Helgarpósturinn - 13.09.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSÝN
Hrekja prentarar
bókavinnslu úr landi?
Staða bókarinnar er ekki beysin um þessar
mundir í okkar marglofaðabókmenntasam-
félagi. Samdráttur í bóksölu hefur verið
verulegur undanfarin þrjú ár, þótt titlaf jöld-
inn frá mörgum útgáfufyrirtækjum hafi
raunverulega ekki minnkað. Fyrir þessu eru
taldar liggja ýmsar samverkandi ástæður,
þótt flestum útgefendum beri saman um að
ríkasta orökin sé þverrandi kaupmáttur al-
mennings í landinu. Vídeógláp er einnig
nefnt til sögunnar, auk þess sem sumir vísa
til þess að aðrar gjafavörur ýti bókinni í
auknum mæli til hliðar, ss. hljómplötur
sem nú eru orðnar þó nokkuð ódýrari en
bækur, svona hlutfallslega miðað við fyrri
b'ð.
Flest forlögin hafa gripið til þess ráðs að
draga saman seglin á þessu ári og hætta við
ýmis stórverkefni, sem oft hafa kostað þau
gífurleg útgjöld, og gera nú meira út á þau
verk sem eru trygg í sölu. Talað er um 30%
sölusamdrátt á síðasta ári og forlögin
standa ekki vel að vígi, því jafnvel sölu-
hæstu bækurnar eru sagðar hafa skilað
þeim litlum hagnaði. Þó hefur bókaverð
hækkað að meðaltali um 65% milli ára, og
nú hefur verkfallshögg Félags bókagerðar-
manna riðið ofaná allt saman. Kannski ekki
rothögg - og þó, sum útgáfufyrirtækin
standa orðið svo tæpt að margra vikna
prentaraverkfall verður nær örugglega
banabiti þeirra. Um það voru nánast aliir út-
gefendur sammála sem hcift var samband
við fyrir vinnslu þessarar greinar.
Allir viðmælendumir töldu sig þó geta
þraukað. Óvissan væri að vísu gríðarleg og
erfitt að meta áhrif verkfallsins, „enda kem-
ur það á versta tíma fyrir bókavinnslu í
landinu, nú þegar jólabókamarkaðurinn er
svo skammt undan. Allir vom þó sammála
um að ef verkfallið teygðist fram yfir mán-
aðamót þýddi það hreinlega neyðæástand.
„Það færi allt í voða,“ segir útgefandi, ,/nér
líst cifskaplega illa á málið því bókaútgáfa
hér berst í bökkum og ástandið hefur aldrei
verið verra en nú þegar prentaraverkfcdlið
bætir gráu ofan á svart."
Oliver Steinn Jóhcmnesson, formaður Fé-
lags ísl. bókaútgefenda, segir stöðuna vera
slfka að allæ jólabækur séu komnar í
vinnslu. Mismunandi lcingt komnar, en
fæstar þó fullunnar, og víst megi telja að
iangt verkfall hafi þær aileiðingcu- að margar
bækur sem komnar eru áfram í vinnslu
verði úti.
Fyrir suma eru áhrifin raunar þegar kom-
in í ijós. Það á við um skólabækur sem
innlyksa urðu í prentsmiðjunum og komast
því ekki í notkun á haustmisseri.
Það eru ekki litlu forlögin sem endilega
fara verst út úr verkfallinu. iægar stóru út-
gefendurnir neyðast enn til að draga úr
titlcifrcimboði sínu aukast möguleikar minni
aðila á að koma sínum verkum á framfæri.
„Þetta er fyrst og fremst katastrófa fyrir
stóru forlögin", sagði útgefandi semhyggur á
það ráð að koma gamla lcigemum sínum út
nú þegar samdráttur er fyrirsjáanlegur í út-
gáfu nýrra bóka. Annar útgefandi dregur
slík ráð í efa. Fólk kaupi ekki gamlar bækur
til gjcifa einfcúdlega af ótta við að viðkom-
andi eigi þær fyrir.
Þannig er mestöll íslensk bókaútgáfa ríg-
bundin einum og sama útgáfutímanum og
duttlungum gjafamarkaðarins. Nokkrir til-
burðir hafa öðru hvom verið uppi til þess
að breyta þessu en lítið áunnist. Nú kann
svo að fara að þau útgáfufyrirtæki sem
standa af sér storminn leiti nýrra leiða í
bókaútgáfu.
