. En veruleik-
inn er flókinn og höfundur reyn-
ir ekki aö breiöa yfir aödáun
barnsáranna á „karlmennsku”
og fáránlegum „hetjudáöum”.
Þvi enn á Jakob Jóhannesson
langt I land aö sjá samhengíö I
tilverunni, og þarna lýtur löng-
um allt formúlunni „þegar ég
var barn hugsaöi ég sem barn”.
Og þessi formúla gildir þrátt
fyrir „skýringar” hins eldri
sögumanns eöa höfundar á
ýmsu þvi sem viö bar.
Hér væri freistandi aö drqpa á
ýmsa aöra þætti bókarinnar.
Hugleiöingarnar um tilfinningu
barnsins fyrir tungumáli eru
t.d. bæöi skemmtilegar og spak-
legar. Lýsingin á mannlifi
„Pólanna” er lifandi og full af
mennskri skelfingu. Og þannig
mætti halda áfram.
Uppvaxtarsaga Jakobs er
ekki nema hálfsögö meö þessari
bók. Höfundur skilst viö okkur
þar sem Jakob syrgir móöur
sina og góö kona meö þvi tákn-
ræna nafni Guö-björg veitir
honum aöhlynningu. Eftir
stendur aö skýra fyrir okkur
hvernig Jakobi gat veist sú
björg sem frelsaöi hann og
beindi lifi hans á aöra götu en þá
sem beinast var framundan:
glæpavegurinn.
Undir kalstjörnu er átakanleg
bók — en kannski fyrst og
fremst fyrir þá sök aö okkur
sem komiö höfum okkur bæri-
iega fyrir I llfinu hættir til aö
gleyma eöa loka augum fyrir
eymd og örbirgö mannkynsins.
Mér finnst ég standa I þakkar-
iskuld viö höfundinn fyrir aö
hafa minnt mig á þetta. Þvi enn
er langt til fyrirheitna landsins.