Helgarpósturinn - 27.09.1984, Síða 12

Helgarpóstsviðtalið er viðSvein ,,Patton“ Eiríksson, slökkviliðsstjóra á Keflavíkurflugvelli.
eftirÓlaTynes myndJimSmart
„Patton? Á að fara að taka viðtal viðþann djöfuls fasista?" Þetta voru
viðbrögðin hjá einum þeirra sem ég hringdi til þegar ég var að undirbúa
viðtal við Svein Eiríksson, slökkviliðsstjóra á Keflavíkurflugvelli. Það er
kannski rétt að taka það strax fram að það var ekki öllum svona illa við
Svein, afþeim sem ég talaði við, en ýmsir minntustþó á að hann héldi uppi
ströngum aga. Það voru raunar ekki nýjar fréttir, agamál í slökkviliðinu í
Keflavík hafa bœði orðið blaðamál og dómsmál.
Djöfuls fasistinn var þó hinn viðmótsþýðasti
þegar við Jim komum á skrifstofuna hans suð-
urfrá. Mestalian tímann sem við töluðum sam-
an hallaði hann sér djúpt afturábak í stólnum og
tottaði pípuna sína, en hallaði sér fram á skrif-
borðið sitt og skipti yfir í sígarettumar mínar ef
hann var að segja eitthvað sem hann vildi leggja
sérstaka áherslu á.
Eitt af því sem hann vildi leggja áherslu á var
að hvergi annarsstaðar en á íslandi væri
slökkvilið á vegum bandairikjahers eingöngu
skipað borgumm viðkomandi lands, og að ís-
lensku slökkviliðsmennimir hefðu unnið til
flestra verðlauna og viðurkenninga sem veitt
væm fyrir slík störf.
,31íkt gerist ekki nema með samheldni og aga
og með því að menn leggi sig fram, enda er það
nokkuð sem slökkviliðsmenn hér hafa aldrei
verið hræddir viC
Sveinn brosti þegéir ég sagði honum að flest-
aliir viðmælendur mínir hefðu verið sammála
um að hann héldi uppi ströngum aga og einn
eða tveir hefðu jafnvel líkt honum við Hitler.
,/Etli báðir hafi ekki nokkuð til síns máls,“
sagði hann. ,J*'yrstu tíu árin í starfi slökkviliðs-
stjóra hef ég sjálfsagt verið mjög erfiður. En ég
hef sem betur fer þroskast dálítið með aldrinum
og ég held að það sé ekki hægt að kalla mig
neinn Hitler lengur. Auðvitað er hér agi ennþá,
stofnun eins og þessa er ekki hægt að reka
nema með aga."
Sveinn var sjálfur ekkert yfirmáta agaður
þegar hann var unglingsstrákur eins og sjá má á
því að hann stakk af til sjós þegar hann var
fjórtán ára, þótt það hafi kannski frekar verið
hugsunarleysi en agaleysi. Félagi hans frá ungl-
ingsárunum minnist ekki cinnars en Sveinn hafi
tekið þátt í öllum prakkarastrikum sem stungið
var uppá og ósjaldan fengið góðar hugmyndir
sjálfur. Heragi var honum því engan veginn
meðfæddur.
Sveinn fæddist í Seyðisfirði 30. júlí 1934. Þeg-
ar hann var sjö ára fluttust foreldrar hcins til
Njarðvíkur og höfðu snáðann með sér. Æsku-
minningar hans eru því flestar frá þeim slóðum,
þótt hann hafi verið þónokkuð í sveit.
Fiskað eftir bjór
„Ég þótti ekki húsum hæfur og því ágætt ráð
að geyma mig í sveit á sumrin. Ég var í Varmadal
á Kjalamesi hjá Jóni Jónssyni bónda, og var þar
raunar tvo vetur líka og sótti þá skóla á Brúar-
landi. Það var mjög gaman að vera unglingur
suður með sjó á þessum árum, um og eftir stríð.
Það var skotið aj fallbyssum af og til og okkur
strákunum þótti það gríðarlega spennandi. Svo
voru vissir staðir sem við máttum ekki vera á
eftir myrkur og sóttum þá auðvitað stíft.
