Helgarpósturinn - 22.04.1983, Síða 8

r
8
sÝniiiyarkalir
Listasafn ASÍ:
Hjörleifur Sigurösson sýnir máiverk,
vatnslitamyndir og teikningar. Opiö
kl. 14-19 alla daga nema mánudaga
og kl.14-22 um helgar. Lýkur 1. maí.
Mokka:
Ásgeir Lárusson sýnir 32 guassmynd-
ir. Sýningin stendur út þennan
mánuö.
Gallerí Gangurinn
Mávahlíð 24:
Hollenski listamaöurinn Pieter Hol-
stein sýnir og selur myndir eftir sig.
Sýningin er .opin til 20. maí.
Gallerí islensk list:
Fjöldasýning félagsmanna úr List-
munafélaginu að Vesturgötu 17 í
splunkunýju galleríi.
Listmunahúsið:
Ágúst Pedersen skyggnist undir
skelina og sýnir mannamyndir. Opið
kl. 10—18 virka daga nema mánu-
daga, þá er lokað og kl. 14—18 um
heigar.
Nýlistasafnið:
Kristinn Guðbrandur Haröarson sýnir
málverk og teikningar. Frábær sýn-
ing, sem lýkur á sunnudagskvöld.
Opiö kl. 16—20 virka daga og 14—20
um helgar.
Listasafn
íslands:
Auk mynda i eigu safnsins eru sýndar
höggmyndir eftir Ásmund, Einar og
Sigurjón, svo og Ijósmyndir eftir
Bandaríkjamanninn David Finn, Ijós-
myndir af höggmyndum. Opið virka
daga kl. 13.30—18 og 13.30—22 um
helgar.
Gallerí
Lækjartorg:
Samsýning 15 listamanna til styrktar
SATT, málverk og fleira. Allar myndir
til sölu. Opiö til 1. maí.
Kjarvalsstaðir:
Fjórar sýningar. Guömundur Björg-
vinsson sýnir málverk, Vilhjálmur
Bergsson sýnir einnig málverk, Þor-
björg Pálsdóttir sýnir skúlptúr og
Frakkinn Yves Pedron sýnir Ijós-
myndir.
Norræna húsið:
Þórður Hall sýnir grafík I kjallara til 1.
mai. í anddyri er hins vegar sýning á
blaðaúrklippum og Ijósmyndum frá
Noregi á hernámstímum nasista. Den
illegale presse heitir sýningin.
Gallerí
Langbrók:
Brynhildur Þorgeirsdóttir opnar sýn-
ingu á laugardag kl. 16. Þetta er fyrsta
einkasýning Brynhildar og sýnir hún
glerskúlptúra. Opið kl. 12—18 virka
daga og 14—18 um helgar til 6. mai.
Gallerí Austurstræti 8:
Haukur Friöþjófsson sýnir myndverk
tvö. í tvær vikur.
Iciklnís
Þjóðleikhúsið:
Föstudagur: Grasmaðkur eftir Birgi
Sigurösson.
Laugardagur: Lfna langsokkur eftir
Lindgren, kl. 12.
Grasmaðkur kl. 20
Sunnudagur: Lfna langsokkur kl. 15.
Jómfrú Ragnheiöur eftir Guömund
Kamban kl. 20.
Litla sviðið:
Súkkulaöi handa Silju eftir Ninu
Björk Árnadóttur. Sýning á sunnudag
kl. 20.30.
Leikfélag
Reykjavíkur:
Föstudagur: Salka Valka eftir Halldór
Laxness.
Laugardagur: Skilnaður eftir Kjartan
Ragnarsson
Sunnudagur: Guðrún eftir Þórunni
Sigurðardóttur.
íslenska
óperan:
Míkadó eftir Gilbert og Sullivan.
Sýning á föstudag kl. 20.
Revíuleikhúsið:
Karlinn f kassanum eftir Arnold og
Bach. Sýning í Hafnarbíói á föstudag
kl. 20.30. Drifið ykkur áður en það
verður um seinan.
Hótel Borg:
Neðanjarðarlestin eftir Imamu Amiri
Baraka. Frumsýningávegum Alþýðu-
leikhússins á mánudagskvöld. Jafn-
framt verður leikinn djass af Tisku-
Ijónunum.
