Helgarpósturinn - 09.08.1984, Blaðsíða 13

SMAAURASALIR
kannski væru þeir oft að skrökva. Ég athugaði
yfirleitt það sem þessir menn sögðu við mig og
oftar en ekki kom það í ljós, að þeir voru ekki
bara að skrökva, heldur ljúga að mér.“
Fylgikvillar
smarra
hugsana
— Nú virðist þetta ekkert sérstaklega þægi-
legt hlutskipti sem þú hefur valið þér, að vera
alltaf með læti út í þjóðfélagið í kringum þig,
aldrei þægur. Hvernig hafa þessar orrustur farið
með þig?
„Það stendur uppúr í mínum huga, eftir öll
mín uppátæki í tilverunni, að þeir menn sem ég
hef skrifað um, og kannski vegið að, og eru stór-
ir í sniðunum, þeir hafa kunnað að meta mín
sjónarmið og fjandskapast ekki útí mig. En hinir
sem eru verr gerðir til höfuðsins og hafa ekki
miklar víðáttur milli skeljanna, þeir eru náttúru-
lega fullir af pirringi og sumir af öfund og öðrum
fylgikvillum smárra hugsana. Ég held ég hafi
alltaf gert mér grein fyrir því að láti maður
höggið ríða, þá hljóti maður að fá högg á móti.
Ég hef aldrei tamið mér það að snoppunga ein-
hvern þann sem ekki getur veitt mótspyrnu,
þannig að það hefur verið eðlilegur hluti af
mínu lífi að fá högg á móti. Þau hafa að vísu ver-
ið misþung og sum hver undir beitisstað, en ég
held líka að ég sé góður tapari."
— Það hefur þá verið harður skóli sem
kenndi þér að tapa?
„Það er harður skóli, já. Kannski lærir maður
það talsvert í gegnum skákina, að maður þarf að
kunna að tapa í lífinu. Það lærir maður náttúru-
lega líka í lífshlaupinu öllu. Þú hefur góðan mál-
stað, þú tapar og málinu er lokið, og það er
ekkert við því að gera. Að vísu er það sárt til að
byrja með, svona fyrstu töpin. Það er kannski
réttara að setja þetta þannig upp að málið sé sett
í bið með sjálfum manni þegar maður tapar og
hefur góðan málstað því að maður gerir sér
grein fyrir því að einhvern tíma síðar muni mál
snúast öðruvísi. Þá muni maður geta tekið mál-
ið upp á nýjan leik og staðið upp sem sigurveg-
ari. Annars held ég að þau högg sem ég hef
fengið hafi komið miklu verr við mitt fólk, fjöl-
skyldu mína, fyrrverandi konu mína, systkini
mín og móður, heldur en nokkurn tíma sjálfan
mig.“
í sambúð við
sjálfan sig
Hvað með einkaiíf og fjölskyldulíf? Ertu prív-
atmaður fyrir utan bardagana á ritvellinum?
„Ég hef fengist við svo miklu meira en að
heyja orrustur með pennanum. Ég hef verið
mjög mikið í félagsmálastarfi og pólitík og þar-
afleiðandi oft á tíðum haft lítinn tíma fyrir fjöl-
skylduna, fáar stundir en góðar. Ég var giftur í
17 ár og á þrjá syni, 18,16 og 10 ára. Ég er svona
frekar heimakær. Það er líka ómetanlegt fyrir
mann sem er mikið í stússi að geta átt góðar og
kyrrlátar stundir með sínu fólki, þeim sem næst
honum standa, bæði til endurnýjunar og
hvíldar."
— Þú fórst út úr þessu hefðbundna fjölskyldu-
munstri þegar þú fórst að nálgast fertugt. Finnst
þér almennt séð að hættur steðji að þessu
munstri?
„Nei, ekkert endilega. En þetta þjóðfélag okk-
ar kallar á alveg feikilegt uppbrot í fjölskyldu-
munstrinu. Ungt fólk sem tekur saman notar
fyrstu ár samvistanna til að strita daginn langan
og nóttina til að koma sér upp þaki yfir höfuðið.
