Helgarpósturinn - 09.08.1984, Blaðsíða 19

HRINGBORÐIÐ
Ur hernámunni
í dag skrifar Pétur Gunnarsson
Það var mikið sólskin í ræðum
mannaáLýðveldishátíðinni 1944.
Ólafur Thors sló tóninn í upphafs-
orðum ávarps síns: „íslendingar,
vér erum komnir heim, vér erum
frjáls þjóð!“ Þrátt fyrir rigninguna
var eins og menn væru sér með-
vitandi um að búa á eina sólskins-
blettinum í gervallri Evrópu.
Athygli vekur hve litla rellu
menn virðast gera sér út af svo-
nefndum öryggis- og varnarmál-
um. I 500 bls. riti Þjóðhátíðar-
nefndar þar sem safnað er saman
ræðum og ávörpum frá hátíðinni,
ber varnir Islands tæplega á
góma. Vissulega má ef grannt er
skoðað greina skugga og váboða,
„Það kann að virðast glæfraspil
að skapa litla lýðveldið okkar
vopnlaust og varnarlaust í veröld
grárri fyrir járnum," segir í ávarpi
Einars Olgeirssonar. Og talsmað-
ur Framsóknar, Eysteinn Jónsson
spyr: „Fáum vér starfsfrið og
tækifæri til að sýna, hverju lítil
frjáls þjóð getur áorkað? Getur
125 þús. manna þjóð stofnað
raunverulega frjálst lýðveldi á
þessum tímum, þegar margfalt
stærri þjóðir hafa verið lagðar
undir okið og er haldið í áþján?“
Spurningunni svarar hann sjálf-
ur á þessa lund: „Vér íslendingar
munum kappkosta að koma þann-
ig fram við aðrar þjóðir, að vér
öðlumst vináttu þeirra og traust.
Vér munum unna öðrum réttar og
sannmælis, en halda á rétti vor-
um. Slíkar verda landvarnir þjóö-
arínnar og adrar eigi. “
Af þessu mætti ráða að lýðveld-
isstofnunina hafi borið að í alþjóð-
legu góðviðri en ekki í miðjum
hildarleik Heimsstyrjaldarinnar
síðari þegar himinn, haf og jörð
loguðu og ísland var hersetið
land. Enginn sem tekur til máls
svo mikið sem ýjar að þeirri hug-
mynd að í framtíðinni sé heilla-
vænlegast að afhenda varnir Is-
lands erlendu stórveldi. Þetta er
þeim mun undarlegra þegar eftir-
leikurinn er hafður í huga, en
segja má að frá og með herstöðva-
samningnum við Bandaríkja-
menn árið 1946 hafi hersetan bor-
ið öll önnur mál ofurliði á íslandi.
„Frá þeim degi er aðeins spurt um
eitt, barist um eitt: Á ísland að
vera áfram útlend herstöð eða
ekki? Önnur mál eru hégómi. -
Þetta eitt eru íslensk stjórnmál,
skrifar Halldór Laxness sama ár
og reyndist sannspár: hermálið
hefur verið einskonar æxli á heila
íslenskra stjórnmála allar götur
síðan. Rétt stöku sinnum að menn
hafa neyðst til að líta upp og ræða
aðkallandi mál á borð við land-
helgismálið og síðan sokkið aftur
í eymd hermálsins.
Árið 1945 þegar Bandaríkja-
menn lögðu fram fyrstu kröfur
sínar um herstöðvar í Keflavík,
Fossvogi og Hvalfirði til 99 ára,
var borin von að fullvalda þjóð
gæti gleypt við þeim. Eins og lesa
má um í frægri grein Þórs White-
head: Lýðveldi og herstöðvar
(Skírnir, 1976), fólust baktjalda-
viðræður Bandaríkjamanna við
íslenska stjórnmálamenn í því að
snikka bitann til og laga að munn-
stærð þeirra. Með því að tak-
marka herstöðina við Keflavík,
dvalartímann við sex og hálft ár
og tengja samþykki viðskipta-
hagsmunum íslendinga í Banda-
ríkjunum, opnaði meirihluti þing-
manna munninn (32:19).
