Helgarpósturinn - 24.11.1983, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
„Dauðasveitin" reyndist réttnefni
Hvellur í kerfinu
Nefnd sú, sem Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra skipaði í sumar til að end-
urskoða stjórnkerfið, hefur borið nafngift
Helgarpóstsins með rentu. Þegar nefndin
var skipuð kallaði HP hana „Dauðasveit
Steingríms."
Tillögur nefndarinnar voru lagðar fram í
þingflokkum stjórnarliða í vikunni. Þetta eru
róttækar tillögur um allsherjar umbyltingu á
„Kerfinu" — öllum ráðuneytunum, gervallri
stjórnsýslu landsins.
Ekki mun ofsagt, að tillögur „Dauðasveit-
arinnar" hafi „gert allt vitlaust í stjórnkerf-
inu,“ eins og einn heimildamanna HP komst
að orði. Menn vita vart hvaðan á þá stendur
veðrið og velta fyrir sér hvaðan grunnhug-
myndin sé komin. í augum ráðuneytis-
manna, manna „í kerfinu," er grunnhug-
mynd þeirrar umbyltingar sem gert er ráð
fyrir í tillögum nefndarinnar sú, að auka vald
ráðherra, pólitíkusanna,og þar með áhrif
löggjafarvaldsins á framkvæmdavaldið. Þeir
telja hættu á að þessi stórauknu ítök stjórn-
málamanna í „kerfinu" þýði aukið flokks-
ræði og snarminnkuð fagleg áhrif ráðun^yt-
anna og stofnana þeirra.
„Það er eðlilegt að tillögur nefndarinnar
gangi í þessa átt,“ segir Eiríkur Tómasson,
formaður nefndarinnar,! samtali við Helgar-
póstinn. „Eitt af markmiðunum sem nefndin
hefur miðað tillögur sínar við, er að áhrif lög-
gjafarvaldsins á framkvæmdavaldið verði
meiri, “ segir Eiríkur.
Meðal annarra markmiða sem nefndin
hefur unnið eftir er að auka virkni „kerfis-
ins,“ auka hagræðingu, koma í veg fyrir ó-
þarfa útþenslu ráðuneytanna og stofnana
þeirra, tryggja eðlilegt vald ráðherra yfir af-
mörkuðum málaflokkum, og tryggja að
þekkingu og nútímalegum vinnubrögðum
verði beitt við landsstjórnina.
Stjórnarblöðin, Morgunblaðið og Tíminn,
skýrðu frá tillögum nefndarinnar í gær, mið-
vikudag. í „kerfinu" er því slegið föstu að
þingflokksformenn stjórnarflokkanna hafi
lekið þeim til blaðanna, þeir hafi fyrstir feng-
ið að sjá afrit af þessum tillögum hjá forsætis-
ráðherra.
í fréttum Morgunblaðsins og Tímans hefur
mest áhersla verið lögð á fækkun ráðuneyt-
anna en minna fjallað um grundvallarbreyt-
ingar á æðstu stjórn ráðuneytanna. Nái síð-
arnefnda tillagan fram að ganga munu emb-
ætti ráðuneytisstjóra verða lögð niður. í
þeirra stað verður tekið upp embætti ráð-
herraritara sem nýskipaðir ráðherrar koma
til með að velja sér sjálfir. Þessir aðstoðar-
ráðherrar verða valdarhiklir og Eiríkur
Tómasson segir: „Við tökum fram í greinar-
gerð með tillögunum að ráðherrar verði að
vanda val sitt á þessum mönnum. Þetta
verða valdamikil og flókin störf, sem þessir
menn koma til með að gegna, ef tillögurnar
verða samþykktar. Það dugir ekki að velja ó-
reynda menn í þessar stöður. Þetta gætu
verið hvort heldur sem er nýir menn eða
menn sem þegar eru í störfum innan „kerfis-
ins.“ Tillögurnar miða að því að auðvelda
ráðherrum að framfylgja stefnu sinni og
auka vald ráðuneyta yfir undirstofnunum,"
segir Eiríkur, „en ég vil leggja áherslu á að
þær beinast ekki gegn embættismönnum.