Það hefur ekki tíma til að kynnast almennilega,
ekki tíma til að ræða saman og læra að þekkja
hvort annað, og svo eftir 10 ár, þegar erfiðasti
hjallinn í húsbyggingarmálum er afstaðinn,
stendur fólk andspænis hvort öðru og þekkist
ekki — á aðeins óljósa minningu um hvort ann-
að eins og það var fyrir áratug. Þetta er líklega
höfuðorsökin fyrir þessum miklu hjónaskilnuð-
um, þó það hafi ekki verið orsökin fyrir mínum
skilnaði. Þar var það hins vegar 17 ára hjóna-
band, þar sem málin ganga ekki upp. Þá má
segja að það sé fullreynt eftir svona langan tíma
og því ósköp eðlilegt að slíta samvistum þegar
séð er að samfylgdin gefur ekki báðum aðilum
það sem samfylgd þarf að geta gefið."
— Urðu einhver önnur þáttaskil hjá þér í líf-
inu á þessum tíma? Manni virðist þú hafa farið
að snúa þér að annars konar verkefnum en áð-
ur, prðið meira áberandi.
„Ég hafði náttúrulega meiri tíma fyrir sjálfan
mig og þurfti ekki að taka eins mikið tillit til
minna nánustu eins og ég að sjálfsögðu gerði
meðan ég var í hjónabandi. Ég þurfti ekki að
vanda mig eins í sambúðinni við sjálfan mig og
í samningum við fjölskyldu og fyrir vikið notaði
ég meiri orku í ýmis mál sem hafa verið í brenni-
depli og þannig í sviðsljósinu, kannski meira í
sviðsljósinu en fullkomin ástæða er til, því það
er sífelld gúrkutíð í þessu landi hjá blöðunum."
Já, Úlfar hefur löngum verið aufúsugestur fjöl-
miðla í gúrkutíð. Ef hann er ekki að velgja Frí-
múrarareglunni og hennar bræðrum undir
uggum með því að skrifa sögu hennar og
frímúraratal — „þjóðfélagslega úttekt á
reglunni og mannskapnum sem þar er innan
veggja" — er hann í Hæstarétti að fá á sig dóm
fyrir klám og guðlast, einn íslendinga á 20. öld
eða þá niðri á Lækjartorgi að selja bréfið, sem
hann skrifaði ríkissaksóknaranum í mesta
bróðemi og byrjar svona: „Heill og sæll
ævinlega, frændi minn. Þú ert nú meiri
ærslabelgurinn...“
En Úlfar hefur líka skrifað fjórar skáldsögur,
þá fyrstu 1966. „Það var alltaf meiningin að
verða rithöfundur," segir hann, „en hér geta
menn ekki verið rithöfundar, ég tala ekki um
séu þeir fjölskyldumenn, nema með samþykki
fjölskyldunnar, og það þýðir það að fjölskyldan
öll kallar hungurvofuna að dyrum, sem er meiri
fórn en mér fannst ég geta farið.fram á af mínu
fólki á sínum tíma. Þess vegna hefur það dregist
að ég hafi einbeitt mér að því að gerast
rithöfundur."
— Nokkurt svar frá Þórði Björnssyni? _
„Nei, ég hef ekki fengið neitt svarbréf. Ég hef
nú ekki sent honum bókina öðru vísi en að setja
hana á markað og bjóst við að hann myndi
hirða þetta og lesa það, en hann hefur ekki gert
það kallinn, ennþá. Ég hef ekki sent honum ein-
tak því hann sótti sjálfur allan Spegilinn. Því
skyldi hann ekki geta sótt þessa bók? Það er
ekkert samræmi í hlutunum nema hann geri
þessa bók upptæka. Það er svo sem ekkert í
henni klámið, en það eru ærnar ástæður tii að
banna hana vegna guðlasts. Hún er full af
guðlasti."
Kolsvart
hyldýpi
— Nú er rúmt ár síðan látið var til skarar
skríða gegn þér. Hvernig hefur þér liðið, hvern-
ig tilfinning er það að vera settur á hausinn á ís-
landi 1984?
„Það er alveg hroðaleg tilfinning. Við slíkar
aðfarir fyllist maður gífurlegri örvæntingu,
maður steypist niður í kolsvart hyldýpi — engir
veggir. Svo gerir maður sér að lokum grein fyrir
því að annað hvort er að sökkva til botns — að
láta þá öðrum takast að kremja mann undir hæl-
um sér, fyrir réttlætis sakir, svo notað sé biblíu-
legt orðalag, eða þá að ryðjast sjálfur útúr
myrkrinu. En það gengur enginn útúr örvænt-
ingarástandi í hægðum sínum samt. Það þarf að
búa til í sér sprengikraft til að geta ruðst eins og
raketta uppúr myrkviðnum. Það hefði ég ekki
getað nema vegna þess að ég er með réttan mál-
stað og á svo margt ógert af hlutum sem ekki
hafa verið gerðir áður hér.
