Helgarpósturinn - 30.06.1983, Blaðsíða 14

14
hielgai-----------
pösturinn
Blað um þjóðmál listir og menning-
armál.
Ritstjórar: Árni Þórarinsson og Björn
Vignir Sigurpálsson
Ritstjórnarfulltrúi: Guðjón Arngríms-
son
Blaðamenn: Guðlaugur Bergmunds-
son, Ingólfur Margeirsson, Magdalena
Schram, Þröstur Haraldsson.
Útlit: Kristinn G. Harðarson
Ljósmyndir: Jim Smart
Útgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Guðmundur H.
Jóhannesson
Auglýsingar: Áslaug G. Nielsen
Dreifingarstjóri: Ingvar Halldórsson
Innheimta: Helma B. Jóhannesdóttir
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir
Lausasöluverð kr. 20
Ritstjórn og auglýsingar eru að Ármúla
38, Reykjavík, sími 81866. Afgreiðsla
og skrifstofa eru að Ármúla 38. Símar
81866 og 81741.
Setning og umbrot: Alprent hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Skipulagið
kemur
okkur við!
Skipulagsmál eru e.t.v. ekki
málaflokkur ,sem lætur spenn-
andi í eyrum. Þó er þaö nú svo, aö
skipulag þess umhverfis sem viö
lifum og hrærumst í, snertir tilver-
una verulega og getur jafnvel átt
sinn þátt í aö móta hana. Húsiö og
hverfiö sem viö búum í, skólinn,
vinnustaöurinn, skemmtistaður-
inn, göturnar og gangstéttirnar —
já; jafnvel gröfin, sem við
leggjumst aö lokum í er háö skipu-
laginu. Svo auðvitað kemur okkur
skipulagiö viö.
Helgarpósturinn telur einnig aö
skipulag höfuðborgarinnar komi
okkur öllum viö. Hvernig borg viij-
um viö eiga, hvernig á höfuöstaður
þjóðarinnar aö líta út og hvernig
getur okkur liöiö sem best í hon-
um? Hvar á miðbærinn aö vera og
hvernig má haga t.d. umferð þann-
ig aö hún sé hættuminnst, afkasta-
mest og þægilegust um leið?
Borgarskipulag Reykjavíkur hefur
það fyrir verkefni aö safna upplýs-
ingum til handa þeim sem síðan
taka ákvarðanir um skipulag, þ.e.
kjörnum fulltrúum borgarbúa,
sem sitja í nefndum og ráöum
borgarinnar. Borgarskipulagiö
hefur yfir liöi fagmanna aö ráöa,
sem kanna aðstæður, draga álykt-
anir, meta kosti og leggja síðan
fróöleik sinn á borð stjórnmála-
manna til að byggja ákvarðanir á.
í grein HP í dag um tillögur aö nýj-
um miöbæ sem kallaður hefur ver-
iö, i Kringlumýrinni, koma fram
dæmi um slíka undirbúningsvinnu
skipulags og hvernig sú vinna nýt-
ist þegar til kasta pólitíkusanna
kemur.
í greininni kemur fram að
borgaryfirvöld hafa gefiö reyk-
vísku fyrirtæki vilyröi fyrir lóö undir
stórmarkað á Kringlumýrarsvæö-
inu. Stórmarkaður af því tagi sem
um ræöir, „dregur til sín bílaum-
ferð eins og hunang flugur” eins
og þaö er orðað í greininni og
mun, verði tillagan aö skipulagi
svæöisins samþykkt, aö mati sér-
fræöinga skapa mikinn umferðar-
vanda allt um kring. Bílastæða-
stressið, umferöaröngþveitið,
hætturnar, ... þetta er þaö sem
mun einkenna stórt þjónustu- og
verslunarsvæði í miöborg Reykja-
víkur ef aö líkum fer.
Skiptir það okkur ekki máli? Þaö
broslega er aö sérfræðingar
Borgarskipulags hafa mælt gegn
slíkri þróun sem þarna stendur til
aö eigi sér stað en stjórnmála-
menn horfa framhjá áliti fag-
manna og byggja skipulagið á eig-
in geöþóttaákvöröunum. Það
kemur okkur líka við.
