Helgarpósturinn - 07.11.1980, Qupperneq 20

20
Föstudagur 7. nóvember 1980 helgarpásturinn-
íslensk kvikmyndagerö kynnt vestra:
,,Hafa mikla stjórn á efninu"
segir Larry Kardish um Ágúst
Guðmundsson og Hrafn Gunnlaugsson
Kynning á nýjum kvikmyndum
(rá Noröurlöndunum stendur nd
yfir i Museum of Modern Art I
New York. >á veröa kvikmynd-
irnar einnig sýndarar i Santa
Monica 1 Kaíiforniu, og I
Chiacago. Kynning þessi fer fram
í samvinnu milli kvikmynda-
stofnana á Noröurlöndunum og
ýmissa menningarstofnana i
Bndarikjunum, þeirra á meöal
Kvikmyndahátiöarinnar I
Chicago og Museum of Modern
Art, en safniö haföi frumkvæöi aö
þessum viöburöi.
>rjár islenskar kvikmyndir
veröa sýndat á þessum kynn-
ingardögum, en þær eru Land og
synir, Óöal feöranna og Himna-
huröin breiö?
1 vor er leiö var staddur hér á
landi Larry Kardish frá kvik-
myndadeild Museum of Modern
Art i New York og sá hann um aö
velja islenskar myndir til þátt-
töku i kynningu þessari. Larry
Kardish skrifar grein um islenska
kvikmyndagerö i september-
október hefti kvikmyndatimarits-
ins. Film Comment. 1 upphafi
greinar sinnar rekur hann stutt-
lega sögu og þróun islenskrar
kvikmyndageröar. Minnist hann
þar á frumkvööla þessarar list-
greinar hér á landi, Loft Guö-
mundsson, Óskar Gislason og Cs-
vald Knudsen, og segir frá helstu
myndum þeirra.
1 siöari hluta greinar sinnar
segir Larry Kardish frá þeirri
grósku, sem hefur veriö i kvik-
myndagerö hér á siöari árum, og
þóeinkum i fyrra Hann segir, aö
þegar islenska Sjónvarpiö hóf
göngu sina, hafi mátt telja is-
lenska kvikmyndageröarmenn á
fingrum annarrar handar, en nú,
14 árum siöar, séu þeir orönir
rúmlega fjörutiu. Skýringuna á
þvi sé aö finna i þvi, aö margir
þessara kvikmyndageröarmanna
hafi þroskaö list sina innan
veggja Sjónvarpsins. Þeir tveir
islenskir kvikmyndageröarmenn,
sem brátt mundu ávinna sér al-
þjóölegan oröstir, Agúst Guö-
mundsson og Hrafn Gunnlaugs-
son, hafi báöir hafiö feril sinn á
gerö kvikmynda fyrir sjönvarp.
Siöan segir Kardish:
„Agúst lauk námi frá National
Fiím School I London áriö 1977, og
áriö eftir geröi hann ffnlega
hálfrar klukkustundar langa
mynd fyrir sjónvarp. Saga Ur
strlöinu er aö mestu séö meö aug-
um ungs drengs. Hann veröur
vitni aö þvi hvernig umhyggju-
söm móöir hans sem er ekkja á æ
nánara samband viö bandariskan
hermann,sem staösetturernærri
heimabæ þeirra. 1 myndinni er
litiö um samtöl og endursköpun
fyrri hluta fimmta áratugarins er
nákvæm. Þótt drengurinn sæki
hughreystingu til móður sinnar,
er hann jafnframt áhyggjufullur
vegna þess, sem honum sýnist
vera svik hennar viö fööur hans”.
Þvi næst fjallar Larry Kardish
um Litla þúfu og segir, aö þaö
væri áhugavert aö sýna hana i
bandariskum skólum vegna
þeirra viöhorfa, sem þar koma
fram gagnvart söguhetjunni og
honum fundust framandleg.
Um fyrstu kvikmynd Agústar, i
fullri lengd, Land og syni, segir
Kardish:
„Sagan, sem geristá kreppuár-
unum, fjallar um ungan mann,
sem erfir jörö fööur sins, — jörö
sem hann hatar. Dramaö er um
þá sársaukafullu og einbeittu
ákvöröun um aö taka sig upp og
flytjast á brott. Þó myndin sé um-
vafin hryggö, er hún einhver sú
yfirvegaöasta og heiöarlegasta
um þaö sem oft er erfiðasta
skrefiö i uppvextinum.
Ef still Agústar Guömunds-
sonar er nákvæmur einfaldur
(laus viö allt skraut) og hlut-
lægur, er still Hrafns Gunnlaugs-
sonar sérviskulegur, sibreyti-
legur og persónulegur, en engu aö
siöur agaöur”.
