Helgarpósturinn - 29.08.1980, Qupperneq 15

„SíOan hef éq rcynt ao foroasl pOliffk oq porskalýsl
14 ,
Róbert Arnfinnsson leikari
stendur fyrir utan hús sitt og
tekur á móti okkur „úti á hlaói”
að gömlum og góðum fslenskum
sið þegar okkur ber að garði
heima hjá honum I Kópavogi. Og
býöur okkur að ganga f blóma-
skálann sinn, sem er nokkurs
konar svaiir, yfirbyggðar með
gieri og þar inni vex fallegur
blómagróður af erlendum upp-
runa
Við fáum okkur sæti i suðræn-
um hita umkringd rósum og
dalium.
„Þessi rauða rós heitir Lili
Marlene,” segir Róbert. „Og
þetta er dalia” heldur hann
áfram og bendir okkur á hávaxið
bióm f gulleitum lit.
1 blómaskálanum og allt i kring-
nauðsynlegt fyrir fólk sem búið er
að koma upp 5 börnum sem öll
eru flogin Ur hreiðrinu og farin aö
annast sig og sina. Þegar mestur
hluti æviskeiösins hefur fariö i að
búa til börn og ala þau upp er
tómlegt að vakna upp viö þaö einn
góöan veðurdag að þau eru farin.
Þá er gott að hafa eitthvert
áhugamál sem fyllir upp I tóma-
rúmið.
Við eigum fimm börn og barna-
börnin eru orðin átta. Börnin hafa
ekkert farið út i leiklistina. Ég
lagöi heldur ekki aö þeim að gera
það. Ég vissi að þaö var enginn
dans á rósum að ganga þá braut.
Ég þarf aö visu ekkert aö kvarta,
ég hef verið mjög heppinn i' minu
ævistarfi, ég hef heldur ekki
gengið þá braut einn. En ég held
Föstudagur 29. ágúst 1980 heln^rpn^tunnn
til Islands. Oft hef ég komiö til
Leipzig siðan. Ég man eftir þvi
fyrst þegar ég kom þar, eftir
striðiö. Þá fór ég aö heimsækja
götuna mina, þar sem við höfðum
búið. Þaö var furöumargt i um-
hverfinu sem kom mér kunnug-
lega fyrir sjónir, sem mér haföi
ekki verið sagt frá, enda er erfitt
aö lýsa umhverfi þannig i smá-
atriðum. Og það var margt i
borginni sem ég kannaðist við.
Staöir sem ég hafði komið á þegar
ég átti þama heima. A móti hús-
inu þar sem við bjuggum var port
meö járnhliði. Þar hafði verið
pianóverkstæði þegar ég var
barn. Um leið og ég sá þetta hliö
kannaðist ég við það.
Ég kunni ekki stakt orð i is-
lensku þegar við fluttum heim, en
isti. Ég hef hins vegar ekki háft
önnur afskipti af pólitfk en þau aö
ég hef rembst við að halda mig
utan við hana. Þaö fór likt fyrir
mér i sambandi við pólitikina og
lýsiö. 1 barnaskólanum á Eski-
firði var bömunum gert að taka
lýsi. Og það var eins með lýsiö og
pólitikina. Það gekk i suma, þeim
þótti það gott, en mér fannst það
hryllilega vont. Ég held að ég hafi
kastaö þvi upp nokkrum sinnum.
Og eins fór meö pólitikina, ég
fékk of mikiö af henni og megn-
ustu óbeit á henni fyrir vikið.
Siöan hef ég reynt að foröast póli-
tik og þorskalýsi.
„Eruðþið ekki sjálfstæð
þjóð, eða hvað?”
Ég stundaði nám hjá Lárusi
færar. Þegar ég kom heim frá
námi fór ég út i algjöra óvissu.
Þaö var ekki tekið á móti fólki af
minnikynslóö með rauöum dregl-
um, en við bámm mikla virðingu
fyrir listgreininni og þeim sem
vom búnir að ryðja brautina.