Það er misskilningur. Eg held að með þessu
væri verið að skapa góða embættismanna-
stétt, skapa meiri hreyfanleika og virkni inn-
an „kerfisins." Tillögurnar gera ráð fyrir
fækkun æðstu embættismanna, ráðuneytis-
stjóranna, vegna fækkunar ráðuneytanna,
og fækkun ráðherra líka. En þetta er gert til
að hagræða, spara og einfalda í stjórnkerf-
inu. Yfirbyggingin minnkar. Það er alltaf erf-
iðara að spara en að þenja „kerfið" út.“
„Ðauðasveitin" leggur til að ráðuneytum
verði fækkað úr 13 í 8. Helstu skipulags-
breytingarnar í stjórnarráðinu sem nefndin
gerir ráð fyrir eru eftirfarandi:
Forsætis- og efnahagsráðuneyti verði
myndað. Það yfirtaki hluta af verkefnum
viðskiptaráðuneytisins, þ.e. bankamál og
verðlagsmál, en viðskiptaráðuneytið verði
lagt niður. Forsætis- og efnahagsráðuneytið
taki yfir „pólitísk" verkefni Þjóðhagsstofn-
unar, s.s. gerð þjóðhagsáætlunar. Ennfrem-
ur taki það að sér málefni vinnumarkaðarins
úr höndum félagsmálaráðuneytisins. Hag-
stofa íslands yrði sjálfstæð stofnun undir for-
sætis- og efnahagsráðuneyti. Hennar vegur
yrði gerður meiri en Þjóðhagsstofnun yrði
lögð niður.
I öðru lagi gerir nefndin ráð fyrir að dóms-
eftir Hallgrím Thorsteinsson
og kirkjumálaráðuneyti verði lagt niður í nú-
verandi mynd, en í staðinn kæmi sérstakt
dóms- og innanrikisráðuneyti. Undir það
ráðuneyti myndu ýmsir málaflokkar falla
sem félagsmálaráðuneytið hefur yfirumsjón
með núna, þ.á m. sveitastjórnamál, skipu-
lagsmál og húsnæðismál. Félagsmálaráðu-
neytið myndi verða lagt niður í núverandi
mynd.
Landbúnaðarráðuneyti og sjávarútvegs-
ráðuneyti yrðu sameinuð, svo og iðnaðar-
og samgönguráðuneytin.
Verkefnum viðskiptaráðuneytisins yrði
skipt milli utanríkisráðuneytisins og for-
sætis- og efnahagsráðuneytisins. Utanríkis-
ráðuneytið tæki að sér utanríkisviðskipti og
ráðuneytinu yrði skipt í tvær aðgreindar
skrifstofur: í almenn utanríkismál og við-
skiptamál. Á sama hátt yrði fjármálaráðu-
neytinu skipt í almenna skrifstofu og fjár-
lagaskrifstofu.
Þessar tillögur eru nú til skoðunar hjá
þingflokkunum. Meðal annarra tillagna
nefndarinnar sem ekki hafa farið hátt en
þykja þó marka viss tímamót eru t.d. afnám
æviráðninga og ákveðið skipulag á hreyf-
ingu starfsmanna milli ráðuneyta (hver
starfsmaður mætti aðeins vera í ákveðinn
tíma hjá hverju ráðuneyti).
Sumar tillagna ,,Dauðasveitarinnar“ gætu
tekið gildi nú þegar, en fækkun ráðherra
yrði þó líklega ekki að veruleika fyrr en eftir
næstu kosningar. Samkvæmt heimildum HP
er útilokað að segja til um það hve mörg
stöðugildi myndu falla niður í kerfinu. Á
þessu stigi er ekki gert ráð fyrir að embættis-
mönnum fækki verulega þótt ráðuneytum
verði fækkað, ef undan eru skildir ráðu-
neytisstjórar.
