Helgarpósturinn - 29.01.1982, Blaðsíða 23

‘liv: ■up&í>u*avi
Pöstudágur 29. jatiúar-1982-
Gullgrafarahugsunarhátturinn ætlar
lengi að loða við okkur íslendinga. Sildar-
stofninn var ekki fyrr hruninn á seinnihluta
sjötta áratugsins en flotinn var hervæddur
til að moka upp loðnu.
Þegar menn komust upp á lagið með að
veiða hana var rokið upp til handa og fóta
og farið að kaupa ný skip, stækka eldri skip
og búa þau sifellt afkastameiri veiðar-
færum. Og til að bæta gráu ofan á svart
bættist okkur „liðsauki” frá Noregi,
Færeyjum og Efnahagsbandalagslönd-
unum. Árangurinn er sá, að loðnustofninn
viröist lika vera að hverfa. Flestöll þessi
stóru og afkastamiklu loðnuveiðiskip liggja
bundin við bryggju, verkefnalaus.
En málið hefur sina ljósu hlið. Ólikt
sildinni endurnýjast loðnustofninn nokkuð
hratt, loðnan verður kynþroska þriggja ára
gömul, og þvi eru allar sveiflur i stofn-
stærðinni tiltölulega snöggar. — Það má
búast við þvi, að næstu tveir árgangar verði
lélegir, og loðnuveiðar verði i lægð. Og ef
svo heldur fram sem horfir með veiðar litur
Loðnuskip kemur drekkhlaðið I höfn. Slfkt
heyrir nú sögunni til, alveg eins og drekk-
hlöðnu sildarskipin. Hvaða fiskistofn er
næstur?
Lodnuveidi lidin tíd?
þetta djöfullega út, segir Hjálmar Vil-
hjálmsson fiskifræðingur.
Þegar loðnuveiðar hófust fyrir alvöru, i
byrjun siðasta áratugar, var það almenn
skoðun, að i sjónum væri ótakmörkuð
loðna. Það væri um að gera að veiða sem
mest þar sem hún dræpist hvort sem væri
strax eftir hrygningu.
— Það er misskilningur, að þetta hafi
verið haft eftir fiskifræðingum. Það að
loðnan drepst eftir hrygningu þýðir, að til
að ná hámarksnýtingu á stofninum án þess
að ganga of mikið á hann þarf maður að
vera mjög nettur á þvi að veiða tiivonandi
hrygningarstofn, segir Hjálmar Vilhjálms-
son.
Vandamálið er á sé veitt of litið af loðnu
sekkur það sem eftir er af hrygningarstofn-
inum til botns og leysist upp i frumeindir
sinar, engum til gagns. Sé hinsvegar veitt
of mikið hefur það bein áhrif á það hversu
mörg seiði „komast á legg”.
— Við höfum reynt að tala fyrir þeirri
fiskveiðipólitfk að hafa nýtinguna rétta
hverju sinni, en upp á siðkastið hefur ekki
verið farið eftir þvi, segir Hjálmar enn-
fremur.
En vandinn er sá, aö ekki hafa allir verið
i ...... ....................:
útbreidd skoðun meðal Finna er aö úrslit
nýafstaöinna forsetakosninga hafi ráðist f
fyrra, áður en sýnt varö að til forsetaskipta
myndi koma meö svo skjótum hætti sem
raun varö á. Fráfarandi forseti Uhro Kekk-
onen, beindi því þá til Mauno Koivisto for-
sætisráðherra, sem i þessari viku sór em-
bættiseið forseta, aö tfmi væri til kominn aö
hann bæöist lausnar fyrir rikisstjórn sina,
svo unnt væri aö endurskipuleggja hana.
Koivisto haföi orö Kekkonens aö engu,
sat sem fastast í forsætisráöherrastólnum
og kom máium rikisstjórnarinnar fram á
þingi. Einurö og dirfska Koivisto, aö bjóöa
forsetanum byrginn, sannfæröi fjölda
Finna um aö hann væri rétti maðurinn tii aö
taka viö forsetaembættinu af Kekkonen og
gegna þvi af ekki minni reisn en gamli
maöurinn haföi gert i rúman aldarfjóröung.
Annaö meginatriöi i að skapa Koivisto
traust og vinsældir langt út fyrir raðir fylg-
ismanna flokks hans, sósialdemókrata, er
þáttur hans i aö stjórna finnskum efna-
hagsmálum meö þeim ágætum, aö Finnum
hefur farnast mun betur en öðrum Noröur-
sammála um þessa fiskveiðipólitik, Vorið
1979 bentu mælingar fiskifræðinga til þess,
að óvarlegt væri að veiða meira en þriðjung
þess hluta loðnustofnsins sem hrygnir
hverju sinni. Hrygningar mældust þá 600
þúsund tonn, þannig að samkvæmt þvi
hefði átt að skilja eftir 400 þúsund tonn til að
hrygna.