Föstudagur 22. april 1983 irinn
Um undrageim L
himinveldi háu
Auðvitað á málverkasýning
Vilhjálms Bergssonar að
Kjarvalsstöðum fátt skylt með
þessari ljóðlínu. En gömlu ljóð-
skáldin leituðu að því í hæð
himinsins sem nútímalistamaður-
inn fann í djúpi sálarinnar. Lista-
maðurinn leitar ævinlega að
undrum, tign og einhverju há-
leitu, þótt slíkt kunni að birtast í
hinu smæsta eða undir yfirborði
ljótleikans. Satan er samfara guði
og ljótleikinn fagurfræðinni.
Öll listaverk eru áf landslagi
sálarinnar. En þau eru það í mis-
jafniega miklum mæli. Hugar-
sýnin sér það í ljóðinu, en augað
sér það í málverkinu. Aðferðir
ljóðs og málverks eru ætíð örlítið
flúraðar.
. Undirstaða allra málverka Vil-
hjálms er kyrrðin. Formin synda
inn í þögn hugans, dvelja þar inni
í rökkrinu og renna eða hníga svo
líkt og þungur dropi inn í landslag
þinnar eigin sálar.
Súrrealistarnir notuðu svipaða
töfraaðferð, en þeir voru ólíkir
Vilhjálmi í því að gæða oft venju-
lega hluti huglægu eðli og hnutu
að lokum um sínar eigin mót-
sagnir og list þeirra leystist upp í
grátbroslega tilgerð. Hér eru
engin úr, tákn tímans, sem
bráðna. Tíminn er, eins og ég hef
sagt; ljós, birta. En Vilhjálmur er
þeim líkur í því að sundurgreina
ekki litina, sem varð að venju eftir
starfsdaga Cézanne, heldur er
notuð svipuð aðferð og Cara-
vaggio notaði og síðan aðrir dul-
hyggjumálarar, eins og La Tour,
og hægt væri að kalla birtu-og-
skugga-aðferðina. Það er alltaf
Vilhjálmur Bergsson að Kjarvalsstöðum — málverk hans læðast með
ísmeygilegum hætti inn í þögn hugans.
inn í víðáttuna sem er endalaus og
lýst upp af birtu sem berst frá ein-
hverjum óþekktum stað; tíma
málverksins sem er tímaleysi þess
og þess vegna guðlegs eðlis. Tím-
inn er auðvitað ljós, birta...
Eins og jafnan vill verða í mik-
illi kyrrð, og þá kyrrð þekktum
við íslendingar, er óróleiki snar
þáttur annað hvort í henni eða
þeim sem hlustar á kyrrðina. Um
leið fer eitthvað á kreik. Þögnin á
það sameiginlegt myrkrinu. Á-
horfandinn gerir sér ljóst, ef hann
gefur sér tíma, að innan skamms
eignast málverkið hliðstæðu sína í
huga hans. Málverk Vilhjálms
læðast með ísmeygilegum hætti
vottur af afbroti í þessari aðferð,
sambland af helgidómi og and-
stæðu hans. Þess vegna var hjá
súrrealistunum gjarna meiri dýpt
eða súrreöl áhrif í litnum en hin-
um draummótuðu formum. Vil-
hjálmur reynir hins vegar að sam-
ræma þetta tvennt: magn litanna
og magn formánna. Og hann
sækir ekki í raunheiminn önnur
form en hringinn og ferhyrning-
inn, sem hægt er að breyta í þrí-
hyrninga. Önnur form eru alger-
lega það sem hægt er að nefna
hugarsmíði og reyna ekki að líkj-
ast neinu. Einstaka sinnum grípur
þau Iöngun til að hverfa úr form-
líkama sínum og Jeysast upp eins
og mökkur eða stjörnulíkami eða
stjörnuþoka. Við þetta myndast
flæði inn í kyrrt úthaf litanna.