Ég man sérstaklega eftir Stapanum, sem þá
var ruslahaugur. Þamgað keyrði Kaninn heil-
mikið af góssi sem okkur strákunumþótti mikið •
varið í, Stapinn var okkar Klondike. Við fengurn*
nú hjálp frá fullorðnum við „gullgröftinn" í
stríðslok þegar þangað voru keyrð mörghundr-
uð bílhlöss af bjór. Það var settur þama niður
vopnaður vörður til að íslandsmaðurinn kæm-
ist ekki að. Og til að tryggja alveg að ekkert
kæmist í ólöglegar hendur var jarðýta látin
keyra yfir allt draslið og ýta því svo framaf
bjarginu niðrí sjó. En þegar verðimir voru
horfnir fengum við okkur báta og fórum að
„fiska“ og það var komið með mörg fullfermi að
landi. Þá datt ég í það í fyrsta skipti. Ég man að
við Matthías Kjeld, sem nú er læknir á Land-
spítalanum, komum moldfullir heim, við litla
hrifningu foreldra okkar.“
— Hvernig átti sveitalífið við þig?
„Mér leið prýðilega í sveitinni, en þar var
ætlast til að allir hjálpuðu til við lífsbjörgina.
Þessa tvo vetur sem ég var í skóla á Brúarlandi
þurfti ég að fara á fætur klukkan fimm á morgn-
ana til að mjólka áður en ég labbaði þessa átta
kílómetra sem vom í skólann. Svo var aftur
mjaltatími þegar ég kom heim og þá var eftir að
læra fyrir morgundaginn þannig að frístundir
vom ekki margar. En ég hafði gott af þessu.
Eftirlýstur í útvarpinu
Nú, fjórtán ára gamall fór ég í Flensborg í
Hafnarfirði til að klára gagnfræðaprófið og þeg-
ar því var lokið gerði ég misheppnaða tilraun til
að verða sjómaður. Það var daginn sem ég út-
skrifaðist. Við vomm þá að labba niður Strcind-
götuna tveir félagar þegar við rákumst á mann
sem var í stökustu vandræðum af því hann fékk
hvergi kokk á bátinn sinn. Félagi minn var þá
þegar búinn að ráða sig sem spíssara á annað
fartau en ég hélt að það væri nú ekki mikið mál
að bjarga þessu, hljóp og sótti sængina mína og
við sigldum til hafs. Við vomm svo á trolli í tíu
daga og það var ekki fyrr en ég heyrði auglýst
eftir mér í útvarpinu að ég mundi að mér hafði
láðst að segja frá ferðum mínum. Ég var þá með
herbergi á leigu í Hafnarfirði og framanaf héldu
húseigendur þar að ég hefði farið heim en for-
eldrar mínir að ég væri þar ennþá. Þegar svo
þessir aðilar fóm að bera saman bækur sínar
kom í ljós að stráksi var horfinn og þá var lýst
eftir mér í útvarpinu. Það var ansi ónotalegt. Þó
var sýnu ónotalegra að ég Vcir hund-sjóveikur
allan tímann og mátti ekki sjá þennan mat sem
mér var ætlað að elda, svo karlagreyin urðu að
malla oní sig sjálfir. Sjómannsferli mínum lauk
því um leið og báturinn lagði að bryggju og
mátti ekki á milli sjá hvorir vom fegnari, ég að
losna úr kojunni eða karlamir að losna við
þennan liðónýta kokk.
Eftir þetta reyndi ég að verða sjávarútvegin-
um að gagni með því að vinna í frýstihúsi í
Njarðvík, en labbaði mig fljótlega upp á Kefla-
víkurflugvöll til að sækja um vinnu hjá hemum.
Til að fá vinnu hjá hemum þurítu menn að vera
orðnir 18 ára gamlir svo ég laug til um tvö ár og
starí 'sem.; ,housg’ boy“ ■ / gpprilu fl ug|tj)ð;;
inm. Það fólst aðallegá fáðsópá gólf ogbúá um
nim og ég er viss um að ég hefði getað orðið
íslandsmeistari í að búa um rúm, ég bjó um ein
þrjúhundmð á dag.
Eftir ár vann ég mig upp í að verða aðstoðar-
slökkviliðsmaður. Þá var ég 17 ára gamall en 19
ára á pappírunum og það átti eftir að koma mér
í mikinn vanda síðar meir.“
— Var ekki slökkviliðið mest skipað Banda-
ríkjamönnum á þeim árum?
irJú, íslendingar vom ekki nema átta talsins.