Fimmtudagur 30. júní 1983
1904. I ritdómi um stórvirki Joyce,
„Ulysses“, sagði prestvígður gagn-
rýnandi í Dublin Review: „Gáfu-
maður mikill, sem jesúitar hafa
þjálfað, er genginn hinum illu öfl-
um á hönd, fullur illgirni og
hæðni“.
Nú gat Joyce ekki fremur en aðrir
„hætt að vera kaþólskur“, þrátt fyr-
ir andúð sína á kirkjunni, spott og
spé um biblíuleg efni og óskírð börn
sín í óvígðri sambúð. Hann var
gagnmenntaður í skóla Jesúíta og
naut mikils álits í röðum kirkjunnar
manna á unga aldri. Þegar mynd-
höggvarinn August Suter frá Sviss
spurði hann löngu síðar á lífsleið-
tíma og tvö merkilegustu skáld
íslands.
Hitt er þó annað, og sýnu merki-
legra, að nú hefur James Joyce fylli-
lega verið tekinn í sátt, bæði á
írlandi og innan kirkjunnar. Af
þeim sökum er meiri sannleikur
fólginn í orðum Ingólfs en ætla
mætti. Því þegar litið er dýpra kem-
ur i ljós að þessi kjaftfori og
klæmni rithöfundur var innilegur
þátttakandi í kristilegum vangavelt-
um um tilveruna. T.S. Eliot taldi
1934 „að verk Joyce væru gegnsýrð
kristinni tilfinningu“.
Fæstir báru skynbragð á sannleika
þessara ummæla þá.
Kaþólsku rithöfundarnir
— einkum Joyce
í ágætri nasasjón Ingólfs
Margeirssonar af Kaþólsku kirkj-
unni í Helgarpóstinum 16. júní sl.
furðaði ég mig á smáatriði, sem
gáman er að leggja dálítið út af.
Um leið og Ingólfur lýsir endur-
reisn kaþólskrar hjarðar hérlendis
og samrekstri Halldórs Laxness og
Stefáns frá Hvítadal við hana, vík-
ur hann að kaþólskri vakningu í
röðum rithöfunda í Evrópu á fyrsta
þriðjungi aldarinnar. Hrýtur þá
ekki í leiðinni úr skriffæri blaða-
mannsins sjálfur James Joyce frá
írlandi!
Nú vill svo til að á þessu tímabili
voru kirkjunnar menn allajafna
ekki alveg vissir um, hvort hentaði
betur til að stinga upp i Joyce,
þögnin eða bannið. „Ég hef nú lýst
opinberlega yfir stríði á hendur
henni kirkjunni, með því sem ég
skrifa, segi og geri“ ritaði Joyce í
bréfi til sambýliskonu sinnar Noru
inn hvað hefði reynst honum mikil-
vægast úr jesúítamenntuninni,
svaraði Joyce: „Að koma hlutunum
þannig fyrir, að unnt sé að nema þá
og dæma“.
Sem dæmi um langvinnt andóf
kirkjunnar gegn Joyce má nefna,
að þegar liðið var fram á árið 1958
(17 árum eftir lát Joyce), neitaði
erkibiskupinn í Dublin að syngja
messu við opnun Tóstal-Iistahá-
tíðarinnar, ef staðið væri við þá
ákvörðun að flytja þar leikgerðina
„Bloomsday“ eftir skáldsögunni
„Ulysses“. Biskupinn hafði sitt
fram og verkið var ekki sýnt.
Af þessu sem hér var skrifað má
etv. ráða hvers vegna mér þótti
Ingólfur Margeirsson örlítið renna
á skjön við efnið, þegar hann vildi
fræða lesendur Helgarpóstsins á
því að James Joyce hefði orðið fyrir
„kaþólskri vakningu“ á svipuðum
Afstaða kirkjunnar á írlandi
gagnvart Joyce fór að breytast upp
úr miðjum fimmta áratugnum, og á
aldarafmæli hans 1982 mátti sjá á
veglegum hátíðahöldum þarlendis
að menn hafa tekið hann í tölu
þjóðskálda. Og bókmenntafræð-
ingar eru margir fyrst og fremst
farnir að meta Joyce sem „kaþólsk-
an anda“.