Mönnum eins og Lámsi Pálssyni,
Indriða Waage og Haraldi
Björnssyni. Þessir menn voru
eins og hálfguöir i okkar augum.
Maöur fitnaöi ekki beinlinis af
aurunum sem maður fékk fyrir
að leika I þá daga. Þaö var nauð-
synlegt aö bregöa sér á ball eina
og eina nótt til þess að spila ef
maöur átti aö eiga ofar ’ sig og
sina. En þegar Þjóöleikhúsiö tók
til starfa árið 1950 var ég ráðinn
þar og hef verið þar. siðan.
hnlrjarnn^ti irinn Föstudagur 29. ágúst i980
I gær þar sem þeir harma það
mjög að ekkert verður tekiö til
starfa aö sinni. Þeir ráöa ekki viö
þetta leikaraverkfall þar vestra
og verða að slá þessu á frest. En
þeir óska eftir samvinnu við mig
þegar þráöurinn verður tekinn
upp að nýju. Auövitað er ég feg-
inn að þaö skyldi vera leitaö til Is-
lenskra leikara i þessu sambandi,
sama hver þar heföi átt I hlut.
Þetta er menningarlegt atriöi og
viss landkynning er i þvi fólgin
lika. Þeir hafasennilega ekki haft
hugmynd um þessir mætu
menn að hér byggi lifandi fólk,
hvað þá að hér væri að finna is-
lenska leikarastétt. En þegar
þetta ljós rann upp fyrir þeim,
sendu þeir skeyti til umboðs-
manns sins hér Gisla Gestssonar
um, einsogkviku.miðaöviðhina
sem stunda þannig störf aö þeir
hafa tækifæri til þess aö loka sig
af meö sitt tilfinningallf.
Hægt að hengja utan á
sig spjald sem á stendur
Jón Jónsson
Ég get varla sagt að ég haf i að-
greint sjálfan mig frá minu lifi i
starfinu. Það er ekki hægt að
stunda leiklist eða tjá sig á annan
máta en I gegnum sjálfan sig.
Þetta er likt þvi aö spila á hljóö-
færi. Maðurinn er settur saman af
ólikum eðlisþáttum. Þá veröur
leikarinn aö nota eins og tóna I
hljóöfæri. Þróa með sér þá eölis-
þætti sem falla að ákveðnu hlut-
verki. Til þess er æfingatfminn.
er að vera þekktur og virtur leik-
ari?
„Ég tel mig ekkert frábrugðinn
ööru fólki!’ segir Róbert. ,,Ég
fyrst og fremst á sjálfan
mig sem manneskju eins
og hver og einn
gerir og geri
sömu kröfu til
mannréttinda og
annað fólk’.’ Og
Róbert brosir
vingjarnlega
og blæs út
úr sér vindla-
reyknum
sem stigur
tignarlega
til lofts i
C.P.
RðDeri Arntinnsson f neiprpðsfsviðiaii
um hann i garðinum eru jurtir
sem mikil vinna hefur greinilega
verið lögð i að koma á legg. Og
ekki hefur það allt veriö gert á
einum degi.
„Þetta hefur tekið langan tima
og þarf geysilega umhirðu”, segir
Róbert. „Það má varla fara frá
blómunum, þau eru eins og smá-
börn. Þegar við þurfum að fara
eitthvað i burtu þá eru dalíurnar
eiginlega vandræöabörnin’.’
„1 daglegu tali köllum við hjón-
in blómaskálann C.P. okkar i
milli. Nafngiftin er þannig til
komin að kunningi okkar og vinur
sem býr erlendis kom i heimsókn
til okkar. Þetta var I desember-
mánuði og frost yfir öllu. Við vor-
um nýbúin að byggja blómaskál-
ann og hann haföi ekki séð hann
fyrr. Svo viö fórum með hann hér
út til þess aö sýna honum nýsmið-
ina. Þaö var oröið dimmt og
frostrósir á gluggunum. Þegar
hann sá þær varð honum aö orði.