Mörgum kann að virðast vera
farið langt frá raunveruleikanum,
náttúrunni og hversdagnum. En
slíkt er fráleit skoðun. Slík- mál-
verk eru miklu meir í ætt við raun-
sæi en þau sem við flokkum
gjarna undir „raunsæi“ og eru
venjulega verk klaufanna. Ef
venjulegt „landslagsmálverk" til
að mynda af Esjunni væri borið
út undir heiðan himin og borið
saman við fjallið, þá sæist strax
hvílíkur reginmunur væri á því og
fjallinu. Meðal annars vegna þess
að fjöll og landslagið yfir höfuð
eru aldrei klaufaleg, en það geta
málverk því miður verið. Auk þess
væru litirnir ósköp óraunsæir í
samanburði við hina raunveru-
legu liti fjallsins.
En ef einhver bæri málverk eft-
ir Vilhjálm út undir bert loft, und-
ir kvöld, og léti það gnæfa upp
móti himninum, þá sæi sá sami að
málverkið mundi renna saman við
náttúruna, þannig að varla sæjust
skil milli náttúru og listaverks.
Listaverkið mundi bara kannski
lífga örlítið upp náttúruna. Slíkt
er eðli listar og náttúru: samruni.
Og við reynum að finna heildar-
kerfi þessa samruna. Það er eng-
inn ókostur við listaverkið eða líf-
ið að maður þarf að brjóta örlítið
heilann yfir því eða líta stöku
sinnum í eigin barm.
Um leið og við íslendingar
menntumst í fagurfræði og raun-
veruleikaskyn okkar kemst á það
stig að vera í einhverjum tengslum
við raunveruleikann en ekki ein-
tóm taugaveiklun, þá fáum við
áhuga á náttúru okkar og lands-
lagi og eðli beggja, og safnstjórnir
sem verða eitthvað annað en guf-
ur eða svefnprukur, eins og núna,
þeir skipuleggja sýningu á ís-
lensku landslagi, ekki bara fjalla-
myndum, heldur hverskyns lands-
lagi lands og þjóðar. Þeir munu
halda fyrirlestra og reyna að gera
sér grein fyrir lífinu, litnum og
formunum hjá þessari þjóð, sem
er ekki sú formleysa sem halda
mætti.
Allir sem hafa áhuga á lands-
lagi í víðustu merkingu ættu að
sjá sýningu Hjörleifs í Listasafni
Alþýðu og Vilhjálms að Kjarvals-
stöðum.
77/ hvers
eru fiöllin
Til þess að málarar máli myndir
af þeim.
Yfir Iandslagi Þórðar Hall á
sýningu hans í Norræna húsinu er
allt annar blær en hjá Hjörleifi og
Vilhjálmi. Þetta er að mestu
fjallaheimur og oft í all efna-
laugarlegum nýtískulit. Oft hefur
maður á tilfinningunni að lista-
maðurinn hafi meiri áhuga á litn-
um í túpunni en því að láta tilfinn-
ingarnar síast gegnum hann. Af
þeim sökum verður á myndunum
iðnaðarmannsbragur. Það er
engu líka'ra en að liturinn sætti sig
ekki algerlega við listamanninn
og listamaðurinn sætti sig ekki
við eða hafi ekki umgengist olíu-
liti eins og þeir væru eðlilegt við-
fangsefni. En engir Iitir eru jafn
sveigjanlegir og olíulitir, og á enga
liti er komin jafn mikil mannleg
og listræn reynsla. Olíuliturinn er
litur málverka vestrænnar menn-
ingar.
Akríllitir og aðrir „nútímalitir“
eru uppfinning yfirborðsins, og
rannsóknir á litum hafa leitt í Ijós
að til að mynda fuglar sækja
meira í akrílliti en aðra liti. Fuglar
bera lítið skynbragð á list, en þó
fer það dálítið eftir tegundum.
Flugur forðast að mestu bláan lit,
einkum hin venjulega húsfluga.
Að þeirri niðurstöðu komust
bændur við Miðjarðarhafið,
löngu á undan Beisl og Schuster,
og klína bláum lit kringum glugga
á húsum sínum, til að fæla burt
flugur. Það getur sólarlandafólk
dæmt um, ef það kemur í fátæk
þorp til að mynda á Spáni. Hou-
ben komst ekki að þessum sann-
leika fyrr en 1971.