En peningaleysið er hroðalegt. í þessu landi
verður maður til dæmis að eiga það húsnæði
sem maður býr í, maður á ekki kost á að vera
í ró og spekt í leiguhúsnæði. En þar sem ég er
bjartsýnismaður, þá get ég sagt að ég sofni giað-
ur í hjartanu á kvöldin yfir því að dagurinn er
búinn og maður hefur getað staðið í skilum eða
framlengt. En næsti dagur færir manni líka oft
alveg feiknarlega angist þegar maður lítur í
víxladagatalið. Nú, en svo líður hann og þá
gleðst maður aftur.
En á þessu síðasta ári og á liðnum árum, þegar
ég var að reyna að koma út frímúrarabókunum,
þá finnst mér mjög hafa skýrst í mínum huga, og
ætti að skýrast í hugum fleiri, uppbygging
verkalýðsfélaga eins og Rithöfundasambands-
ins. Rithöfundasambandið veitti mér engan
stuðning þegar átti að koma í veg fyrir útgáfu
frímúrarabókanna og skýringin er kannski sú,
að þáverandi formaður er frímúrari, nefnilega
Njörður P. Njarðvík. í Spegilsmálinu var enn
sami formaður og það gerðist ekkert í málinu
fyrr en yngri menn undir forystu Þórarins Eld-
járns, Gunnars Gunnarssonar, Steinunnar Sig-
urðardóttur og fleiri, beittu sér fyrir því og
kröfðust fundar í sambandinu, og það er þvi
ekki fyrr en hálfu ári eftir að blaðið er tekið sem
eitthvað heyrist loksins frá Rithöfundasam-
bandinu. Þar er náttúrulega enn ein hallærisleg
smámennamafian. Þeir eru ekki mjög stórir í
sniðum, þeir menn sem stjórna menningarmál-
unum í þessu landi, en hafa ótrúleg áhrif, bæði
inn í Ríkisútvarpið og í þessu verkalýðsfélagi rit-
höfunda.”
Mafiósar og
smáaurasáTir
— Er þessi stjórn þeirra á menningarmálun-
um meðvituð?
„Já, já, auðvitað er þetta meðvitað hjá þess-
um mönnum. Það er nýlokið í útvarpinu 18 þátt-
um um norræna rithöfunda, sem tveir mafíósar
af smáaurasálinni hafa séð um, dagskrárstjóri
útvarpsins og fyrrverandi formaður Rithöf-
undasambandsins, þar sem þeir töluðu á skand-
inavísku við norræna rithöfunda og þar sem rit-
höfundarnir lásu á sínu móðurmáli í útvarpið úr
verkum sínum. Þeir nenntu ekki að þýða þetta
eftir þá og ekki einu sinni samtölin við þá. Fólk-
ið í landinu hafði mjög takmarkað gagn af þess-
um þáttum. Þetta er meðvitað. Þarna er verið
að notfæra sér ríkisfjölmiðlana til að afla sér
tekna. Þessir menn eru að misnota aðstöðu sína.
Þeir halda ákveðnum mönnum frá útvarpinu en
draga sjálfa sig að þessari gullkistu sem útvarpið
þó^ er höfundum.
í Bréfi til Þórðar vík ég aðeins að þessum
mönnum sem segjast hafa hugsanir og telja öðr-
um trú um að þeir hafi skoðanir, sem koma sér
vel á hverjum tíma og ég kalla þá tækifærissó-
sialista. Þetta eru óttalegir álfar greyin, og orðið
mafía er allt of stórt fyrir þá.
Ég finn að það er vaxandi áhugi hjá ungum
listamönnum, og ekki bara hjá rithöfundum,
líka leikurum og myndiistarmönnum, að vekja
fólk til meðvitundar um það hvernig þetta þjóð-
féiag er að fara og hvernig til dæmis þessi ríkis-
stjórn er að fara með lífsafkomu fólksins og
framtíð þessarar þjóðar. Og það verður ekki
gert með löngum þurrum ræðum og hallæris-
legum ávörpum steingeldra tækifærissósíalista
úr listamannakreðsum."
Ríkisstjórnin
þyrfti að ganga
lengra!
— Þetta kynnu einhvern tíma að haf a þótt ör-
væntingarfullar aðferðir?
