Helgarpósturinn - 24.11.1983, Blaðsíða 14

MEÐ
ÁHYGGJUR
HEILLAR
ÞJÖÐAR
Á HERÐUM
eftir Steinunni Siguröardóttur
„Ég get því midur ekki komist í viðtal á miðvikudag. Sá dagur er
einsog bombarderað hóruhús hjá mér. “
Það varþá eitthvað eftir af skemmtilegasta manni ískólanum (M.R.
fyrir 15 árumj, Guðmundi Einarssyni. Sannarlega tilefni til léttis, því
maður býst síður við að menn sem eru komnir inn um himnahurðina
breiðu á alþingi geti fengið það afsér að vera skemmtilegir framar.
Og sú krafa er auðvitað ósanngjörn að þeir hafi nokkra eiginleika
aðra en þá að geta stjórnað landinu afviti (eru það annars ekki þeir
sem sjá um þetta?).
Hvernig kann hann svo við sig í nýja starfinu?
„Það er varla hægt að kalla þetta starf. Þetta er frekar way of life.
Aldrei búið. Maður tekur þetta með sér heim. Síminn er hringjandi
fram eftir kvöldi og byrjar svo á morgnana aftur. Þetta gleypir mann
með húð og hári.
Annars er ofsnemmt að segja til um hvernig mér líst á starfið. Ég
verð bara að segja einsog breskur vinur minn sagði þegar ég gafhon-
um harðfisk: It’s very interesting. “ (Afar áhugaverður).
— Hvernig vinnustaður er alþingi?
„Það er varla hægt að kalla þetta vinnu-
stað. Maður kemur og fer, þetta eru hlaup
hús úr húsi, milli funda, og heimsóknir út í
bæ stundum.
Auðvitað er starfið mjög skemmtilegt,
þegar á heildina er litið. Eg á ekki von á að
nokkur þingmaður segi annað. Eg held að
menn væru ekki í þessu nema af því þeir
hafa af því ánægju."
Þegar við vorum í menntaskóla þá hefðir
þú sennilega þótt frekar ólíklegur til að fara
á þing... þarf maður ekki að breyta um
persónuleika ef maður er þar... ég á við í
menntaskóla hefði enginn grunað þig um að
ganga með þingmann í maganum....
,,Eg gekk nú alls ekki með þingmann í
maganum. En hvernig svona hlutir gerast,
það er náttúrlega mjög erfitt að greina það.
Eg held að það sé með þetta einsog svo
margt annað í lífi fólks að hlutir eru ýmsum
tilviljunum háðir. Ég hafði alltaf áhuga á
pólitík, til dæmis hafði ég mikinn áhuga á
umhverfismálum, þegar ég var í háskól-
anum.“ (Guðmundur er líffræðingur að
mennt). „Ég fór á ýmsar ráðstefnur og'las
mér til um þessi efni. Það var auðvitað mjög
pólitísk. Þetta var á árunum uppúr 1968,
tímar stúdentauppreisnanna. Menn voru
einsog kaliað er... sko ... mjög meðvitaðir"
(Guðmundur hlær, sennilega þurrlega).
„Síðan, þegar ég var í Englandi, þá fylgdist
ég afskaplega vel með pólitíkinni þar líka.
Það er mjög skemmtileg pólitík í Englandi.
Bretar eiga góð blöð, sem eru upplýsandi,
um pólitík og annað. Ekki má gleyma sjón-
varpinu þeirra, þar sem eru svona hetjur
einsog Robin Day. Hann er svona spari-
fréttamaður hjá BBC.
Þegar ég kom heim 76 þá hellti ég mér út
í kennslu og að kaupa húsnæði og vann
myrkranna á milli. Þetta voru viðbrigði. Ég
hugsa að það finnist flestum sem koma
hingað frá námi í útlöndum. Það er misjafnt
hvernig menn fara út úr þessu þegar þeir
koma heim aftur og lenda í lífsbaráttunni aft-
ur af fulluip krafti.