— Þetta voru neðri hættumörk, en
siðan hefur sifellt veriö að gera tilraunir
með að fara niður fyrir þau, og það hefur
vægast sagt ekki gefið góðan árangur, segir
Jakob Jakobsson fiskifræðingur.
Árangurinn er sá, að næsta ár var
hrygningarstofninn 160 þúsund tonn og i
fyrra var hann kominn niður i 150 þúsund
tonn.aukþesssemmjög vargengiöá ókyn-
þroska loðnu.
— Fiskifræðingarnir hafa stundum rétt
fyrir sér en stundum tala þeir tóma vit-
leysu, segir Jón B. Jónasson skrifstofu-
stjóri i sjávarútvegsráðuneytinu.
— Ég ber fyllsta traust til þeirra eins og
annarra visindamanna, en þeir viðurkenna
sjálfir, að þessar mælingar séu erfiðar og
aldrei nákvæmar. Þeir ganga lika út frá
ákveðnu marki, sem á að nást á ákveðnu
árabili. En ég tel að það sé ákvörðun stjórn-
Mauno Koivisto tekur viö forsetaembætti,
Allt hjálpast að til að
styrkja stööu Koivisto
landaþjóðum á rikjandi samdráttarskeiöi.
Vegna strangs taumhalds á peningamálum
og veröþróun, eru finnsk fjármál og at-
vinnuvegir mun betur á sig komin um þess-
ar mundir en á sér staö i Sviþjóö og Dan-
mörku og jafnvel Noregi lika, með allar
oliutekjurnar. Frá þvi 1968 hefur Koivisto
ýmist veriö bankastjóri Finnlandsbanka,
fjármálaráöherra eöa forsætisráðherra.
Hlutverki sinu i þessum störfum hefur Koi-
visto lýst svo, að hann telji sig „markvörö
hagkerfisins”. 1 hans hlut hefur komiö að
visa á bug kröfugerö, sem hann telur aö
raska myndi jafnvægi I efnahagsmálum,
veikja hagkerfiö og spilla samkeppnisað-
stööu finnskra útflutningsatvinnuvega á al-
þjóöamarkaöi.
1 haust, þegar ljóst varö aö Kekkonen
hlyti aö láta af embætti fljótlega vegna
heilsubrests, kom strax i ljós aö Koivisto
bar höfuð og heröar i vinsældum yfir alla
liklega keppinauta sina um forsetaembætt-
iö. Engum datt þó i hug að hann ynni það
afrek, að ná kjöri i fyrstu atrennu á kjör-
mannasamkundunni meö þvi aö ná þá þeg-
ar hreinum meirihluta atkvæöa.
Sósialdemókratar eru stærsti stjórn-
málaflokkur i Finnlandi, en i siöustu þing-
kosningum náöu þeir ekki fullum fjóröungi
greiddra atkvæöa. t kjörmannakosning-
unni fyrir forsetakosningarnar hlutu fram-
bjóöendur sósialdemókrata 43.3% atkvæöa.
Lýöhylli Koivisto hefur samkvæmt þvi fært
kjörmannalistanum fjögur atkvæði á móti
hverjum fimm sem greidd eru fiokknum
sem bauö hann fram. Þetta er mót venju
við forsetaskipti i Finnlandi, þar sem hver
flokkur býöur fram sinn mann og enginn
nær kosningu i fyrstu atkvæöagreiösiu
kjörmanna, heldur er forsetaefnið valiö
með samningum flokkanna milli atkvæöa-
greiöslna.
Koivisto hefurþvi ákjósanlega aðstöðu til
að fara meö þau miklu völd, sem stjórnar-
skrá Finnlands felur forsetanum. Hann vel-
ur forsætisráðherra og vikur þeim frá, get-
ur rofiö þing og mótar stefnu Finnlands i
valda hve hratt á að byggja loðnustofninn
upp, og þá þarf m.a. aö taka tillit til stefnu i
atvinnumálum, segir Jón B. Jónasson.
En fiskifræðingar eru sammála um það,
að færri og færri seiði „komist á legg”, og
þar sé fyrst og fremst ofveiði um að kenna.
En jafnframt þvi virðist sem breyttar að-
stæður i sjónum, m.a. aukinn kuidi, hafi
lika áhrif á þennan afturkipp i viðkomu
loðnunnar, og auk þess er talið að stækkun
þorskstofnsins geti haft sitt að segja, en
hann lifir að verulegu leyti á ioðnu.
