Helgarpósturinn - 15.11.1984, Blaðsíða 8

tryggingu gera það eitt að verkum
fyrir lántakendur, sem eru í þessu
tilviki atvinnurekendur, að þeir
hlaupa út í verðlagið. Vöruverðið,
sem er hið eina sem þessir aðilar
geta byggt hag sinn á, hækkar sem
sagt til jafns við vextina. Það er ekki
hagur neins.
v
■JHL erðtryggingin hefur
haft þau áhrif í atvinnurekstri, segja
menn, að fyrirtæki eru nú betur
rekin í landinu en áður. Þar hefur þó
ekki verðtryggingin ein veitt að-
hald, heldur líka tölvur. Með til-
komu þeirra hefur mönnum opnast
möguleiki á að hafa meiri yfirsýn yf-
ir rekstur sinn. í minni fyrirtækjum
hefur þetta sparað mannafla og sú
góða yfirsýn sem tölvan veitir með
lítilli fyrirhöfn verið eigendum tölu-
vert aðhald. í dag eru menn al-
mennt ekki að reka fyrirtæki með
óvissuna yfir höfði sér. Menn sjá
betur fyrir afkomuna hjá sér. Það er
meiri fyrirvari á lausn vandamála
sem steðja jafnan að atvinnurekstri,
hversu vel sem menn annars reka
sitt firma. Gjaldþrot minniháttar
fyrirtækja eru að verða fágæt, en
þeim mun meira er um tilfærslur
milli eigenda. Astæðurnar eru
sjaldnast slæmar rekstrarhorfur
einar sér, heldur miklu fremur það
að þegar til lengdar lætur verða eig-
endur þreyttir á stífni bankakerfis-
ins í lánafyrirgreiðslu og fer að
finnast reksturinn lítt spennandi af
þeim sökum þó hann kunni að gefa
ágætan arð. Þeir selja þá fyrirtæki
til aðila sem enn eru óþreyttir i
bransanum. Meðalstarfsaldur
manna í minniháttar einkarekstri er
að lækka. Þó gróðinn sé góður, er
þetta of mikið streð til lengdar.
Ergó; þegar fyrirtæki fer að skila
arði, er engu minni vinna fyrir
höndum en þegar verið var að
koma firmanu á fót, þvert á móti
meiri vinna, því það verður sífellt
erfiðara að halda sínum hiut.
A
æL JI^Ltvinnufyrirtækjum
má skipta í þrennt eftir stærð: Smá-
fyrirtæki, oft fjölskyldufirmu, með
allt að sex starfsmönnurrr, millifyrir-
tæki, með allt frá sex starfsmönnum
upp í tuttugu menn á launaskrá. Eft-
ir það eru fyrirtæki orðin stór á ís-
lenskan mælikvarða, og þau mestu:
Öflug veldi. Þróun í fyrirtækja-
rekstri í útlöndum hefur verið sú á
síðustu árum að millifyrirtækin eru
að deyja út, hverfa. Eftir standa
auðug risafyrirtæki sem komast
áfram vegna lánstrausts og magn-
viðskipta og alger smáfyrirtæki sem
dafna fyrir tilstilli fjölskylduein-
ingar og auðveldra skattsvika.
Þetta á eftir að gerast á íslandi,
segja fjölfróðir bísnessrefir, og
reyndar hraðar en erlendis vegna
nýjustu fregna úr lánakerfinu. En
hversvegna eru millifyrirtækin að
þurrkast út? Menn hyggja að til þess
liggi þrjár ástæður: 1. Þau geta ekki
nýtt sér kosti fjölskyldufyrirtækis-
ins, sem í krafti samheldninnar get-
ur staðið í rekstri sem annars dæm-
ist óarðbær og auk þess dregið það
undan sem samfélaginu ber. 2.
Markaður þeirra og innkaupageta
er minni en stóru fyrirtækjanna.
Þau ná ekki hagkvæmustu samn-
ingunum í innkaupum eða flutning-
um á frjálsa markaðinum sem geng-
ur orðið út á eitt: Magn. 3. Millifyrir-
tæki hafa alltaf minnsta lánstraustið
í bönkum. Þau eru ekki nógu stór til
að sýna fram á veð eða tryggingu,
og ekki nógu lítil til að sýna fram á
rekstrarstöðuna í fljótu bragði.