Larry Kardish fjallar þá aöeins
um Blóörautt sólarlag og segir aö
legiö hafi viö, aö Hrafn yröi
geröur útlægur úr sjónvarpinu
vegna myndarinnar, sökum þess
hve mjög hún fór fyrir brjóstiö á
mörgum áhorfendum. Hrafn hafi
ekki fengiö leyfi til aö vinna fyrir
sjónvarpiö fyrr en nú, aö hann
geröi Vandarhögg. Ef þetta hlé
hafi átt aö veröa Hrafni lexia,
hafi svo ekki orðið.
„Óöal feöranna var frumsýnt I
júnisiöastliöinn. Óöal feöranna er
nútima drama, þar sem bregöur
fyrir gamansemi. Aö efni til,
svipar henni til Lands og sona, en
húner liflegri. Ungur maður erfir
jörö fööur sins, og þó hann hafi,
aö þvi er hann heldur sjálfur,
komiö sér endanlega fyrir i
Reykjavik, veröa atburöir þess
valdandi, aö hann snýr heim.
Undir lokin er hann raunverulega
oröinn fangi á sinum heimaslóö-
um. Hrafn er gagnrýninn á ýmsa
þætti Islensk þjóöfélags, — bæöi á
lif I borginni og til sveita — þessi
gagnrýnier byggö inn I söguþráö-
inn, en ekki staglast á henni”.
Larry Kardish fer sfðan nokkr-
um oröum um leikara myndanna,
og telur þaö mjög áhrifarikt
hvernigbæöi Agúst og Hrafn nota
atvinnu- og áhugaleikara. Siöan
segir hann:
„Báöar þessar myndir eiga þaö
sameiginlegt hve bjart er yfir
þeim. Ljósiö er bjartara og
skarpara, og á sumrin er þaö til
staöar allan sólarhringinn. Is-
lenskt landslag er stórfenglegt og
þaö gæti auöveldlega kaffært
hvaöa sögu sem er, þar sem þaö
er baöað i þessu norölæga ljósi.
En Agúst og Hrafn hafa þaö
mikla stjórn á efni sinu, að lands-
lagiö veröur sem tamiö, og yfir-
leitt aöeins baksviö atburöanna”.
— GB
FormáH að stöðu dagsins
Djasstónlistin er ekki gömul
listgrein og varla eldri öldinni i
þeirri tónmynd er við þekkjum
elsta. Þrátt fyrir það hefur hún
tekið hamskiptum á stuttu ævi-
skeiði og á u.þ.b. fimmtán ára
fresti hafa gerst undur og stór-
merki ,nýjar hugmyndir bylt
þeim eldri og rikt meö pragt um
hrið.
Hið elsta hljómsveitarform
djassins er við þekkjum: hin
Njúorlinska lúðrasveit nær full-
komnun sinni i böndum King
Olivers og Jelly Roll Mortons
uppúr 1920, enda liður ekki á
löngu uns heimsmynd þeirra er
kollvarpaö af stóreinleikaran-
um Louis Armstrong og stór-
böndum Fletcher Hendersons
og Duke Ellingtons. Um
timmtán árum siðar hnekkja
Charlie Parker,Dizzy Gillespie,
Thelonius Monk og félagar veldi
svingsins, bopið hefur innreið
sina og i kjölfar þess ýmsar
undirtegundir sem samt lúta að
nokkru hinni alltumlykjandi
handleiðslu bophugmyndanna.
Á árunum kringum 1960 rugla
svo Cecil Taylor og Ornette
Coleman djassgeggjara i rim-
inu meö hinum frjálsa djassi
sinum þar sem ryþmanum og
hljómunum i hinni hefðbundna
skilningi er varöaö fyrir borö
Miles Davis — hinn ljóöræni.
Þrátt fyrir að stundin væri
runnin upp varð bopinu ekki i
hel komið enda frjálsi djassinn
heldur óaðgengilegri en bopið
var á fyrstu dögum sinum. Lýs-
ingar ýmissa djasskritikera á
Ornette Coleman og Don Cherry
voru heldur óhrjálegri en lýs-
ingarnar á Bird’n’Diz uppúr
striöi.
Allt frá þvi frjálsi djassinn
kom fyrst fram hefur enginn
einn still borið höfuð og herðar
yfir aðra i djassinum, þótt helsti
einleikari djassins siðustu tvo
áratugi hafi hlotið pallsæti við
hlið þeirra ginheilögu:
Armstrongs, Ellingtons og
Parkers. Sá er að sjálfsögðu
Miles Davis, sem nú er sú vé-
frétt er margir biða að svari.