Ég skipti mér lítið af pólitík fyrr en 78-80
og hef fylgst vel með síðan. Einn þáttur í því
var sá að Vilmundur heitinn Gylfason hafði
oft og einatt samband við mig m.a. vegna
umhverfismála. Ég fylgdist líka vel með því
sem hann var að gera. í fyrravetur fór ég að
tengjast starfi Bandalags jafnaðarmanna æ
meir. Ég tók meðal annars þátt í að semja
stefnuskrána, ekki síst þann þátt sem snýr að
umhverfismálum. Þetta var mjög skemmti-
leg vinna, og margt af góðu og áhugasömu
fólki. Áhugi minn fór sívaxandi, þegar fram-
boðsmálið kom til skjalanna tók ég mér góð-
an tíma ti! umhugsunar. Síðan hef ég lítið
getað hugsað."
— Er Vilmundur Gylfason að einhverju
leyti fyrirmynd hjá þér í pólitíkinni?
„Ég geri mér ekki grein fyrir því. En eng-
inn er ósnortinn af því að hafa unnið með
honum og hafa umgengist hann — til dæmis
á kosningafundum, það voru einsog töfra-
brögð."
— Ætlarðu þér að gera skurk einsog
hann?
„Ég held að menn eigi ekki að ætla sér
slíka hluti. Maður verður hverju sinni að
bregðast við einsog eigin hugsun segir til um
og eigin reynsla. Ef maður fer að búa sér til
einhvern persónuleika einsog þú varst að
tala um áðan, þá verður maður afhjúpaður,
maður lendir fyrr eða síðar í einhverju sem
maður ræður ekki við. Ef það á fyrir mér að
liggja að vera lengi í pólitík þá verð ég að
byggja á sjálfum mér. Svo eru auðvitað
margir sem maður getur lært af.“
— Heldurðu að skemmtilegheitin sem þú
býrð yfir geti notið sín á þingi?
„Það hlýtur nú að koma niður á manni að
vera með áhyggjur heillar þjóðar á herð-
unum.“
— Takiði þetta virkilega svona alvarlega?
„Ég ætla að vona það. Oft var þörf en nú
er nauðsyn. Hljómaði þetta nokkuð of lands-
föðurlega?"
Statisti í viðtalinu er Halldór Kristjánsson
yfir — templar frá Kirkjubóli, húsvörður í
Þórshamri. Hann kemur nú í gættina og seg-
ir að Stefán Benediktsson þingmaður og
flokksbróðir Guðmundar sé í símanum.
(Heppni að ekkert var á borðum nema kaffi).
Blaðamaður kemst ekki hjá að heyra sam-
talið. Guðmundur segir á ensku: Við steikj-
um þá. Svo segist hann ætlá að koma sér í
bólið og taka fulla tösku með sér og breyta
þjóðfélaginu. Stefán hefur ugglaust sagt eitt-
hvað skondið við því, og Guðmundur hlær
sínum prýðilega sterka rómi.
Þetta með bólið er auðvitað komið til af
því að þingmaöurinn er með inflúnsu og
bætir við að hann sé orðinn influensial.
Hinn statistinn í viðtalinu, Jim Smart Ijós-
myndari, tekur ekkert mark á því og hrekur
viðfangsefnið út á gaddinn, svo það megi
verða ennþá meira influensial.
— Virðist það ekki vonlaust verk að hafa
áhrif, með fjóra þingmenn, í stjórnarand-
stöðu?
„Þingmannatalan þarf ekki að segja allt
um áhrif. Þingmenn hafa bæði áhrif per-
sónulega og sem hluti af sínum flokki. Ég
bendi á að Vilmundur Gylfason einn hafði
mikil áhrif, þótt ferill hans væri ekki langur.
Þessi áhrif eru ekki komin fram nema að
litlu leyti. Hann kom til dæmis fram með
ýmis ný hugtök, og dustaði rykið af öðrum.