Pétur Sigurösson skipstjóri á Súg-
andafirði segir, að i haust hafi það veriö
áberandi, að þorskur hafi veiðst vel á linu,
en illa i vörpu. Það segir hann benda til
þess að þorskinn skorti æti. Hann hegðar
sér nefnilega þannig, að eftir að hafa fyllt
sig af æti sekkur hann til botns þar sem
varpan nær honum, en i „matarskorti”
æðir hann upp um allan sjó og þiggur með
þökkum beituna á linulóðunum.
Um þessar mundir standa einmitt yfir
rannáoknir á þVi hversu loðna er mikill
hluti af æti þorksins.
— Það er erfitt að segja hvaða áhrif það
hefur á þorskstofninn að loðnustofninn fer
minnkandi. Við vitum hvað þorskurinn étur
mikið, en ekki hversu mörg tonn af loðnu.
En það er viðbúið að það hafi einhver áhrif
á þorskstofninn ef loðnustofninn stendur sig
ekki, segir Ólafur Karvel Pálsson fiski-
fræðingur.
Ýmislegt bendir til þess, að við keppum
ekki aðeins við útlenda fiskimenn um loðn-
una i sjónum heldur lika aðal tekjulind
okkar, þorskinn. Og sé litið á loðnuna sem
mikilvægan fæðuhlekk i sjónum er viðbúið,
að alvarlegir atburðir geti átt sér stað i haf-
djúpinu, þegar þorskstofninn stækkar en
loðnustofninn minnkar.
En loðnan er meira en fæðuhlekkir i
lifriki sjávarins. Hún er lika hlekkur i
okkar eigin efnahagskerfi. Arið 1979, sem
var toppár i'loðnuveiði, námu loönuafurðir
17% af heildarframleiðsiuverðmæti sjávar-
afurða okkar og skiluðu um þremur pró-
sentum af þjóðarframleiðslunni. Eftir það
fór loðnuveiðin minnkandi og hrapaði niður
i YFIRSÝN t
utanrikismálum. Hann á að standa ofar
flokkadeilum, og Koivisto er siöur en svo
háöur flokkunum eftir yfirburöasigur sinn.
Engu aö siöur er ljóst aö sósialdemókrat-
ar geta gert sér vonir um að styrkja stööu
sina i kjölfar sigursins sem Koivisto vann á
vegum flokksins. Aö visu verða þeir sam-
kvæmt venju að láta af hendi embætti for-
sætisráöherra, þvi ekki þykir við eiga aö
forsætisráöherra sé úr sama flokki og nýr
forseti kemur úr. A móti kemur, að helstu
keppinautar sósialdemókrata um hylli
kjósenda, Miðflokkurinn og Lýðræöis-
bandalag kommúnista og vinstri sósialista,
eru báðir i sárum eftir aödraganda og úrslit
forsetakosninganna.
Kekkonen varúr Miöflokknum, og for-
usta flokksins geröi sér fyrirfram i hugar-
lund, aö hann stæöi sterkast aö vigi aö
koma aö sinum manni i samningaumleitun-
um flokkanna milli atkvæöagreiöslna á
kjörmannasamkundunni. En fleiri en einn
var um hituna aö komast i forsetaframboö
fyrir Miöflokkinn. Þar áttust viö gamlir
keppinautar. Johannes Virolainen og Anthi
Karjalainen. Flokksstjórnin studdi Karja-
lainen meö miklum meirihluta, en á auka-
flökksþingi bar Virolainen sigur úr býtum
meö álika miklum mun.
1 Lýöræöisbandalaginu höföu kommún-
istar löngum öll ráö, en um nokkurt skeiö
hefur rikt klofningur i þeirra rööum, sem
ágerist jafnt og þétt. Saarinen, formaöur
flokksins, hefur átt I höggi viö minnihluta-
hóp stalinista, sem er andvigur aöild aö nú-
verandi rikisstjórn og reyndi aö fella hana i
vetur með þvi aö greiöa atkvæöa gegn fjár-
lagafrumvarpinu. Var þá þolinmæöi Saar-
inens þrotin, og hann kunngerði aö á miö-
stjórnarfundi myndi hann krefjast þess aö
klofningsmönnum yröu settir þeir kostir aö
lúta meirihlutasamþykktum eða vikja úr
flokknum ella.
pessar erjur settu svip sinn á þátttöku
Lýöræðisbandalagsins i forsetakosningun-
um. Af þess hálfu var boðinn fram Kivisto
menntamálaráöherra úr höpi vinstrisósíal-
ista. Hann og Saarinen lýstu yfir, aö eftir
fyrstu atkvæöagreiðslu á kjörmannasam-
kundunni myndu þeirra kjörmenn greiöa
Koivisto atkvæði. Stalinistar visuðu þeirri
stefnu á bug og hétu að vinna að kjöri
iátta prósent af framleiðsluverði sjávaraf-
urða, sem var um hálft annað prósent af
þjóðarframleiðslunni. Og enda þótt átta
prósent séu kannski ekki stór hluti af fram-
leiðsluverði sjávarútvegsins var hlutur
loðnunnar þó heil 6% af öllum útflutnings-
tekjum okkar það ár.