„Ég óttast að þegar verkfallið leysist
myndist algert kaos í prentsmiðjunum þeg-
ar þær reyna að sinna ölium verkbeiðnun-
um", segir útgefandi nokkur. „Titlum mun
augljóslega fækka og allur útgáfuþunginn
færist á örfáa daga fyrir jól. Svo mun verk-
beiðnum fýrir næsta ár örugglega fækka
mjög mikið. Það stefnir í vemlegcin sam-
drátt á næstu árum í bókaútgáfu.
Útgefendunum ber þó ekki saman um
hvort grisjunin komi þannig niður að „góð-
bókmenntimcU'" verði útundan og aðeins
staðið að útgáfu bóka sem tryggar em í
sölu. „Þetta mun væntanlega koma jafnt
niður á línuna," segir einn, en annar heldur
því þó fram að sennileg langtímaáhrif verði
m.a. þau að öðmvísi bækur verði gefnar út
og í öðm formi, kannski ekki eins veglegu
og verið hefur. Þar kemur aukin kiljuútgáfa
vel til greina, „og svo má búast við því að
reynt verði að koma út bókum á öðrum
tíma árs en eingöngu fyrir jólin.“
Hækkaður launakostnaður í prentsmiðj-
unum að loknum samningum hefur svo sín
áhrif. Útgefendur hafa engin áhrif á samn-
inga prentsmiðjueigenda og bókagerðar-
eftir Ómar Friðriksson
manna og em óhressir með að þurfa að
sæta því að vera eingöngu þolendur þess
sem prentsmiðjueigendur telja skynsam-
Iegt. Sín á milli hcifa útgefendur bóka því
rætt töluvert, en þó óforinlega, þann mögu-
leika að. færa vinnslu venjulegra bóka úr
landi. „Ýmis gylliboð hcifa borist erlendis
frá,“ segir einn þeirra, og annar telur þann
kost vel fýsilegan. Einn útgefandi hefur þeg-
ar farið aí stað með tvær bækur í prentun í
Belgíu og ætlar að freista þess að koma
þeim út fyrir jól. Aðrir telja þó ekki líklegt að
prentun erlendis bjargi jólamarkaðinum en
með auknum möguleikum á að forlögin
sjálf komi sér upp aðstöðu tíl setningar
bóka geti farið svo að önnur vinnsla fari í
erlendar hendur.
„Það yrði hryllileg niðurstaða, því inn-
lendi prentiðnaðurinn er mjög góður, en ef
verkföll prentara ætla að verða árviss við-
burður er þessi möguleiki vel líklegur," seg-
ir forlagseigandi.
„Hækkaður prentunarkostnaður kemur
strax út í verðlagið," segir annar, og ekki er
á bókaverðið bætandi þar sem þverrandi
kaupmáttur almennings er talinn ástæða
minni bóksölu. Þetta er því vítahringur fyrir
bókaútgáfuna hér og ljóst er að mörg forlög
em að falli komin. Miklcir mcinnabreytingar
hafa orðið innan útgáfufyrirtækjcinna og
menn em argir út í prentara fyrir að sjá
ofsjónum yfir tækjavæðingu prentsmiðj-
anna sem þeir telji til marks um að.hagur
þeirra sé góður. Raunvemlega standi þær
höllum fæti eftir offjárfestingu í tækjum
undanfarið.
En það er kaupmáttur launafólks sem
endanlega ræður því hvort bóksala þrífst í
landinu. Eftir mikla biðlund almennings í
efnahagsþrengingunum undanfarið riður
stéttvís starfshópur prentara nú á vaðið
með aðgerðum til að bæta afkomu sína.
Fylgi aðrir launcimenn í kjölfarið og fyrir-
tætón reynast ekki hafa bolmagn til launa-
hækkana, neyðast þau tíl að leita nýrra
leiða í rekstri sínum. Bókaútgáfan er þar
ekki undanskilin.
Fall herráSsforseta
eftir átakatímabil í Kreml
ERLEND YFIRSYN
Yfirforingi herráðs Sovétríkjanna er ann-
ar valdamesti maður ríkisins, næstur á eftír
frcimkvæmdastjóra kommúnistaflokksins.