Fjölskyldustærðin, þrír til fjórir
blóðtengdir starfsmenn, er óska-
stæðin til að hefja rekstur um þessar
mundir. Það er best þegar skilin eru
hvað óljósust milli sjálfboðavinnu
og launaðrar vinnu þegar verið er
að koma fyrirtæki á laggirnar. Þetta
hefst ekki öðruvísi, benda reyndir
kaupsýslumenn á. Það er síðan
spurning um heppni eða úthald
hvorum megin við millifyrirtækið
þetta fólk lendir, hvort firmað ílend-
ist í fjölskyldustærðinni eða hefur
sig upp úr þessari millistærð, sem er
svo völt, ótrygg og viðkvæm, eins
og útlöndin sýna okkur.
Og hvert er þá best að bjartsýn
fjölskylda haldi, eftir viðkomu á
Reykjanesbraut sex? Hvar býður
hennar gróðinn með minnstri fyrir-
höfn?
JHL að er nú svo, að eng-
inn sérstakur uppgripabransi er fyr-
ir hendi í landinu lengur í þeim mæli
sem til dæmis fasteignamarkaður-
inn og bílabraskið var hér í eina tíð.
En tékkum fyrst á nýiðnaði, litlum
framleiðslueiningum.
Fyrrverandi iðnráðgjafi og maður
nýkominn að vestan segir HP:
„Nýiðnaðurinn situr enn á hak-
anum þrátt fyrir góð fyrirheit stjórn-
valda og ýmissa félagasamtaka.
Bankarnir eiga fullt í fangi með að
halda starfandi fyrirtækjum gang-
andi og vilja engar nýjar áhættur.
Þeir hafa ekki einu sinni áhuga á
nýjum fyrirtækjum. Það er svo ein-
falt. iðnþróunarsjóður lumar á
reglugerð þar sem honum er heim-
ilað að veita áhættufjármagn til ný-
iðnaðar. Það hefur aldrei komið
neitt frá honum í því efni, nema
hann hafi gilda tryggingu fyrir því
að peningurinn skili sér aftur. Þess-
vegna er eina vonin í sambandi við
áhættufjármagn til nýiðnaðar ríkið.
Sú staðreynd er ákaflega döpur fyr-
ir einkageirann. En menn eru að
flytja ræður og segjast ætla að kippa
þessu í lag, til dæmis þingmenn.
Enn er þar þó gífurlega langt á milli
orða og athafna. Það þarf ekki
nema að líta á síðustu fjárlög til að
fá staðfestingu á því: Sú summa sem
ráðamennirnir setja í rannsóknar-
stofnun iðnaðarins er agnarlítið
brot af því sem þeir láta sama appa-
rat landbúnaðarins fá. Og ekki er út-
lit fyrir ný störf í búskap á næstunni,
eða hvað? Þetta er sorglegt dæmi,
finnst mér, og með þetta í huga ráð-
legg ég engum nema óskammfeiln-
um ævintýramönnum að fara út í
nýiðnað, þó í smáum stíl eigi að
vera.“
Við þetta má bæta skoðun annars
manns, sprenglærðs rekstrarfræð-
ings:
„Menn eru að spyrja sig þessa
dagana: Hvaða nýjungar eigum við
að skvera okkur út í til að byggja
upp atvinnulífið? En menn eiga ekki
að spyrja svona, heldur: Hvernig
eigum við að styrkja þann rekstur
sem fyrir er í landinu. Ég ætla að
skýra þetta aðeins betur: Sko, ef við
getum ekki gert þeim fyrirtækjum
sem fyrir eru í landinu kleift að
starfa eðlilega, þá eru engar líkur á
því að við getum gert eitthvað betur
með ný fyrirtæki. Slíkt er bara flótti
frá raunveruleikanum. Nýjungarn-
ar leysa engan vanda, þær ykju að-
eins þann vanda sem fyrir er. Allt
nýjungatal á íslandi í dag er að því
er mér finnst mest iðkað til að beina
athyglinni frá því hvað okkur tekst
illa að reka þá atvinnustarfsemi sem
við höfum hingað til byggt okkar
lífsafkomu á. Þessvegna á að leggja
höfuðáherslu á að styrkja þá at-
vinnustarfsemi sem fyrir er. Innan
og utan á henni er líka að finna fullt
af atvinnutækifærum, sem eru
miklu arðbærari en einhverjar nýj-
ungar nýjunganna vegna."