„Þetta er eins og Crystal Pal-
ace”. Upp frá þvi var skálinn
kallaöur þessu nafni. En af þvi að
nafnið var of langt, svona til þess
aðburðast með þaö daglega stytt-
um viö það i C.P.
Þaö er konan min sem er
deildarstjóri blómamálaráðu-
neytisins. Ég á meira i að sjá um
ytri aðbtinað, ef þarf að klambra
eitthvað, flytja til grjót eöa mold,
þá er þaö min deild. Ég er ekki
beinlinis i þvi aö gróöursetja eöa
ala jurtirnar upp. Það mætti
viðar I ísiensku þjóðlifi vera jafn
góö samvinna og tiökast hér hjá
okkur i þessum garöi. Ég tala nti
ekki um i pólitikinni.
Það rækta allir garöinn sinn ef I
það er farið þó ekki sé það i bók-
staflegri merkingu. Ég held aö
samvistir viö gróður séu hverjum
manni hollar, og nálægð við
náttúruna. Þegar menn eru I
starfi eins og minu og kannski
lokaöir inni á gluggalausum
vinnustað mestan hluta dagsins
er nauösynlegt aö háfa eitthvert
áhugamál og ákaflega gott að
geta aö starfi loknu stungiö sér
niöur i moldina.
Ekki i leiklist nema
áhuginn sé brennandi
Svo er annað sem gerir þetta
aö sá áhugi sem kviknaði hjá
krökkunum fyrir leiklistinni hafi
fyrst og fremst oröiö til vegna
þess aö ég var I þessu. Ef þau
hefðu haft einhvern alvöru áhuga
fyrir leiklistinni hefði ég ekki
haldiö aftur af þeim.
Þegar maður hefur gert
sér grein fyrir hversu erfitt
þetta er þá er maður ekkert aö
hvetja börnin nema áhuginn sé
brennandi. Menn fara kannski
geyst af stað i leiklistinni og eru
heppnir til að byrja með. Svo
standa þeir uppi einn góðan
veðurdag og hafa ekkert aö gera.
Það er mjög sárt fyrir menn sem
hafa brennandi áhuga. Svo er til
fólk sem hefur áhugann en skortir
getuna. Það getur lika veriö ákaf-
lega sárt. Enda er staöreyndin sú
aö það heltast margir tir lestinni i
þessu starfi þegar á liður. Oft er
eftirsjá aö þvi fólki. Menn hafa
bundið við það vonir og haldiö aö
það yröi einhvers megnugt meö
timanum en svo eru aðrir sem
maöur sér að hafa tekið rétta af-
stöðu meö þvi aö hætta. Mönnum
er mislagiö að tjá tilfinningar
annarra I gegnum sjálfa sig. Það
liggur misjafnlega vel fyrir fólki.
Sumum hefur gengið mjög vel að
temja sér það, öðrum ekki.
Annars er það mjög margþætt.
Svo byggist þetta lika eins og
gengur og gerist á atgervi ein-
staklingsins.
Var svo mikill náms-
hestur að ég varð til
Ég er fæddur i Þýskalandi og
átti þýska móður. Faðir minn
stundaði háskóianám I Leipzig.
En hann lagii stund á fleira en
barnauppeldisfræðina sina, hann
var svo mikill námshestur að ég
varö til. Þar kom aö faðir minn
gat fengiö skólastjórastöðu á
Eskifirði og þá fluttu þau heim
enda lágu stööur ekki á lausu á
þeim tima. Ég varð aldrei var við
að móöir min kynni illa við sig,
hvorki á Eskifirði né siðar hér I
Reykjavik. Hugur hennar var aö
visu alltaf bundinn átthögunum
þarsem hún átti móöur, systur og
önnur skyldmenni. Ég eignaöist
svo seinna bróður en hann dó
ungur.
Ég var 5 ára þegar viö fluttum
fyrirböm er tungumálalærdómur
ekkert vandamál. Málakunnáttan
kemur án þess að þau viti af þvi.