Ég nefni: frjálsa samninga, aðskilnað fram-
kvæmda- og löggjafarvalds. Það var, einsog
einn þingmaður benti á, ofurmannlegt afrek
hjá Vilmundi að fá alla þjóðina til að tala um
grundvallaratriði í stjórnsýslu.
Áhrif þingmanns fara eftir því að hve
miklu leyti hjarta hans slær í takt við fólkið
í landinu. Það er svo annað mál hver á að
lokum frumvörpin sem ná fram að ganga.
Þau eiga sér oft mjög flókinn feril. Um það
má segja að fáir njóta eldanna sem fyrstir
kveikja þá.
Við í Bandalaginu gerum okkur ekki vonir
um að koma í gegn frumvarpinu með stóru
F-i sem breytir íslensku þjóðfélagi. Stjórnar-
flokkarnir eiga svo sem ekki eftir að gera
það heldur. Annars er mér næstum illa við
að tala um okkur í stjórnarandstöðu. Mér
þætti nær að tala um þingmenn utan stjórn-
ar. Bandalag jafnaðarmanna er ekki sjálf-
krafa í stjórnarandstöðu. Hinsvegar hittist
svo á, að það sem af er, höfum við haft fleiri
tækifæri til að vera sammála en ósammála.
Bráðabirgðalögin frá í sumar voru til dæmis
ámælisverð, bæði að efni og framkvæmd.
— Hvað greinir Bandalag jafnaðarmanna
frá öðrum íslenskum stjórnmálaflokkum?
„ Ef við lítum á stjórnmál síðasta áratugar
þá sést að það eru jafnaðarmannaflokkarnir
í Vestur-Evrópu sem hafa staðið bakvið stór-
kostlegar framfarir í velferðarmálum sinna
þjóða. Það sem stóð undir framförunum var
aukning framleiðslu, þetta var á þeim árum
þegar allt var á uppleið. Síðan gerist það að
menn sjá að auðlindirnar eru takmarkaðar,
hagvöxtur minnkar, það kemur kreppa í
heiminum. Hagnaðurinn nægir ekki lengur
til að standa undir loforðum stjórnmála-
flokka um bætt lífskjör. Fólk fer líka að
verða vart við flókinn skóg af reglugerðum
og lögum sem á að stjórna því eftir, báknið.
Uppúr þessu fer fólk að gera aðrar kröfur,
það vill ráða sér sjálft og hafa rými til eigin
athafna og ákvarðana.
Þetta hugtak, frelsi fólks og einstaklings,
er tema Bandalags jaf'naðarmanna. Frelsi er
Smartmynd
að vísu orð sem búið er að koma óorði á, líkt
og bytturnar komu óorði á brennivínið. En
það voru semsagt nýju frjálslyndu hægri-
mennirnir sem beittu orðinu frelsi fyrir sig,
markaður og allt átti að vera frjálst, og hver
átti að berjast fyrir sínu; þeir afneituðu vel-
ferðarþjóðfélögum.
En það sem við viljum er að losa fólk úr
viðjum miðstýringarinnar, gefa því sjálfu
tækifæri til að ráða meiru, ýmist persónu-
lega eða í samfélaginu. Við höfum til dæmis
lagt til að launþegar semji sjálfir við sína
vinnuveitendur. I almennum kosningum
viljum við að hægt sé að kjósa fólk af fleiri
en einum lista, eða að fólk geti að minnsta
kosti raðað á lista.
Það er lykilatriði hjá okkur að dreifa vald-
inu, að koma því út í hérað. Fólk í Reykjavík
á t.d. ekki að ráða yfir bryggjusmíði úti á
landi, það á fólkið á staðnum að gera sjálft,
það veit best hvað borgar sig. Þannig verð-
um við að bregðast við minnkandi þjóðar-
tekjum. Nýta betur það sem við höfum.
— Finnstþér að mikið hafi verið gert afvit-
leysum hér í stjórnun?
„Miðað við þjóðartekjur þá ættum við að
teljast til tíu eða fimmtán best settu þjóða í