„Þegar kaþólskur alvörurit-
höfundur fer að búa til helvíti þá
verður það helvíti“, eins og einn
þeirra sagði og þykja þau ummæli
eiga við um sitthvað í hamförum
Joyce. Þegar skelinni hefur verið
flett af er hann kaþolskur kosta-
gripur, burðamikill og næmur,
kjaftfor ög skyggn. Og vitanlega til
lítils að reyna að lesa hann án þess
að hafa bakhjarl í kaþólskri menn-
ingu og arfleifð. Fremur en raunar
Halldór Laxness og Snorra Sturlu-
son eða aðra höfunda fyrr og síðar
sem marktækir geta talist í sagna-
gerð hérlendis. Kaþólismi í bók-
menntum hefur hefur yfirleitt ekki
verið hreinn tepruskapur. Táknmál
og arfleifð kirkjunnar bera uppi
verk þessara manna, þótt ekki hafi
nema útlendingar fengist við það í
alvöru að skýra það út hvað Hall-
dór Laxness varðar.
En til að ljúka þessari Iitlu hug-
leiðingu um kaþólikkan í James
Joyce er rétt að upplýsa, að í
„stríði“ sínu við kaþólsku kirkjuna
hafði hann ævinlega í fórum sínum
áritað skólaeintakið af „Breytni
eftir Kristi" og lét helst ekki hjá líða
að sinna þeirri megindyggð krist-
inna manna að halda vel páskahá-
tíðina. Hann nefndi dóttur sina
Lúsíu, því eldvígsla páskanætur-
innar, elsti helgisiður kristninnar,
var honum hugleiknasta atvik árs-
ins. Joyce var afurð Kaþólsku kirkj-
unnar, eins og raunar þið öll,
lesendur íslenskra orða.
Ólafur H. Torfason,
Reynivöllum 4,
Akureyri
í útvarpi en sjónvarpi, því að án
myndarinnar er enn erfiðara að
halda einbeitingu langt atriði á
enda.
Og hitt atriðið: Auglýsingarnar
eru siendurteknar, dag eftir dag,
viku eftir viku, og krakkar horfa
ekki síður á þær gömlu og gat-
slitnu. Alveg eins og krakkar hafa
gaman af að láta lesa sér sömu upp-
áhaldssögurnar tíu, tuttugu, þrjá-
tíu sinnum. Endurtekningarþörfin
liggur bara i barnseðlinu, og hana
ber okkur að virða. Krökkunum er
svo margt framandi og torskilið,
skinnunum, litlu, að þeim er síst of-
gott að leita trausts og halds í
og sýna hana svo í barnatíma fimm
daga í röð, kannski aðra fimm
seinna í mánuðinum. Eða, ef efnið
er fyrir aðeins stærri krakka, að
nota það í hverjum mánuði heilt ár.
Svo má auðvitað líka endurnýta
þetta að nokkrum árum liðnum.
Er ekki pláss í dagskránni? Heyr
á endemi! Börnin eiga að vera for-
gangshópur í dagskránni nefnlega,
ásamt gamla fólkinu; okkur á
hressasta starfsaldri er ekki vork-
unn þó dagskráin sé ekki samfelld
og endilöng við okkar hæfi, eða
höfum við ekki ráð með að gera
eitthvað annað stund og stund? Svo
Hvað má læra af auglýsinga-
glápi krakkanna?
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að sjónvarpsauglýsingar eru
yndi og eftirlæti fjölmargra barna,
jafnvel frá lygilega ungum aldri.
Það mætti sjálfsagt búa til mjög
vinsæla barnatíma bara úr auglýs-
ingunum og slá þannig tvær flugur
í einu höggi.
Ekki viljum við það nú, af því-að
við trúum að önnur skemmtun geti
verið börnunum hollari, fróðlegri
og þroskavænlegri. Samt er íhugun-
arvert hvað valdi áhuga ungra
barna á auglýsingum, og hvort eitt-
hvað megi af þeim læra um heppi-
lega gerð barnaefnis.