Ég talaöi þýsku viö móður mina
allatiðogþaubæði framan af. Ég
held að það hafi veriö ákvöröun
föður mins að ég héldi þýskunni.
En eftir að ég fór að ganga i
barnaskóla fór það að breytast
hvaö föður minn snerti, en ég
minnist þess ekki að hafa talað
við móður mina stakt islenskt orö
þegar við vorum ein saman. Mér
fannst það jafn fráleitt og mér
finnst að fara að tala þýsku við
ykkur núna.
ViðvorumáEskifirðiá kreppu-
árunum. Og persónulega varð ég
aldrei var við þau óþægindi sem
kreppan haföi I för með sér. Mér
likaöi lifið vel á Eskifirði og þar
bjuggum viö þangaö til ég var 16
ára gamall. Ég man eftir þvi
þegar útvarpið kom til landsins,
þá voru ekki margir sem áttu út-
varpstæki til að byrja með. Það
komu tæki i tvö hús á Eskifirði.
Annað I hús fööur mins en hitt var
hjá bankastjóranum á staðnum.
A sunnudögum þegar messaö var
i útvarpinu, fylltist ekki einasta
stofan hjá okkur af prúðbúnu
fólki, heldur stóðu menn fyrir
utan gluggana og hlustuöu. Þetta
var annars konar messa en menn
áttu að venjast en engu að siður
bjuggu menn sig uppá og komu til
þess að hlusta. Þetta þótti mér
alveg sjálfsagt á þessum árum,
ekkert tiltökumál, en þaö er
skemmtilegt aö rifja þetta upp i
dag.
Hef reynt að forðast
pólitik og þorskalýsi
A Eskifiröi þekktist það ekki á
þessum tíma að menn keyptu fisk
i matinn. Það voru smábryggjur
um allt plássið og hver bátseig-
andi hafði sina bryggju. Sti hefð
rikti að fólkið á staðnum hafði aö-
gang að ákveöinni bryggju og
mátti velja sér þar þann fisk sem
það vildi. Það hefði verið reiðar-
slag ef einhverjir hefðu fariö aö
tala um borgun I þessu sambandi.
Ég var alinn upp á mjög póli-
tisku heimili. Faðir minn liföi og
hrærðist I pólitik allan sinn aldur,
aöallega á meðan við vorum á
Eskifirði. Hann var mikill sósial-
Pálssyni sem rak leikskóla i þá
daga. Það var ekki 1 annað hús að
venda fyrir ungt fólk með áhuga á
leiklist. Það voru striðsár og allt
var lokað, það var ekki hægt að
komast neitt út. Þegar striðinu
lauk fór ég f skóla til Danmerkur.
Ég var þá búinn aö fá talsvert
góöa undirstöðu hjá Lárusi Páls-
syni. Námið hrindir fólki að visu
einungis af staö i leiklistinni, I
rauninni er það lifiö sjálft sem er
hinn eiginlegi skóli. En mig lang-
aöi til aö bæta viö mig og sjá
veröldina.
Þaö var engin sæla að vera Is-
lendingur i Danmörku svona
stuttu eftir sambandsslitin. Að
vera tvitugur unglingspiltur
þarna einn á rangli. Kennararnir
áttu þaö til aö bauna á mig og
segja „Hvað eruð þið að sækja i
nám hingaö til okkar. Eruö þið
ekki sjálfstæð þjóð, getið þið ekki
menntaö ykkar fólk sjálfir?” Það
fór I taugarnar á mér þegar þeir
voru að punda þessu á mig. Mér
fannst þaö alveg tit i bláinn að
vera að kenna mér um sam-
bandsslitin. Ég kann ljómandi vel
við Dani, þó þeir hafi fariö illa
með okkur gegnum aldirnar. En
það hafa Islendingar sumir
hverjir lika gert. Það er viða
maðkur I mélinu, það þarf ekki
danska einokunarverslun til.