Arkitektar samningsins munu
hafa litið á herstöðina sem að-
skotahlut í þjóðarlíkamanum sem
þjóðin með tíð og tíma myndi laga
sig að og venjast. Aldrei mun hafa
hvarflað að neinum hernáms-
sinna að leggja þennan samning
undir dóm þjóðarinnar í þjóðarat-
kvæðagreiðslu og allt fram til
þessa dags hefur þjóðin aldrei
þurft að horfast í augu við her-
stöðvamálið og taka til þess af-
stöðu. Og ef marka má nýlega
skoðanakönnun Ólafs Þ. Harðar-
sonar á viðhorfum íslendinga til
öryggis- og utanríkismála, kann
enn að verða bið á því að þjóðin
verði formlega spurð álits. Sam-
kvæmt henni eru 30% kjósenda
andvígir herstöðinni og 15% telja
að hún skipti ekki máli. Þrátt fyrir
áratugaáróður um bandaríska
hervernd í Islendinga þágu virðist
engin húð hafa náð að myndast
utan um kjarna málsins eins og
hann lá fyrir strax 1946: stór hluti
íslendinga leggur þann skilning í
málið að herinn sé hér alfarið
vegna bandarískra hagsmuna
einna.
Þegar spurt er um aðildina að
Nató vekur athygli hve margir
hafa enga skoðun á því máli, 34%.
Þetta háa hlutfall kjósenda sem
veigrar sér við því að taka afstöðu
til Nató stafar ugglaust af því að
hverjum manni er það ljóst að við
verðum að halda hér uppi lág-
marks vörnum. Hér er alþjóðleg-
ur flugvöllur sem útheimtir þjálf-
aða sveit til að kljást við tilfallandi
flugræningja og önnur hryðju-
verkalið. Island hefur landhelgi og
lofthelgi sem þarf að gæta og fylgj-
ast með. Landhelgisgæslan hefur
verið á könnu okkar sjálfra allt frá
1920 þegar við tókum hana að
okkur vegna slælegrar frammi-
stöðu Dana. Hvað lofthelgina
áhrærir þyrftum við að yfirtaka
hér ratsjárstöðvar sem gera eftirlit
og gæslu mögulega. Varnarstarfið
felst í því að þegar óboðinn gestur
birtist á ratsjánni (oftast rússnesk
flugvél á leið fram hjá landinu),
hlaupa tveir flugmenn út í aðra af
tveimur Phantomvélum varnar-
liðsins og þjóta á móts við hinn
óboðna gest líkt og hundar á
sveitabæjum þegar bíll fer eftir
þjóðveginum. Snúa síðan við í
sælli vissu þess að hafa rekið hann
á brott. Ég leyfi mér að álíta að
þetta hlutverk gætu íslendingar
innt betur af hendi en Bandaríkja-
menn þar eð hermennirnir dvelja
hér ekki nema í eitt til tvö ár og sí-
fellt þarf að þjálfa nýja menn til
starfans. Fyrirhöfn sem sparaðist
ef verkið væri í höndum íslenskra
flugmanna.
Það er ábyggilega rétt sem
Björn Bjarnason segir að „í raun
og veru er það vera íslands í Atl-
antshafsbandalaginu og varnar-
samstarfið við Bandaríkin, sem
gerir mönnum kleift að ræða um
öryggi landsins af ábyrgðarleysi".
Bandaríska setuliðið hefur firrt ís-
lendinga allri ábyrgð á eigin vörn-
um. Vegna hersetunnar hefur um-
ræða um íslensk öryggismál allar
götur frá 1946 verið í fjötrum sjálf-
virks ágreinings. Andstæðingar
hersetunnar hafa nánast flokkað
undir landráð að ræða varnarmál,
en á hinum kantinum eru svo-
nefndir varnarsinnar en draum-
sýn þeirra er bandarískt víghreið-
ur í hverjum landsfjórðungi. Með
löggum skal land byggja.
Þó hefur sú mikilvæga breyting
orðið í alþjóðamálum síðan í
stríðslok að vinstrimenn hafa snú-
ið baki við Sovétríkjunum. Það er
staðreynd að harmsöguleg glám-
skyggni vestrænna vinstrimanna
á Sovétríkin jók á spennu í al-
þjóðamálum. Svo gat virst sem
Sovétríkin ættu ítök á Vesturlönd-
um sem veiktu varnir þeirra að
sama skapi. í dag standa Sovétrík-
in afhjúpuð á brauðfótum ofbeldis
og kúgunar og einangrun þeirra
léttir á spennu Vesturlandamegin.