— Ef loðnuveiðum yrði aiveg hætt hefði
það þvi talsverð áhrif á viðskiptajöfnuð
okkar. Það hefði auk þess ýmis óbein áhrif,
þvi það er talsverð starfsemi i kringum
þetta. Áhrif loðnuveiðanna á þjóðarbúið eru
þvi kannski heldii'meiri en sýnist, segir
Olafur Daviðsson forstöðumaður Þjóðhags-
stofnunar.
Sé hægt að tala um heppni i þessu sam-
bandi má þó segja, að heldur hafi dregið úr
skellinum með þvi, að loðnuveiðarnar
minnkuðu á tveimur árum en ekki i einum
hvelli. Það er engu að siður staðreynd, að
loðnuveiðar liggja nær alveg niðri um
þessar mundir, og hvað verður með sumar-
veiðarnar sem að öllu eðlilegu ættu að
hefjast i ágúst i sumar, er mjög á huldu.
En jafnvel fiskifræðingar eru sammála
um, aðmælingarþeirraséu ekki óyggjandi.
Sumir sjómenn hafa orðið varir við loðnu
upp á siðkastið, og nú er beðið eftir rann-
sóknum á þeirri loðnu sem ætti að ganga
suður með Vsturlandi. Að mati Hjálmars
Vilhjálmssonar er þó ekki mikils að vænta
þar að þessu sinni.
Pótt ýmislegt bendi til þess að loðnu-
stofninn sé aö fara sömu leið og sildarstofn-
inn á sinum tima er ekki ástæöa til að ör-
vænta. Eftirtvö tilþrjú ár ætti hann að fara
að ná sér — gripi ekki náttúran frammi á
þeim mun áhrifarikari hátt.
A meðan er bara spurningin hvort eig-
endur alltof margra og alltof afkastamik-
illa loönuveiöiskipa, sem geta ekki veitt
annað en loönu án mikilla breytinga, telja
sér fært að biða átekta. Eða hvort stjórn-
völd telja sér fært aö gripa inn i á áhrifa-
rikan hátt og takmarka loðnuveiðarnar svo
mjög, að von verði til þess að stofninn nái
sér.
1
Þorgrfm
Gestsson
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
Karjalainens, sem vitað er aö var eftirlætis
forsetaefni sovétmanna.
Orslit uröu aö kjörmannalisti Lýöræöis-
bandalagsins tapaði nær tveim fimmtu at-
kvæöa miöaö viö siðustu þingkosningar.
Kivisto og Saarinen ákváöu, aö þeir kjör-
manna sem þeim fylgdu aö málum skyldu
greiða Koivisto atkvæöi til aö tryggja kjör
hans i fyrstu umferð, og þaö geröu tveir
þriöju af kjörmannahóp bandalagsins.
Stalinistarnir greiddu hins vegar Kivisto
atkvæöi i óþökk hans.
Eins og endranær geröu sovétmenn til-
raun til aö hlutast til um forsetakosning-
arnar i Finnlandi. Þegar aukaflokksþing
Miöflokksins stóö fyrir dyrum, birtist i
Pravdagrein, þar sem gert var mikiö úr aö
finnskum kjósendum, og sér I iagi Miö-
flokknum, væri nú mikili vandi á höndum.
Ljóst væri að andstæöingar stefnu Paasik-
ivis og Kekkonens um gott nábýli og vin-
samlegt viö Sovétrikin væru aö reyna aö
safna liöi til aö hnekkja henni. Brýndi sov-
éska flokksmálgagnið fyrir Finnum,
hversu alvarlegar afleiöingar slikt gæti
haft, sér i lagi þar sem kostur væri i for-
setaembættið á þrautreyndum málsvara
Paasikivi-Kekkonen stefnunnar. Fór ekki
milli mála, aö þessi skrif áttu að ýta undir
miöflokksmenn aö velja Karjalainen for-
setaefni.
Frumhlaup Pravda varö ekki til ann-
ars en aö staöfesta, aö möguleikar sovét-
manna til aö hafa áhrif á val manna i for-
ustustööur i Finnlandi hafa á síðari árum
þverraö og eru nú nánast aö engu orönir.
Miöflokkurinn lét sér fátt um leiöbeining-
una frá Moskva finnast, og finnskir kjós-
endur virtu hana ekki viölits.
Skynsamari menn I Kreml reyndu að
breiða yfir gönuskeiöiö i svari viö heilla-
skeyti frá Koivisto um áramótin, þar sem
þeir kváöu hann i sinu sk-eyti hafa túlkað
með ágætum Paasikivi-Kekkonen stefnuna
um sambúö Finnlands og Sovétrikjanna.