Eins og háifguðir i okkar
augum
Ég hef verið í gangi siðan ég
kom heim. Það má segja að
bensinfóturinn hafi verið i botni
siöan. Atvinnumöguleikarnir
voru aö visu ekki miklir þegar
heim var komið. 1 þá daga var
bara um Leikfélag Reykjavikur
og ti tvarpiö að ræða. M eð árunum
hafa atvinnumöguleikar leikara
aukist gifurlega. Það hafa bæst
við fleiri leikhús og sjónvarp og
kvikmyndir hafa komiö til.
Þrátt fyrir litla atvinnumögu-
leika helltu menn sér tit I leik-
listarnám I þá daga. Ekki var
námsstyrkjunum fyrir aö fara.
Menn létu það ekkert á sig fá. Ég
spilaði á böllum á næturnar i
mörg ár til þess að aura saman
fyrir námskostnaðinum. Ég
þandi mina nikku og spilaði á mitt
pianó, það voru ekki aörar leiðir
Héldu pólitíkinni fyrir
utan leikhúsið
Mér finnst viðhorfin til leik-
listarinnar vera mikið breytt I
dag. Menn hafa ekki siöur áhuga,
en virðingin fyrir starfinu og list-
inni er ekkert i likingu viö það
sem var. í dag eru geröar meiri
kröfur. Það er út af fyrir sig ekki
rangt að gera kröfur, en það fer
eftir þvi hvers konar kröfur það
eru. 1 dag er komin inn I leikhúsið
stefnupólitik.Fyrir 30 árum siðan
voru menn jafn pólitiskir og nti,
en þeir drógu pólitikina ekki inn i
leikhtisið. Leikhúsið var i þeirra
augum helgidómur sem slikur
sori átti ekki heima i. Menn geta
veriö pólitiskir og gasprað um
það á strætum og torgum, en þeir
verða að hafa þá skynsemi til að
bera aö fara ekki með linupólitlk-
ina inn i leikhúsiö. Ef menn eru
llnumenn i pólitik, eiga þeir að
gefa sig óskipta aö henni á öðrum
vettvangi.
Ég er nti kannski svolitið ein-
strengingslegur að þessu leytinu
vegna þess hve mér er illa við
flokkspólitik. En mér hefur
stundum fundist það brenna viö
með þá sem fara út i leiklistina af
pólitiskri þörf, að þeir geri alls
konar kröfur til annarra, en
gleymi að gera kröfur til sjálfra
sin um listrænt gildi. Sem betur
fer á þaö ekki endilega viö um
alla.
Auðvitað eru verk póiitisk, en
þaö er allt annar hlutur að gera
ieikhús að pólitiskri stofnun. 1
leikhtisi á aö koma þeim skoðun-
um á framfæri sem höfundar
leikritanna hafa til málanna að
leggja. Þaö á aö segja það sem
höfundurinn vill segja með verk-
inu. Einkaleikhús geta haft sina
stefnu I verkefnavali og ööru en
Þjóöleikhúsiö er leikhús allrar
þjóðarinnar og þar á ekki aö hefja
eina stefnu til vegs umfram
aðrar.
Leitin að eldinum
Satt að segja veit ég ekki ná-
kvæmlega hversu stórt hlutverk
mér var ætlaö i kvikmyndinni
Leitin aö eldinum þar sem endan-
leg gerö handritsins lá ekki fyrir.
Ég fékkbréf frá 20th Century Fox
og lögðu að honum að reyna að fá
mig I eitt af fjórum stærstu karl-
hlutverkunum.
Ég hef ekki hugmynd um hvort
þarna var um að ræöa stærra
hlutverk en t.d. það sem ég lék i
kvikmyndinni Paradisarheimt I
fyrra. Hlutverk Þjóöreks biskups
var býsna stórt, þetta var mikill
texti, þar voru heilu ræðurnar
sem ég þurfti að halda. Svo varð
ég að læra þetta á tveimur tungu-
málum. Ég fór f vor til Þýska-
lands og talaði þýskan texta inn á
myndina. Textinn var umsaminn
þannig að hann félli aö vara-
hreyfingunum i myndinni. Það
var mikið nákvæmnisverk að fá
þetta til að ganga upp.