„Þær eru það ekki...og þó, það er svo sannar-
lega ástæða til að vera í öngum sínum yfir því
sem er að gerast hér og hvernig hlutirnir gerast
og fátt eðlilegra en það að fólk grípi til þeirra
ráða sem gætu skilað skjótum og góðum ár-
angri. Hér á dögunum boðaði stjórnarandstað-
an til fundar á Lækjartorgi. Ætli það hafi ekki
mætt svona 150 manns. Eg gekk þarna um og
þekkti hvern einasta mann. Þetta var harðasti
fundasóknarkjarninn, aðrir gengu bara fram-
hjá. Ef við færum hins vegar í pontuna og notuð-
um ekki þessa aðf erð heldur til dæmis þá aðferð
að hvetja ríkisstjórnina til dáða, segðum að
þetta gengi ekki og það þyrfti að ganga miklu
lengra, það þurfi að sauma verulega að fólkinu,
það hafi það allt of gott, eða eitthvað í þessum
dúrnum, þá færu miklu fleiri en 150 manns að
hlusta og árangurinn yrði miklu meiri. Fólk
myndi, með afskræmingunni, gera sér grein fyr-
ir því að það er eitthvað veruiega mikið að og
þá færi vonandi eitthvað að gerast."
Nú er aftur heilmikið farið að gerast hjá Úlfari.
Maðurinn er kominn á skrið aftur, er með um-
svif. Og það á besta stað í bænum. Hvernig má
það vera að hann skuli vera risinn upp úr ösk-
unni eins og fuglinn Fönix og farinn að reka
myndlistargallerí og listaverkamarkað í hjarta
borgarinnar?
„Ein ástæðan er sú að þeir sem ég hef verið
að fjalia um eru, eins og ég sagði áðan, stórir í
sniðum og hafa kunnað að meta það sem ég hef
verið að gera. Peningar verða ekki rifnir upp af
götunni og þessir menn hafa lánað fé í þetta og
gert þetta kleift. Ýmsir félagar og vinir hafa
heldur ekki viljað vita af mér auralausum og
hafa stutt við bakið á mér.
Það er annars ánægjuleg breyting sem hefur
orðið á bankastjórum síðustu 20 árin eða svo.
Nú eru þetta fagmenn, ekki pólitískir varðhund-
ar, ekki fyrirgreiðslumenn. Enda sjá þeir að
þetta er góð fjárfesting fyrir banka, að lána mér
fyrir húsnæði og galleríi, þetta er vænlegt allt
saman og ábyrgt af fjölda manns. Svo vilja þess-
ir menn líka gera pínulítið fyrir listina.
Allaballa-
mafian
— Hverjir eiga Gallerí Borg?
„Það er valið lið: Arnmundur Backman, hrl.,
Gísli B. Björnsson, auglýsingateiknari, Ragnar
Árnason, lektor að verða doktor, Sigurmar Al-
bertsson hdl. og Þórður Vigfússon, hagverk-
fræðingur, auk mín.“
— Er þetta nýja menningarmafían í Alþýðu-
bandalaginu?
„Við erum að minnsta kosti miklu betur
komnir að mafíunafnbótinni en hinir sem ég tal-
aði um áðan. En ég held þó að við séum allir það
stórir í sniðum að hafa ekki uppi neina mafíutil-
burði. Ég er ekki í vafa um að ef við fáum að
vera í friði fyrir Þórði frænda og öðrum verald-
arsnillingum, þá verður þetta gallerí orðið ein
allra stærsta menningarmiðstöð landsins innan
tveggja til þriggja ára.“
Renneríið af fólki niður í kjallara gallerísins
þar sem við Úlfar sitjum og spjöllum hefur auk-
ist eftir því sem liðið hefur á morguninn. Fólk er
að falast eftir myndum. Þarna koma forstjórar
og kaupa tvær í einu og spyrja ekki um verðið
og millistéttarfólk, sem kaupir eina velvalda á
stofuvegginn. Og þennan morgun kemur bráð-
falleg stúlka og er að spyrja um Spegilinn og
Samvisku þjóðarinnar, bannvöruna. Ölfar vill
allt fyrir hana gera. Halldóra Thoroddsen,
starfsmaður Gallerís Borgar kallar niður til Úlf-
ars og segist ekki geta fundið síðarnefnda blaðið
fyrir stúlkuna. „Jú, jú,“ segir Úlfar. „Gáðu upp
í hillu, þar er poki með Speglinum og Samviska
þjóðarinnar er örugglega þarna líka — ekki í
poka, heldur í bunkum...“