Það er sjálfsagt margt sem laðar
börnin að auglýsingunum, en
tvennt ætla ég að benda á sérstak-
lega: Auglýsingatímarnir eru gerðir
úr stuttum, sjálfstæðum einingum,
svo að áhorfandinn þarf aldrei að
halda þræði lengi í einu. í þar til
gerðu barnaefni væru það auðvitað
of þröngar skorður að háfa öll at-
riði eins stutt og auglýsingarnar, en
þó mætti færa sig í þá áttina, hafa
sem mest af sem stystum atriðum.
Einkum í því efni sem ætlað er
yngstu börnunum, og þá ekki siður
skemmtiefni sem þau nauðþekkja.
Á fullorðinsaldri er það svo margt
sem við nauðþekkjum, að við leit-
um tilbreytingar í sínýju skemmti-
efni, spennandi og óvæntu, en það
er allt annað viðhorf; krakkarnir
þurfa sína blöndu af dálitlu nýju og
miklu gamalkunnu.
Svoleiðis á líka barnaefnið að
vera í útvarpi og sjónvarpi, a.m.k.
það sem ætlað er yngstu börnum.
Það á að vera glás af barnatímum.
Svo á að búa til slatta af reglulega
vönduðu barnaefni, gjarna í mjög
stuttum einingum eftir því sem við
verður komið. Og svo á að endur-
taka það botnlaust og vitlaust.
Endurtaka svo rosalega að full-
orðnir hlustendur eða áhorfendur
gengju af göflunum að fylgjast með
barnatímunum. Barnatímarnir eru
nefnilega ekki fyrir fullorðná og
mega vera hundleiðinlegir fyrir
fullorðna.
Ég er ekki að meina svona endur-
tekningar eins og við eigum að venj-
ast, að það sé verið að lauma inn
aftur tveggja, þriggja eða sex ára
gömlum þáttum. Nei, endurtekn-
ingar eins og í auglýsingunum. Búa
er að koma nóg pláss, ný rás hjá út-
varpinu og júlísjónvarp. Hvort sem
er ekki til nógir peningar að fylla
þessar viðbætur af almennilegu
efni, svo að við færum bara eitt-
hvað af fullorðinsefni yfir á nýju
rásina og yfir í júlímánuð og fyllum
skörðin með barnaefni.
En kostar barnaefnið þá ekki líka
peninga? Ekki nærri eins mikla ef
það er endurtekið eins oft eins og
börnunum hæfir. Hugsum okkur
framhaldssögu handa litlum
krökkum, lesna í útvarpið fimm
mínútur á dag. í staðinn fyrir að
lesa nýjar fimm mínútur á hverjum
degi, þá endurtökum við fjórar þær
síðastu og bætum svo við einni mín-
útu fram yfir síðasta lestur. Sagan
endist fimm sinnum lengur, er það
ekki? Og ekki kostar hún fimmfalt
þó eitthvað þurfi að borga fyrir
endurtekninguna.
Kannski er jafnvel borgað óþarf-
lega mikið fyrir endurtekningarnar,
og mætti lækka ef höfundar og
flytjendur barnaefnis mættu eiga
vísar mjög margar endurtekningar
á efni sínu. Hvað sem því líður ætti
stefnubreyting þessi að gera vinn-
una að barnaefni talsvert arðvæn-
legri en nú er, svo að framboð á efni
ykist, og hægt yrði að láta höfunda
og flytjendur nostra meira við það.
Raunar þarf yfirleitt að leggja til-
tölulega meiri vinnu í örstutt atriði
eins og ég var að mæla með hér að
ofan.
Frá peningasjónarmiðinu er
samt kjarni málsins sá, að miklar
endurtekningar geta valdið stór-
kostlegum sparnaði í dagskrárgerð.
Þennan sparnað eigum við að nota
á þrennan hátt: Fjölga barnatímun-
um heil ósköp. Nostra meira við
gerð barnaefnisins. Og bæta með
endurtekningargreiðslum kjör
þeirra sem efnið vinna, svo að velja
megi úr fólki til slíkra starfa og gera
til þess hinar ströngustu kröfur.
Sparnaðurinn er ekki gerður á
kostnað hinna ungu horfenda og
heyrenda, því að endurtekningarn-
ar eru einmitt við þeirra hæfi, og
þau fá þar á ofan vandaðra efni og
lengri dagskrártíma.
Allir græða!