Djass okkar daga er einn
ólagandi ketill allrar sögunnar
þar sem afturhvart til upprun-
ans leitar i æ rikari mæli uppá
yfirborðið. Allt sem hér hefur
verið skrifað er einföldun á
raunveruleikanum svo sem
alltaf hlýtur að veröa eigi að
gera skil á tima og rúmi á lif-
andi sköpun og meö þaö i huga
má skipta þeim djass sem nú er
leikinn i fjóra aðalflokka:
1. Frjálsan djass þar sem gömlu
kempurnar Taylor og Coleman
standa framarlega i flokki
ásamt Chicagóliöinu AACM svo
og yngri snillingnum eins og
David Murrary og Arthur
Blythe. Ekki má heldur gleyma
evrópufrelsingjunum, Albert
Mangelsdorf o.fl.
2. Rafmagnsriddararnir sem
risu u.þ.b. undir handarjaðri
Miles Davis, Hancock, Corea,
Shorter, Zawinul, McLaughlin
og ætt sú öll.
3. Impressjónismi af ætt Bil
Evans sem kórónast i lista-
mönnum ECM jafnt á gresjum
Bandarikjanna og fjöllum
Noregs.
4. Meistarar hinna eldri stilteg-
unda. Dizzy, Dexter og allir
bopararnir. Roy Eldridge og
svinghjörðin. Bob Wilber og
tradistarnir.
Frá upphafi djassins til okkar
daga hefur alltaf verið barátta
tvihyggjunnar, milli hinna heitu
og hinna svölu, hið urrandi
svarta klarinett Johnny Dodds
og kreolamýkt Jimmy Nonns i
tradinu. Hinn titrandi eldur
Coleman Hawkins og spakvitri
still Lester Youngs á svingtim-
anum. Hinn tryllti Dizzy og hinn
ljóðræni Miles i bopinu. Slik
barátta heldur áfram hvað sem
öllum stilum liður.
7/7 er mál án orða
Alþýöuleikhúsið sýnir Kongs-
dótturina sem ekki kunni aö
tala, eftir Christinu Andersson.
Leikstjóri: Þórunn Sigurðar-
dóttir. Leikmynd, brúður og
búningar: Guörún Auöuns-
dóttir. Ljós og hljóö: Ólafur örn
Thoroddsen. Þýöandi: Þórunn
Siguröardóttir. Leikendur: Sól-
veig Halldórsdóttir, Ragnheiöur
E. Arnardóttir, Helga Thorberg
og Anna S. Einarsdottir.
Christina Andersson er heldur
betur vinsæl i islenskum leik-
húsum þessa dagana. Tveir
ævintýraleikir hennar fyrir
börn eru nú I gangi. L.R. sýnir
Hlyn og svaninn á Heljarfljóti
og Alþýöuleikhúsið frumsýndi á
sunnudaginn leikinn um kóngs-
dótturina sem ekki kunni aö
tala.Siöamefnda verkiö ber
raunar meö sér aö þessar vin-
sældir séu afveröleikumog aöferð
höfundarins bæöi frumleg og
skemmtileg. I verkinu spila
saman heföbundinn leikur,
brúöuleikur og notkun táknmáls
mállausra, reyndar er sagan
sögö bæöi berum oröum og meö
táknmáli og nýtist því jafnt
heyrandi sem heyrnarlausum.
Þetta ervissulega viröingarvert
framtak og þá I tvennum skiln-
ingi. Annarsvegar gefst
heyrnarlausum ekki oft tæki-
færi til aö sækja lefthús á
tslandi og hinsvegar er þaö
þeim heyrandi hollt aö kynnast
aöstæöum þeirra sem ekki njóta
heyrnar og þess aö tjá sig meö
„oröum”.
Sjalft ævintýriö fylgir hefö-
bundnu mynstri slikra sagna.
Sú ógæfa prinsessunnar sem
vonbiðlunum er ætlaö aö bæta
er aö þessu sinni málleysi.
Gamla góöa álfkonan felur
þeim aö leita söngsins i stein-
inum, vindins án oröa og máls-
ins I höndunum. A spaugilegri
ferö sinni rata vonbiölarnir
tveir i mörg ævintýri, tala viö
steina og tré og lenda I návigi
viö forkostulegan dreka. Sam-
kvæmt formúlu ævintýrisins fer
þó allt vel aö lokum og þeim
kumpánum skilst aö „til er
söngur án lags, til er vindur án
hljóös, til er mál án orða, sem
losnar úr læöingi viö hreyfingu
handanna”. Þaö varö þó ekkert
úr brúökaupi aö þessu sinni
vegna þess aö prinsessan setti
upp á sig stýri.