Þótt ísland sé legu sinnar vegna
hernaðarlega mikilvægt, breytist
þetta mikilvægi samstíga tækni-
byltingum í vígbúnaði. Á því
tölvustýrða eldflaugastigi sem
hernaður stendur á í dag þegar
unnt er að senda flugskeyti meg-
inlanda á milli og hitta skotmörk
með nákvæmni sem jaðrar við
smásmygli, hefur hlutverk hreyf-
anlegra skotstöðva aukist í líki
flugmóðurskipa og kafbáta. Jafn-
framt hafa Bandaríkjamenn þró-
að njósna- og eftirlitskerfi í gegn
um gerfihnetti sem hlera og skoða
það sem fram fer á himni bæði og
jörð rúnt um heimsins punkt. Það
sem að okkur Islendingum snýr er
fyrst og fremst að fylgjast með því
sem er að gerast í nágrenni okkar
og okkur ætti að vera í lófa lagið
að gera það á eigin spýtur í góðri
samvinnu við þjóðir Átlantshafs-
bandalagsins. Af augljósum orsök-
um verða íslendingar aldrei þjóð
með eiginlegan her og þar erum
við raunar á báti með fjölda smá-
þjóða sem hafa her að nafninu til,
einskonar dulbúna öskukalla sem
koma fram í sviðsljósið þegar sorp
tekur að hlaðast upp vegna lang-
varandi verkfalla. Frelsi okkar
fylgir augljós hætta, en í stað þess
að dópa okkur upp með banda-
rísku herliði þarf meðvitund um
hættuna að efla okkur til dáða og
þjappa okkur saman um sjálfstæði
þjóðarinnar í stað þeirrar sundr-
ungar og sljóleika sem af herstöð-
inni stafar og stefnir öllu þjóðlífi
hér í tvísýnu. Á 40 árum hefur
ekkert grafið jafn duglega undan
sjálfstæði íslendinga og herstöðin
og dregur enn af þjóðinni, saman-
ber að 63% kjósenda skuli vera
hlynntir gjaldtöku fyrir aðstöðu
hersins og gera hann þannig að
beinum áhrifavaldi í íslensku
efnahagslífi. Það hefur verið haft á
orði að á meðan erlendar þjóðir
viti það eitt um ísland að hér sé
bandarískur her, væri íslenska
þjóðin sú eina sem vildi ekkert af
því vita og kysi að geyma höfuð
sitt í sandi. Til hægðarauka skul-
um við því flytja íslenskar stað-
reyndir út til Danmerkur. ímynd-
um okkur að á undanförnum 40
árum hefðum við haft þær fréttir
af frændum okkar Dönum að þar
í landi sæti 100 þúsund manna
bandarískt herlið, að herstöðin
hefði um tíma annast allan sjón-
varpsrekstur í Danmörku, að Dan-
ir hefðu ekki döngun í sér til að
halda uppi sjúkraflugi nema með
aðstoð bandaríska hersins, að
Kastrúp-flugvöllur væri gerður
fyrir bandarískt fjármagn og í bí-
gerð væri flugstöð Dana kostuð af
Bandaríkjamönnum og að yfir
helmingur danskra kjósenda væri
vælandi um að bandaríska herlið-
ið bæri að mjólka enn frekar með
sérstakri gjaldtöku. . .
Ætli okkur þætti ekki einu gilda
hvoru megin hryggjar þessi
óhamingjusama þjóð lægi? Og
hefði hún þó sér til afbötunar að
hafa verið hernumin af nasistum í
síðasta stríði.

Bolholt
sæluvika
\C EE O O EH3 D C [»!«] O C EEl
Suðurver
4x í viku í 3 vikur
Já! nú er þaö sæluvika í
Bolholti 10.—16. ágúst.
80 mínútna hörkupúl og svitatímar.
20 mín. Ijós — heilsudrykkur í setustofu
á eftir.
Ath.: aðeins fyrir vanar.
Gjald 1200 kr.
Kennari Bára.
Síðan
20. ágúst 2ja vikna 4x í viku 60 mínútna
tímar, strangir.
Gjald 960 — kv.
Innritun í síma
36645
Líkamsrækt
JSB
Og nú hætta allir aö slóra!
Suöurver opnar meö fullum
krafti. Tímar 4x í viku í 3 vik-
ur 13.—30. ágúst.
* Líkamsrækt og megrun fyrir konur á
öllum aldri.
* Morgun — dag — kvöldtímar.
* Lausir tímar fyrir vaktavinnufólk.
☆ Sturtur — sauna — Ijós.
Þú finnur örugglega flokk viö þitt hæfi í
Suðurveri. Byrjendur — framhald eöa
rólegri æfingar.
Innritun í síma
frá kl. 9—18
9. og 10. ágúst.
83730
EEI H0 [•!•]
r«Y«1 o O EEl J o EEJ OOEB OO EEl OO EEI
HELGARPÓSTURINN 19
[33 r33 EH EX3