Manneskjan á bak við
leikarann, ekkert
endilega frábrugðin
öðrum
Ég veit ekki hvort er skemmti-
legra að leika á sviöi eða i kvik-
mynd. Þetta er mjög skemmti-
legt hvað með öðru. Stundum er
skemmtilegt aö leika á sviði, ef
maður ersáttur við sitt hlutskipti.
En það er skemmtileg tilbreyting
að vinda sér yfir i sjónvarp og
kvikmyndir. Þaö er svo gjörólik
tækni sem þar er viöhöfö. 1 leik-
húsi er framrásin allt önnur. Þar
erbyrjaðá einum stað en endað á
öðrum. 1 kvikmynd er ef til vill
byrjað á kafla 203 og endað á
kafla eitt eða tvö. Maður verður
alltaf aö vera klár á þvi áöur en
upptaka á einhverri ákveöinni
senu hefst, hvaö maður var að
gera siðast, jafnvel þó maöur hafi
ekki verið að gera nokkurn
skapaðan hiut. Svo ekki komi
högg i leikinn.
Ég veit ekki hvaö skilurleikara
frá ööru fólki. Auövitað er þetta
starf þannig vaxið, sérstaklega ef
menn eru farsælir i starfi, að það
er meira áberandi en störf
margra annarra stétta. En það
þarf ekkert að segja að mann-
eskjan á bak viö sé eitthvað frá-
brugðin öðrum. Htin hefur tilfinn-
ingar eins og hver annar. Kannski
ekki minni vegna þess aö stór
hluti af þessu starfi, er einmitt að
tjá þessar tilfinningar. Það gerir
tilfinningalifið opnara meö árun-
Myndir: valdfs Óskarsddllir
Þaö er
auðvitað
hægt aö hengja
utan á sig spjald
sem á stendur
Jón Jónsson.
En þaö nægir
ekki til
að gera Jón
Jónsson aö
trúverð-
ugripersónu
á sviðinu.
Til þess að
skapa trúveröuga
persónu verður
leikarinn að geta tint
saman þau eðlisatriði
sem falla að mann-
gerðinni sem hann er
að leika,”
segir Róbert
Arnfinnsson leikari
sem hefur á sinum
leikferli skapað
fjöldamargar trúverð
ugar og eftirminnilegar
persónur
á Islensku leiksviði
og er yfirleitt
talinn meðal
okkar fremstu
leikara i dag. Hann
hefur einnig
leikið erlendis viö
góðan orðstir.
Hvernig litur hann
sjálfur á vel-
gengni sina I
leiklistinni,
hvernig
Vlðlai: Erna indrlðadóllir
Af þvi nafniö var of langt svona
tilað burðast með það dags dag-
lega, styttum viö þaö I C.P.
Ég kunni ekki stakt orð f
islensku þegar við fluttum heim.
Það var eins með lýsið og póli-
tikina. Það gekk i suma, þeim
þótti það gott en mér fannst það
hryllilega vont.
Ég spilaöi á böllum á næturnar f
mörg ár til þess að aura saman
fyrir námskostnaðinum.
Mér fannst það alveg tit f bláinn
aö kenna mér um sambands-
slitin.
Maður fitnaði ekki beinlinis af
aurunum sem maður fékk fyrir
að leika i þá daga.
Þeir hafa sennilega ekki haft
hugmynd um það þessir mætu
menn að hér byggi lifandi fólk.
Ég tel mig ekkert frábrugðinn
öðru fólki.
Ég veit ekki hvort er skemmti-
legra að leika á sviði eða i kvik-
mynd.
Það er ekki hægt að stunda leik-
listeða tjá sig á annan máta en f
gegnum sjálfan sig.