Stjórnkerfisnefndin hefur starfað síðan í
ágúst í sumar og tillögur hennar hafa valdið
miklum hvelli í „kerfinu". Búast má við and-
stöðu við tillögurnar víða, en þó einkum
meðal háttsettra manna í ráðuneytunum og
svo þeirra sem telja aukin áhrif löggjafar-
valdsins á framkvæmdavaldið af hinu illa.
ERLEND YFIRSYN
Raúl Alfonsin forsetaefni umkringdur sigurglööum stuðningsmönnum slnum.
Lýörædi í Argentínu
boöar uppgjör við kúgunina
Endurreisn lýðræðis í Argentínugerir boð
á undan sér. Mánuði áður en þjóðkjörinn for-
seti tekur við völdum af lúpulegum herfor-
ingjum, er búið að setja einn af verstu böðl-
unum á ógnaröld herforingjastjórnarinnar á
síðasta áratug bak við lás og slá. Að boði
José Dibur alríkisdómara var Otto Paladino
uppgjafahershöfðingi færður í gæsluvarð-
hald ásamt nokkrum kumpánum sínum.
Þeir eru sakaðir um að hafa á ólöglegan hátt
dregið saman birgðir af hervopnum og
sprengiefni.
Paladino hershöfðingi var yfirmaður
leyniþjónustu Argentínu 1976, þegar herfor-
ingjar rændu völdum og stofnuðu dauða-
sveitir hers og lögreglu, sem á næstu árum
rændu fólki unnvörpum, pyntuðu það og
myrtu. Tala horfinna frá þessu tímabili er
lægst áætluð 6000 og hæst 30.000.
Eftir að Paladino lét af herþjónustu, var
látið heita svo að hann ræki einkaspæjara-
stofu, en nú þykir ljóst að hann hafi í raun-
inni verið helsti tengiliður „Öryggisliðsins",
eins og dauðasveitirnar voru nefndar, og
leynisamtaka ofstækisfullra hægri manna,
við að velja fólk til ráns og dráps.
Eitthvert síðasta löggjafartiltæki herfor-
ingjanna, sem enn lafa við völd, var að á-
kveða sakaruppgjöf fyrir hverskonar óhæfu-
verk framin í nafni fyrri herforingjastjórna.
Meðal kosningaloforða kjörins forseta,
Raúls Alfonsins, er að nema sakaruppgjöfina
úr gildi og sækja böðlana til saka.
Alfonsin er eini argentínski stjórnmála-
maðurinn, sem áræddi að taka afstöðu með
veikburða mannréttindahreyfingu, meðan
dauðasveitirnar voru enn að verki og líf gat
legið við að hreyfa mótbárum við athæfi
þeirra. Nú hefur hann unnið stórsigur í fyrstu
forsetakosningum í landinu í áratug. Sigur-
inn vann Alfonsin með þeim hætti, að þátta-
skilum veldur í sögu Argentínu.
Raúl Alfonsin hefur allan stjórnmálaferil
sinn starfað í Róttæka flokknum, sem einatt
hélt um stjórnartauma meðan lýðræði ríkti
í landinu og lífskjör voru á svipuðu stigi og
í Bandaríkjunum á.fyrstu áratugum aldar-
innar. En í kreppunni miklu hrifsuðu herfor-
ingjar völdin, og í kjölfar þeirra kom veldi
Peróns og stjórnmálahreyfingarinnar sem
við hann er kennd. Siðan hefur Argentína,
eitt gagnauðugasta land jarðar, verið á nið-
urleið. Verðbólga stefnir í 800 prósent á ár-
inu og landið er komið í greiðsluþrot gagn-
vart erlendum lánardrottnum. Við bætist
svo ósigur í Falklandseyjaflani einnar her-
foringjastjórnarinnar.