Það telst því til tíðinda, þegar skipt er um
mann í slíkri stöðu. Enn meira ber við, þeg-
ar mannaskipti eiga sér stað án þess að
nokkur skýring sé gefin eða liggi á lausu,
svo sem að aldur eða vanheilsa bcigi þann
sem af embætti lætur. Þegcir yfirforingi her-
ráðsins iætur cif störfum án þess að nokkur
skýring sé gefin, er það vegna þess að vald-
hafar í Kreml kosta kapps að halda ástæð-
unni leyndri.
Þannig bar að afsetningu Nikolaí V. Ogar-
koffs marskálks í síðustu viku. Blað sovét-
hersins, Rauða stjarnan, flutti langa upp-
talningu á framaferli og verðleikum nýs her-
ráðsforseta, Sergei F. Akrómeiéffs mar-
skálks, ásamt stórri mynd af honum. Neðst í
dálki á sömu síðu blaðsins var frá því skýrt í
fyrirsagnarlausri klausu, að Ogarkoff hefði
verið leystur frá störfum, bæði í forsæti
herráðsins og stöðu fyrsta aðstoðarland-
vamaráðherra, og falin önnur verkefni.
Ekki er það aldur sem bagar manninn, síst á
sovéskan mælikvarða, því marskálkurinn
brottvikni er ekki nema 67 ára gamall.
Aðferðin við afsetningu Ogarkoffs og
tímasetning fréttar af mannaskiptum bera
vott um að á undan séu gengin átök í þeim
fámenna hópi sem ræður Sovétríkjunum.
Frá 13. júlí til 5. september heyrðist hvorki
stuna né hósti frá Konstantín U. Sémenko,
framkvæmdastjóra kommúnistaflokksins
og forseta ríkisins. Slík hlé verða ekki á
fréttaflutningi af æðsta manni Sovétríkj-
anna, nema bak við tjöldin í Kreml eigi sér
stað átök, sem tefla stöðu hans í vafa.
Daginn eftir að Sémenko kom fram á
sjónarsviðið eftir sjö vikna hvarf og var
sýndur sæma geimfara heiðursmerkjum,
birtist svo í málgagni hersins fregnin um
mannaskipti í æðstu stöðu heraflans. A
merkjamáJi sovésku fámennisstjómarinnar
þýðir það, að fráfarandi forustumaður hefur
orðið undir í átökunum sem ollu því að
æðsti maður flokks Og ríkis var hafður undir
huliðshjálmi hartnær tvo mánuði.
Æðstu menn sovéska heraflans hafa
mjög komið við sögu mannaskipta í sæti
leiðtoga ríkis og flokks allt frá því Stalín gaf
upp öndina. Hersveitir undir fomstu Sú-
koffs marskálks héldu liðsafla leyniþjónust-
unnar í skefjum, meðan félcigar Bería í
flokksforustunni vom að ráða niðurlögum
hans. Súkoff lagði Krústjoff til herflugvélar,
til að safna saman miðstjómarmönnum
utan cif landi til fundarins í Moskvu, sem
hratt ákvörðun meirihluta stjómmála-
nefndæinnar um að víkja honum úr emb-
ætti aðalframkvæmdastjóra flokksins.
Þegar frá Ieið launaði Krústjoff svo Súkoff
liðveisluna með því að víkja honum úr emb-
ættum í flokki og ríkisstjóm, af því að hann
kærði sig ekki um að hafa fræga stríðshetju
í valdastöðu við hlið sér. Ummæli sem Sú-
koff lét frá sér fara bentu tíl þess, að hann
viidi að rækilegar yrði flett ofan af glæpum
Stalíns en flokksfomstan taldi sér henta.
Einkum vildi hann leiða opinberlega í ljós,
hvert orscikciScimbcindið var milli blóðbaðs-
ins sem Stalín efndi til í forustu hersins
sumarið 1937 og ósigra sovéthersins í upp-
hafi styrjaldarinnar, meðan forustan var
enn að vemlegu leyti í höndum ónytjunga,
sem Stalín setti í stöður þeirra sem hcinn lét
skjóta.