Svo vom fjömtíu Bandaríkjamenn sem vom
óbreyttir borgarsir og annað eins af hermönn-
um. Kennsla og þjálfun fór fram í stöðinni sjálfri
því margir af óbreyttu borgumnum áttu að baki
langan feril sem slökkviliðsmenn í sínu heima-
landi. Þetta var nú satt að segja ekki burðugt
slökkvilið, sumir af óbreyttu borgumnum vom
mestu vandræðagripir. Þetta var á uppbygging-
arárunum á Vellinum og Bandaríkjamenn sem
unnu þar gátu keypt ódýrt brennivín eins og
þeir vildu. Sumir notuðu sér þetta til að stunda
svartamarkaðsbrask og margir dmkku eins og
svín.
Þrettán vélar brunnu
Það vom gríðarmikil umsvif á Keflavíkurflug-
veili fyrstu árin sem ég var í slökkviliðinu. Þar
kom m.a. til Kóreustríðið, kalda stríðið, innrás-
in í Ungverjaland og svo að allar flugvélar sem
þá fóm yfir hafið þurftu að millilenda hér til að
taka eldsneyti. Ég man eftir tvöhundmð vélum
samankomnum á vellinum í einu. Þessu fylgdu
ýmis skakkaföll og eitt árið bmnnu til dæmis
fjórtán flugvélar eftir brotlendingar, árekstra
eða önnur óhöpp.
Þá var ljka oft tvfsýnt um hvort vélar næðu
vellinum. Á þeim árum var verið að taka herþot-
ur í notkun og það var farið að flytja þesscir
einshreyfils omistuþotur frá Bandaríkjunum
og til hersveita Bandaríkjanna í Evrópu, og til
herja NATO-ríkjanna. Flugleiðsögutæki vom
ekki nærri eins fullkomin og þau em í dag.
Yfirleitt vom sex orrustuþotur í hverjum hópi
sem fór hér í gegn og einn í hverjum hópi var
útlærður siglingafræðingur. En það mátti ekki
mikið útaf bera til að hættulega mikið gengi á
eldsneytisbirgðimar og það var deiglegt brauð
að vélar lentu hér á síðustu dropunum.
Það gerði alla starfsemi á Vellinum erfiðari að
það var flugherinn sem hafði þar yfirstjóm. Það
tel ég að hafi verið reginskyssa. Flugherinn var
nýjasta deild hersins og yfirmennimir vom
mjög margir fyrrverandi orrustu- eða sörengju-
flugmenn sem höfðu náð frama í stríðinu. Þeir
höfðu hinsvegar enga reynslu í stjómun. Það
leiddi til þess að þeir vom að basla við að búa til
sínar eigin reglur, til dæmis um öryggisráðslaf-
anir. Þeir þekktu engan annan rekstur en stríðs-
rekstur og reglumar vom í samræmi við það. Á
Vellinum ríkti því nánast stríðsástand og ís-
lendingarnir vom lítt hrifnir af því.
Sem dæmi um vitleysuna var ein reglan á þá
leið að við máttum ekki tala íslensku, og ekki
einusinni okkar í milli. Ég var einusinni tekinn á
teppið fyrir að tala íslensku við kunningja minn
meðan ég var að raka mig einn morguninn. Það
var enginn annar þama inni en einhver hafði
heyrt til okkæ og kjaftað. Ég vtirð auðvitað fox-
illur, en þetta varð þó til að ég tala amrískuna
einsog innfæddur.
Það þurfti passa til að komast hvert sem var á
Vellinum og við urðum til dæmis að sýna pass-
ann þrisvar sinnum á leið úr slökkvistöðinni í
mat. Starfsmenn Flugmálastjómar lentu heldur
betur í þessu einusinni þegcir þeir vom að fara
>j að bjmiusta flugvél á Vellinum. Þeir vom ekki
nM5 þáása'fVrir tilheyrandi svæði og þá vom'
bomir að þeim byssustingir og þeir Iátnir leggj-
tist á jörðina, þar sem þeir lágu þartil íslenska
lögreglan kom. Þetta var auðvitað forkastanleg-
ur fíflagcmgur því mennimir vom jú í einkennis-
búningum íslenska ríkisins.