Því miður er líklega ekki hægt
að læra að hafa smekk fyrir litum,
menn verða að hafa tilfinningu
fyrir þeim, meðfædda.
Ef það er rétt væri rangt að
halda því fram að með aukinni
iðnvæðingu og skorti á blæbrigð-
um í lit í borgarumhverfi muni
maðurinn smám saman fara að
hafa sama litasmekk og til að
mynda dýrin. Ekki veit ég með
vissu, hvers vegna eldhús voru
oftast höfð í bláum lit hérlendis á
meðan fólk erfiðaði. Stafaði það
af því að konurnar sem biðu með
kaffið í eldhúsinu handa erfiðis-
manni sínum höfðu komist að
sömu niðurstöðu og Itten (1961)
að blár litur hefur betri áhrif á
veðhlaupahesta en aðrir litir? Blái
liturinn sefar þá eftir veðhlaupin,
en hins vegar hefur þessi sami lit-
ur gagnstæð áhrif á dráttarklára,
hann lífgar þá.
Ég veit ekki hvort íslenskir
málarar hafa nokkra hliðsjón af
rannsóknum Heimendahl, Itten,
Birren og Houben, en eitthvað
hljóta þeir sem stunda auglýs-
ingateiknun að hafa fengið nasa-
sjónir af þeim. Bandarískirmálar-
ar mála oft eftir niðurstöðumlita-
sálarfræðinganna og málverkin
hafa kórrétt áhrif á áhorfandann,
með örlítilli hjálp frá auglýsinga-
vélinni, auðvitað, að „listfræð-
ingunum“ ógleymdum.
Hinir fávísari meðal listunn-
enda vita ekki að þeir eru að horfa
á niðurstöður rannsókna en ekki
„málverk“ í okkar evrópska skiln-
ingi þegar þeir horfa á málverk
eftir t.d. Warhol, og verða þess
vegna fyrir hárréttum vísindaleg-
um áhrifum og niðurstöðum sem
ekki verður haggað, enda benda
rannsóknir Johannesar Ittens til
þess að þær séu réttar.
Allt hefur þetta borist sem ör-
lítill ómur til íslenskra málara, en
þeir eru enn of mikil náttúrubörn
til að láta heillast inn í vísinda-
fjöllin og flokkunarkerfi lista-
postulanna úr háskólunum og
hinum „opnu“ listaskólum. Flest-
ir listaskólar eru miklu fastari í
formi sjálfsfróunar og auðnar en
akademíurnar voru hér áður.
Enginn hefur bara komið auga á
það eða þorir að skera upp herör
gegn hinum „frjálsu, skapandi
listaskólum“. . í akademíunum
ríkti þó agi en í listaskólunum
stjórnlaus ömurleiki.
Þess vegna er gaman að sjá
hvernig Þórður Hall skopast að til
dæmis Snæfellsjökli, með því að
beita hann „skólun". Þessi hæðni
er einnig með í ráðum þegar hann
fæst við annað Iandslag. Hann
lætur eins og hann ráði ekki við
landslagið og fer þá að kássa upp
á það hvers kyns skrauti úr flatar-
málsfræðinni að hætti landmæl-
ingamanna og dengir á það élja-
gangi úr penslinum í formi
punkta sem iða í ætt við landslag
á Frakklandi á tímum síðim-
presionismans. Klifin eru samt
íslensk en þokuliturinn fránsk-
ættaður.
í teikningum sínum leyfir Þórð-
ur Hall sér ekki að skopast. Allt er
blýgrátt eins og blýið og sú nátt-
úra sem listamaðurinn er að fást
við. Samræmi er milli aðferðar,
atvinnutækja (blýantsins), hugar-
fars Iistamannsins, fyrirmyndar-
innar og listvilja. Og niðurstaðan
er sjálfri sér samkvæm, listræn.
Það er þó ekki skilyrði fyrir list-
rænni niðurstöðu að niðurstaðan
sé sjálfri sér samkvæm. Oft sá
listamenn korni ósamkvæmninn-
ar í enda samkvæmninnar, og er
það þá rúsínan í pylsuendanum.

Þórður Hall í Norræna húsinu — meiri áhugi á litnum í túpunni en
því að láta tilfinningarnar síast í gegnum hann.