Þegar Súsloff efndi svo til samblástursins
sem kom Krústjoff frá völdum, var forusta
hersins með í því að skipta um leiðtoga og
studdi síðan Bresnéff alla Vcúdatíð hans.
Eftir fráfall hans stóð valið á flokksforingja
milli Andrópoffs og Sémenko. Þar varð
Andrópoff hlutskarpari, og fór ekki milli
mála að stuðningur fulltrúa hersins og leyni-
lögreglunncir í flokksforustunni var þar
þungur á metum. Vegur Ogarkoffs þann
skamma tíma sem Andrópoff ríktí var gerð-
ur meiri en venja er til um sovéska herráðs-
forseta.
Mikinn hluta cif valdatíma Andrópoffs var
hann þjáður aí nýmabiluninni, sem dró
hann til dauða. En löngu eftir að hann var
lagstur banaleguna, var allt kapp lagt á að
sýna fram á tök hans á stjómartaumum í
flokk og ríki með því að gefa út tilskipanir
og yfirlýsingar í hans nafni.
Nú er annar heilsutæpur öldungur kom-
inn í spor Andrópoffs. Sémenko er eldri en
fyrirrennciri hans og haldinn lungnaþembu.
Valið á honum í stöðu aðalframkvæmda-
stjóra Kommúnistaflokks Sovétríkjanna er
til sannindamerkis um að sjálfhelda ríkir í
flokksforustunni, öldungamir þar samein-
uðust um að velja einn úr sínum hópi, af því
að yngri menn sem bæst hafa við í stjóm-
málanefndina á síðari árum væm vísir til að
eftir Magnús Torfa Ólafsson
taka að yngja upp í kringum sig, yrði ein-
hver úr þeirra hópi vcilinn til foringja.
Sjálfheldunni í fomstuhópnum fylgir að
hann á erfitt með að ná saman um frum-
kvæði og breytta stefnumörkun. Bæði í im-
anlandsmálum og gagnvart umheiminum
hefur sovétstjómin nánast iðkað göngu á
staðnum frá því Andrópoff féll frá.
Slíkt ástand getur ekki staðið til lang-
frcima án þess að vandræði hljótist af. Þögn
um flokksleiðtogann í sjö vikur Scimfleytt
ber með sér, að meiriháttar mál sem gætu
snert stöðu hans hafa verið óráðin í flokks-
forustunni. Þegar svo það fylgist að næst-
um upþ á dag, að Sémenko kemur fram á
sjónarsviðið á ný og æðsti maður heraflans
er settur af með þeim hætti að augljóst er
að hann hefur orðið undir í valdabaráttu, er
ekki um að villast að uppgjör hefur farið
fram í Kreml.
Eins og stjómarfari er háttað í Sovétríkj-
unum, verða jafnt sovéskur almenningur og
umheimurinn að bíða eftir að framvinda
atburðanna leiði í ljós, um hvað nú var deilt
í flokksforustunni og hver niðurstaðan
varð. Nú þegar em þó kornnar í ljós tvær
vísbendingar.
Önnur er ákvörðun Honeckers, forseta
og flokksforingja í Augtur-Þýskalandi, að
hætta að sinni við að heimsækja Vestur-
Þýskaland. Sú heimsókn hefur verið undir-
búin máni’.ðum saman, og næstum jafn
langt er um liðið síðan ljóst varð að ráðandi
öfl í fomstu Kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna hafa vanþóknun á slíkri heimsókn. En
Prauda, málgagn miðstjómar kommúnista-
flokksins, varð að hamast viku eftir viku, án
þess að mark væri á tekið í Austur-Beriín.
Honecker og málgagn hans,NeuesDeutsch-
land, héldu meira að segja uppi óbein-
um andsvömm til varna ferðaáforminu.
Honecker lét sig ekki, fyrr en samtímis því
að Sémenko birtist á ný og fali Ogarkoffs
var kunngert.
Á hæla þessum atburðum kemur svo til-
kynning um að Gromiko utanríkisráðherra
ætii að ganga á fund Reagans forseta í Hvíta
húsinu, þegar hann verður í Bandaríkjunum
í haust á Állsherjarþingi SÞ. Yrði það fyrsti
fundur Reagans með sovéskum valda-
manni.
6 HELGARPÓSTURINN