A
JL J^fætur. Þetta orð er
haft um þá starfsemi er felst í því að
hanga utan á stórum fyrirtækjum
og/eða helstu atvinnuvegum okkar
og hirða molana sem falla af borð-
um þeirra. Þeir eru margir ansi
vænir og fyrir einstakling, sem hef-
ur kannski þrjá eða fjóra starfs-
menn sér við hlið, getur þessi
Fjölskyldustærdin, þrlr til fjórir blód-
tengdir starfsmenn, er óskastærðin til
ad befja rekstur um þessar mundir.
Hættan er að menn eru svo undra-
fljótir að berma eftir, hvort heldur er
einhverju nýju sem menn taka upp
hérlendis, eða sniðugu dellufyrirbæri
sem verður til ytra.
Bestu og vænlegustu fyrirtækin í dag
eru litlu sérhæfðu þjónustufirmun,
þar sem eigandinn hefur góða yfirsýn
yfir reksturinn.
sparðatíningur þýtt ævintýralegan
gróða með lítilli fyrirhöfn. Það þarf
að vísu svolitla frekju og helst sam-
bönd til að byrja með, en hvað láta
menn ekki hafa sig út í þegar þeir
eygja gróðann! Viðmælandinn hér
á undan nefndi einmitt þessar af-
ætur sem hanga „innan og utan á“
rótgrónum firmum eða atvinnuveg-
um. Þetta er ábatasöm leið, segja
menn, og halda því fram að hún eigi
eftir að hafa í för með sér stofnun
firnamargra smáeininga sem líkja
megi við sendisveina risanna í at-
vinnulífinu. Öll ráðgjafarþjónusta,
upplýsingamiðlun og kynning er
hér inni í myndinni, „starfsemi sem
er búin að gera sig að nauðsynleg-
um faktor í þjóðfélaginu, en sem
enginn vissi hvað var eða til hvers
var fyrir sirka fimm árum“, eins og
einn viðskiptamaður stimplar þessa
atvinnugrein og síðan bendir hann
ennfremur á: „I dag er ekkert fyrir-
tæki vant að virðingu sinni nema
það hafi gefið út þykkan bækling
um það hversvegna það er til! Hér
er verið að búa til starfsemi, sem
var talin algjörlega óþörf fyrir fáum
árum, eða öllu heldur, það er verið
að búa til þörf." Afætur verða
meiriháttar stétt innan tíðar, allt frá
því að sinna sendingum á bíl fyrir
fyrirtæki og upp í það að vera
óhemju ráðgjafarbákn.
f?
n ef mönnum finnst
orðið aíæta frekar ískyggilegt orð,
er um fleiri árangursríkar leiðir fyr-
ir samheldna fjölskyldu að ræða
Menn nefna þá nauðsyn að geta
fylgst með „tendrum" samfélagsins,
það er að segja líklegum breyting-
um í þjóðfélaginu eða öllu heldur á
þjóðfélagsháttunum. Það er mjög
mikils virði að geta séð fyrir nýjung-
ar, vera fljótur að tileinka sér þær
eða aðlaga fyrri rekstur að þeim.
Vandamálið er að lslendingar eru
að því leyti hugmyndasnauðir að ef
einum gengur vel með einhverja
nýjung, þá flykkjast menn í spor
hans. Menn eru undrafljótir að
herma eftir, hvort heldur er ein-
hverju nýju sem menn taka upp hér-
lendis, eða sniðugu fyrirbæri sem
verður til ytra. Þessvegna er mest
um vert að vera snar í snúningum.
Til dæmis má ganga að vísum gróða
hjá þeim sem kemur næst inn í land-
ið með eitthvað dellufyrirbrigði
„Þad verður að gera mönnum erfiðara
um vik að fara út í allskonar milli-
liðastarfsemi. Að öðrum kosti æða
allir út í þetta og þjóðarbúið fer á
hausinn," segir nýríkur heildsali.
Meðalstarfsaldur manna í minniháttar
einkarekstri er að lækka. Þó gróðinn
sé góður, er þetta of mikið streð til
lengdar.