Ástandið var því allt annað en skemmtilegt,
en svo tók sjóherinn við stjóminni, sem betur
fer, og þá gjörbreyttist allt. Sjóherinn er ein
elsta deild heraflans og liðsmenn hcins hcifa
mikla reynslu í stjómun og samskiptum við
aðrar þjóðir. Það fór allt í betra horf þegar hann
tók við stjómartaumunum. íslensk lög fóm þá
smám saman að taka gildi á vamarsvæðinu og
1968 galopnaðist það auðvitað þegar allt milli-
landaflugið Vcir flutt hingað. Árekstrar hcifa því
heyrt til undantekninga síðastliðin fimmtán ár
eða svo.“
— Mér hefur verið sagt að það hcifi munað
litlu að þú gerðist flugmaður að atvinnu?
Ekki efni á að verða
Loftleiðaflugmaður
,„Iú, það er rétt. Ég lærði flug og siglingafræði
á ámnum 1955—1958 og keypti mér þá flugvél
og svo aðra til að harka á. Úr þessu varð svo til
flugfélagið Víkingur. Ég flaug sjálfur á milli
vakta og réð mér flugmenn til að fljúga meðán
ég var á vakt hjá slökkviliðinu. Þetta varð
smámsaman töluverður rekstur. Ég hélt uppi
flugi til Siglufjarðar, Ólafsfjarðar og Gjögurs, í
áætlun, og flaug að auki leiguflug og sjúkraflug.
Þetta gekk svo vel að ég ákvað að gerast flug-
maður að atvinnu og segja skilið við slökkvilið-
ið. Mér bauðst svo starf hjá Loftleiðum og lang-
aði mikið. En ég átti þá konu og tvö böm og
hafði haft það miklar tekjur af fluginu og vinn-
unni að ég hefði enganveginn klárað skattana ef
ég hefði tekið starfinu. Eg hafði hreínlega ekki
efni á að fara að vinna hjá Loftleiðum og ákvað
því að hefja sjálfur alvöru flugrekstur. En það
átti ekki heldur fyrir mér að liggja.
Sjóherinn hafði þá um langt skeið verið mjög
óánægður með slökkviliðið á Vellinum og það
hafði verið skipt um slökkviliðsstjóra einusinni
á ári, í nokkur ár. Þar kom að flotaforinginn gafst
upp og bað Washington um að fá að prófa að
setja íslending í starfið. Það gekk ekki vel því um
Þetta gilda sérstök lög og slökkviliðsstjóri þarf
til dæmis, starfsins vegna, að hafa aðgang að
vissum hemaðarleyndarmálum. Loks árið 1963
fékk flotaforinginn leyfi til að gera tilraun í eitt
ár og auglýsti starfið laust til umsóknar.
Þá var ástandið hinsvegar þannig innan
slökkviliðsins að þetta var ekki fýsilegt starf og
enginn sótti um það. Ástandið var þannig að
tæki vom meira og minna biluð og áhöfnin
meira og minna óhæf. Ég var búinn að segja upp
og ætlaði að demba mér út í flugreksturinn
þegar flotciforinginn kallaði mig á sinn fund.
Hann sagði að sér ætti helvíti hart að hafa barist
fyrir því í heilt ár að fá að setja íslending í starfið
og svo sækti enginn okkar um.
Nú, íslendingurinn kom auðvitað upp í mér
við þessa áskomn og eftir nokkrar andvöku-
nætur ákvað ég að slá til með því skilyrði að ég
fengi að losa mig við alla þá Bandaríkjamenn í
slökkviliðinu sem ekki væm í herþjónustu.
Áður en gengið var frá þessu kom þó heldur
betur bább í bátinn. Ég var ekki nema 28 ára
gamall, en samkvæmt þeirra pappírum var ég
30. Þegar ég játaði þetta fór allt í baklás því það
var óheyrt að svona ungur maður fengi svona
mikið lið til að stjóma. Eftir mikið japl og jaml
og fuður var þó ákveðið að reyna hvemig þetta
gengi. Ég seldi flugreksturinn, labbaði mig upp i
1 Slökkvistöð og rak alla mína fyrrverandi yfir-