„Endurnýjun og breyting" nefnist sá arm-
ur Róttæka flokksins, sem Alfonsin hefur
stjórnað frá 1972. Markmið hans hefur verið
að draga að hinum gamla flokki frjálslyndrar
borgara- og menntastéttar kjósendur úr röð-
um verkalýðsins. í forsetakosningunum um
síðustu mánaðamót heppnaðist þetta svo
um munaði og tryggði Alfonsin yfirburðasig-
ur yfir Luder, frambjóðanda peronista.
Þetta er í fyrsta skipti eftir að peronistar
komu fram á sjónarsvið fyrir tæpum fjörutíu
árum, að þeir tapa i frjálsum kosningum í
Argentínu. Lýðskrumarinn Perón og arftak-
ar hans náðu fylgi alþýðu með samblandi af
þjóðrembingi og gervikjarabótum, sem í
raun og veru grófu undan fjárhag landsins
og atvinnulífi. Þegar að skuldadögunum
kom klofnuðu peronistar í fjandsamlegar
fylkingar. Ljóst er orðið, að sumar höfðu
samstarf við dauðasveitir herforingjanna til
að klekkja á keppinautum sínum.
Ýmsir peronistar í forystu fyrir verkalýðs-
samböndum notuðu aðstöðu sína til að
koma sér í mjúkinn hjá herforingjunum og
klófesta hluta af erlenda lánsfénu, sem flóði
um gerspillt valdakerfi. Alfonsin sýndi fram
á það i kosningabaráttunni, að verkalýðs-
rekendur úr hópi peronista höfðu gert leyni-
legt samkomulag við herforingja, sem með
engu móti vilja hverfa til lýðræðislegra
stjórnarhátta, um að þessar klíkur skyldu
eftir Magnús Torfa Ólafsson
hjálpast að við að falsa kosningar og verja
með því forréttindi sín.
Fráhvarf argentínsks verkalýðs frá peron-
istum, sem nutu stuðnings kommúnista,
tryggði Róttæka flokknum sigur, bæði í for-
setakosningunum og kosningum til neðri
deildar þingsins. Alfonsin hefur mjög gert
sér far um að kynnast leiðtogum flokka
sósíaldemókrata í Vestur-Evrópu og stefnu
þeirra, og sækir þangað fyrirmyndir að end-
urreisn argentínsks atvinnulífs og fjárhags.
Undirstaðan að sigri hans var traustið sem
hann ávann sér á vargöldinni í lok síðasta
áratugar og fyrirheit um skuldaskil fyrir níð-
ingsverkin, sem þá voru unnin í skjóli stjórn-
valda.
En það sem drýgst reyndist Alfonsin í
kosningabaráttunni við peronistann Luder
um fylgi verkalýðsins, var að hann hét því
að veita verkafólki tækifæri til að varpa af
sér oki verkalýðsrekendanna. Vitað er um
verkalýðssambönd, þar sem forustan beitir
jöfnum höndum ofbeldi og mútum til að
hanga við völd. Alfonsin hefur heitið argen-
tínskum verkalýð því, að hann skuli með
lagasetningu fá skilyrði til þess að velja sér
forustu með lýðræðislegum hætti. Skal
gengið til kosninga í öllum verkalýðssam-
böndum, þegar lög hafa verið sett til að
tryggja að þar birtisti vilji félaganna en ekki
valdníðsla forustunnar.
Alfonsin og samstarfsmenn hans eiga erf-
itt verkefni fyrir höndum, en fögnuður
Argentínumanna yfir að sjá nú rofa til eftir
svartnætti -undanfarinna ára er slíkur, að
nýju stjórninni virðist tryggður vinnufriður
fyrst um sinn. Peronistar lofa öllu fögru um
þjóðhollustu í stjórnarandstöðu, og meira að
segja innan herforingjahópsins eru menn
sem vilja hjálpa til að losa landvarnirnar við
illvirkja. Blaðamaðurinn Patricio Kelly, sem
mest hefur unnið að því að koma lögum yfir
Paladino hershöfðingja, hefur notið til þess
stuðnings hermanna, sem björguðu Kelly
þegar menn Paladino rændu honum í ágúst.
6 HELGARPÓSTURINN