Svonefnd millifyrirtæki, með allt frá
sex starfsmönnum og upp í tuttugu
menn á launaskrá, eiga eftir að hverfa
af sjónarsviðinu.
svo framarlega sem hann er íyrstur
til. Utanlandsferð á stóra vörusýn-
ingu getur hér verið upphafið. Ef
menn sjá þar hluti ellegar ákveðna
starfsemi sem hefur gengið vel ytra,
er um að gera að festa sér hana, þó
hinsvegar verði síðar að svara
þeirri spurningu hvort íslenski
markaðurinn er tilbúinn til að með-
taka nýjungina. Svarið má hinsveg-
ar nær undantekningarlaust finna í
því hvernig þjóðin er stemmd
hverju sinni. Nú um stundir er til
dæmis greinileg breyting á þjóð-
háttunum. Lífsvenjur eru að breyt-
ast í kjölfar minnkandi atvinnu og
styttri vinnudags. Tími til allskonar
afþreyingar er að aukast og svo
virðist sem það sé einkum tvennt
sem fólk sækir í til að verja þessum
tíma, tvennt ólíkt: Annarsvegar al-
gjör kyrrseta fyrir framan vídeó eða
leiktæki tengd tölvum; hinsvegar
firnamikil hreyfing í margvíslegum
heilsubótarstöðvum. Inn í þetta
blandast matur, sem íslendingar
hafa aldrei haft meiri tíma til að
borða en einmitt um þessar mundir.
Fordómar eru að hverfa hvað nær-
inguna varðar, grænmeti og holl-
ustuvörur eru í sókn eða ýmislegt
snarl fyrir framan sjónvarpið, svo
og fjölbreytileg matseld á veitinga-
húsum, og gerir það að verkum að
tækifæri til aö fitja upp á nýjungum
á þessu sviði eru sjálfsagt vel þegin.
Verslun og þjónusta heimtir
næsta skammt af fólki sem kemur
inn á vinnumarkaðinn. Um það eru
sammála allir viðmælendur HP,
sem haft var samband við vegna
vinnslu þessarar greinar. Hitt deildu
þeir síðan um, hvort sú þróun yrði
þjóðfélaginu til góðs eða ekki. Það
verður alltaf rúmt um peninga í
milliliðakerfinu, sögðu sumir þess-
ara manna, og því er ekkert óeðli-
legt við það í sjálfu sér, að straum-
urinn liggi þangað: Islendingar eru
nú einu sinni svo miklar peningasál-
ir að erfitt verður að sporna við
þessu.
fyrirtækin í dag eru litlu sérhæfðu
þjónustufirmun, þar sem eigandinn
hefur góða yfirsýn yfir reksturinn.
Sérþekkingin er það sem gildir og
því meiri sérstaða því betri rekstur.
En menn verða líka að þekkja það
sem þeir eru að fara út í, þekkja lög-
málin sem gilda á sínu afmarkaða
sviði. Aðhaldið og virk yfirsýn er
helsta leiðarljósið í öllum smá-
rekstri. í því sambandi má geta að
algengasta gjaldþrotaástæða minni-
háttar firma í Bandaríkjunum er
þjófnaður innan fyrirtækjanna.
Sextíu og fimm prósent af öllum
„business failure" vestra stafar af
þessu tiltæki, og þó ekki hafi farið
fram rannsókn á umfangi þess hér
heima, segja íslenskir viðskipta-
menn, að hlutfallið sé örugglega
ekki minna hér. Altént sé miklu
meira um þjófnað starfsmanna að
ræða í íslenskum fyrirtækjum en
fólk geri sér grein fyrir, enda séu
nær öll slík mál settluð innan fyrir-
tækjanna fremur en blásin upp á
síðum blaðanna. Einna ógeðfelldast
við íslenskan fyrirtækjarekstur,
segja menn, eru þó múturnar í öll-
um verkefnum sem ekki eru boðin
út. Það kostar að fá inni með þjón-
ustu eða verkefni, og sá sem borgar
mest, í hvaða formi sem það kann
nú að vera, er vitanlega sá sem
hreppir hnossið. Þetta er á bísness-
máli kallað „tilskilin rýrnun" í
rekstri fyrirtækis, svo það eigi sjens
í áframhaldandi viðskipti við þann
sem heimtar múturnar.
„Til að starta smáfyrirtæki hérna
á íslandi þarf svolítið fjármagn og
helst vit þar að lútandi, ásamt hell-
ingi af áræði, vissan kulda, persónu-
styrkleika, jafnaðargeð gagnvart
krísum, og hæfileika til að leysa
vandamálin jafn hratt og þau koma
upp. Kannski það síðasta sé það
veigamesta, því sá sem leysir
vandamál hratt á íslandi í dag hefur
alla tendensa til að verða forríkur."
Með þessum orðum manns, sem á
að baki viðkomu í flestum kimum
viðskiptalífsins, látum við leitinni
að gróðanum lokið.
8 HELGARPÓSTURINN