Sögumaöur er notaöur til aö
leiöa gang mála i verkinu. Þar
sem hann þarf aö segja frá bæöi
meö tali og táknmáli dregst
sýningin allnokkuö á langinn og
þóttist undirritaöur veröa var
viö nokkra ókyrrö meðal hinna
ungu gesta af þessum sökum.
Mér er þó illa stætt á þesssari
aöfinnslu, þar sem afkvæmi min
þvertóku fyrir aö I henni fælist
nokkurt sannleikskorn. Ég hef
þó aöra aöfinnslu I pokahorninu
sem aö gildir raunar fyrir fleiri
sýningar en þess einu. Þegar
áhorfendum er ætlaö aö.sitja á
þrjá vegu út frá sviöinu veröur
aö gæta þess aö allir hljóti
jafnan skerf, aö sýningin
„dreifist”. I þessari uppfærslu
skorti þar nokkuö á og áhorf-
endur er sátu til hliöar báru
skaröan hlut frá borði.
Annars er ekkert nema gott
eitt um þessa sýningu aö segja.
Sagan er bæöi virkilega falleg
og ber fram göfugan boöskap
hefur bæöi skemmtigildi og
uppeldisgildi og þaö er aöall
góöra barnasýninga. Þá er
sýningin blessunarlega laus viö
þann hrylling sem oft fylgir
ævintýrunum, meira aö segja
drekinn ógurlegi haföi ekki
meiriáhrifenkjölturakki. Þetta
er eflaust að þakka styrkri og
hófstilltri leikstjórn Þórunnar
Siguröardóttur, sem i þessu
nýtur góörar aðstoöar Guörúnar
Auöunsdóttur i gerö búninga,
Frá sýningu Alþýöuleikhússins
á Kóngsdótturinni sem ekki
kunni að tala. „....sagan er sögö
bæöi berum oröum og meö tákn-
máli og nýtist því jafnt heyrandi
sem heyrnarlausum,” segir
Sigurður Svavarsson i umsögn
sinni um sýninguna.
brúöa og leikmyndar.
Þaö má öllum vera ljóst aö
þessi uppfærsla hefur kallaö á
mikla vinnu leikendanna, þótt
sumir segi aö táknmáliö sé ekki
svo ýkja erfitt aö læra. Þessi
mikla vinna hefur aö likindum
þjappaö hópnum saman og það
var greinilegt aö konunum þótti
vænt um viöfangsefni sitt og
sýndu þvi alúö. Mest mæddi á
sögumanni, Ragnheiöi E.
Arnardóttur, sem jafnframt
þurfti aö bregöa sér i ýmis önnur
gervi.Hún stóð sig meö prýöi og
virtist hafa gott lag á börn-
LKIKFL'LAG <£2^2
REYKJAVlKUR
Ofvitinn
Föstudag kl. 20.30,
uppselt.
Aö sjá til þín maður
Laugardag kl. 20.30.
Fáar sýningar eftir.
Rommí
Sunnudag kl. 20.30,
uppselt
Ofvitinn
Þriðjudag kl. 20.30.
Rommí
Miðvikudag kl. 20.30.
Grettir
Nýr íslenskur
söng/eikur
Sýningar hefjast
fljótlega!
Miöasala í Iðnó
kl. 14-20.30
Sími16620
unum. Þær Helga Thorberg og
Anna S. Einarsdóttir rötuöu
vandfundinn meöalveg i hlut-
verkum vonbiölanna Alfreös og
Vilfreös og foröuöust allan
óþarfa trúöshátt. Hlutverk
kóngsdóttur er smátt og Sólveig
Halldórsdóttir geröi þaö úr þvi
sem hægt var.
Ég get meö góöri samvisku
hvatt foreldra til aö skreppa
meðbörnum sinum i Lindarbæ
til aö kynnast kóngsdótturinni
sem ekki gat talaö. Þaö hafa
allir gott af þvi.
SS.
WÓÐLEIKHÚSIÐ
Smalastúlkan og
útlagarnir
í kvöld kl. 20
Könnusteypirinn
pólitíski
7. sýning laugardag kl.
20
óvitar
sunnudag kl. 15
Þrjár sýningar eftir.
Snjór
sunnudag kl. 20
Tvær sýningar eftir
LITLA SVIÐIÐ:
I öruggri borg
Aukasýning sunnudag
kl. 15
Síðasta sinn.
MIÐASALA
KL 13.15-20.00
SÍM/ 11200