Helgarpósturinn - 29.11.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSÝN
Samningaviðræð-
urnar við Alusuisse
hafa kostað 20
milljónir á þessu ári.
„í samræmi vid lögbrot“
Nú hefur fjármálaráðherra lagt fram og
talað fyrir endurskoðuðu frumvarpi til fjár-
laga, sem hljóðar upp á röska 25 milljarða í
gjöld en tæpa 25 milljarða í tekjur. Þetta er
niðurskurðarfrumvarp með halla upp á 365
milljónir króna samkvæmt niðurstöðutöl-
um. En til þess að fjárlagadæmið gangi upp
(sem það gerir sjaldnast), þá má a.m.k. bæta
við 320 milljónum króna, sem ríkisstjórnin
gerir ráð fyrir sem tekjum í frumvarpinu,
þótt ekkert liggi enn fyrir um það með
hvaða hætti stjórnin ætlar að afla þessara
tekna. Þannig er fjárlagagatið þessa dagana
upp á 685 milljónir króna.
En á hitt ber að líta, að enn er ekki komið
fram mikilvægt plagg í þessu dæmi, en það
er lánsfjáráætlun. Án hennar er erfitt að
gera sér fulla grein fyrir fjármálum íslenska
ríkisins.
Síðastliðinn mánudag kallaði fjármálaráð-
herra fulltrúa stjórnarandstöðunnar á sinn
fund, þar sem kynnt var endurmat Þjóðhags-
stofnunar á fjárlagafrumvarpinu. Auknar
tekjur vegna veltu- og verðlagsbreytinga
verða tveir milljarðar 290 milljónir króna,
gert er ráð fyrir 300 milljónum í tekjuauka
vegna sölu á áfengi og tóbaki og kom fram
á þessum fundi, að þær vörutegundir verði
látnar hækka 10% umfram almennar verð-
hækkanir. Þessi 10% gefa út af fyrir sig 150
milljónir í aðra hönd fyrir ríkissjóð. Þá voru
á sérskrá 320 milljónirnar, sem gert er ráð
fyrir sem tekjum í frumvarpinu án þess þó að
skýrt væri hvernig þeirra skyldi aflað. Þessa
dagana er helst talað um sérstaka skatt-
heimtu á hátekjufólk, þótt ekki sé víst að sú
leið sleppi í gegnum þingflokka stjórnar-
sinna. Á hinn bóginn má gera ráð fyrir því,
að stjórnarandstaðan sé hlynnt þeirri leið og
lýsti Kristín Halldórsdóttir, Kvennalista, yfir
stuðningi sínum við þá leið á Alþingi, enda
hefur Kvennalistinn gert tillögu í þá veru og
fleiri raunar lýst sig sammála þessari leið.
í þessu fjárlagafrumvarpi er kutanum beitt
víða við niðurskurðinn. Þó vekur það sér-
staka athygli, að fyrirhugað er að skera nið-
ur framlag til Framkvæmdasjóðs fatlaðra og
nemur sá niðurskurður helmingi þeirrar fjár-
hæðar, sem sjóðnum ber að fá samkvæmt
lögum. Nú verður framlagið 40 milljónir, en
ætti að vera hátt í 90 milljónir króna. Sam-
kvæmt þessu er hér um að ræða sparnað „í
samræmi við lögbrot". Þingmenn viður-
kenna, að margt hafi verið gert í þágu fatl-
aðra á undanförnum árum, en engu að síður
sé margt ógert, einkum varðandi fræðslu-
mál fatlaðra.
í þessu samhengi vekur athygli, að fram-
lög til íþróttamála hækka um 70%, og að þau
njóti meiri velvildar en önnur mál hjá núver-
andi fjármálaráðherra, eins og viðmælandi
HP sagði. Þykir mönnum það skjóta svolítið
skökku við, að heilbrigðir njóti meiri stuðn-
ings en fatlaðir.
Þá er forvitnilegt að taka til samanburðar
við 40 milljónirnar í Framkvæmdasjóð fatl-
aðra kostnaðinn vegna álviðræðnanna. Sá
kostnaður aðeins fór á þessu ári upp í um 20
milljónir króna eða því sem næst helming
þess fjár, sem fatlaðir eiga að fá á næsta ári.
Dýr samningagerð það.
í ræðum þingmanna um fjárlagafrum-
varpið og í samtölum við HP stendur upp úr
hjá stjórnarandstæðingum, að þeim þykir
ríkisstjórnin harla aðgerðalítil í uppbygg-
ingu atvinnumála. Stjórnarsinnar benda
hins vegar t.d. á aukin framlög til iðnþróun-
ar og þá er vitnað til væntanlegs Iðnþróun-
arfélags hf.
Kristín Halldórsdóttir, Kvennalista, tók
dýpst í árinni og lauk ræðu sinni með þeim
orðum, að versta útkoman væri sú, að ekki
sæjust tilburðir til raunverulegrar uppbygg-
ingar sem leitt gæti til nýrra atvinnutæki-
færa eða uppbyggingar nýrra tekjustofna.
Ragnar Arnalds kvað helsta einkenni
frumvarpsins mikinn niðurskurð á fram-
kvæmdaframlögum til sveitarfélaga og
þannig væri frumvarpið byggðafjandsam-
legt. I sama streng tók Kolbrún Jónsdóttir,
BJ.
Gert er ráð fyrir 50 milljóna króna beinu
framlagi í Þróunarfélagið hf., sem enn er
ekki til, og samkvæmt heimildum HP er rætt
um að taka 500 milljóna króna lán til viðbót-
ar, sem sett yrði í þetta félag. Þetta þykir
stjórnarsinnum allgott.
En stjórnarandstæðingar benda á, að þessi
fjárhæð samsvari ekki einu sinni heildar-
kostnaðarþátttöku íslenska ríkisins í bygg-
ingu nýju flugstöðvarinnar á Keflavíkurflug-
eftir Halldór Halldórsson
velli, sem gert er ráð fyrir að verði um 600
milljónir króna, þegar upp verður staðið, og
er þá miðað við verðlag í fyrra. Taka verður
skýrt fram, að þessar 600 milljónir dreifast á
nokkur ár og gera verður ráð fyrir, að fram-
hald verði á framlagi ríkisins til Þróunarfé-
lagsins hf. Engu að síður segir þetta dæmi
sína sögu.
Kjartan Jóhannsson, Alþýðuflokki, gerði
einkum að umtalsefni skertar fjárveitingar
til menntamála og félagslegra mála.
í heild er niðurskurður í þessu frumvarpi
talinn vera meiri en í síðasta fjárlagafrum-
varpi. Fjárveitingar til hafnarmála eru
skornar niður um helming, úr 110 milljónum
í 55 milljónir króna svo dæmi sé tekið. Þá er
Háskólanum og rannsóknastofnunum hans
sniðinn þröngur stakkur.
í stefnuræðu forsætisráðherra fyrir
skemmstu lagði hann áherslu á að menntun
hefði mjög mikið gildi í samfélaginu, ekki
síst með tilliti til uppbyggingar atvinnuveg-
anna. Menntun væri forsenda framþróunar.
Þeir stjórnarandstæðingar, sem HP ræddi
við í dag sögðu, að af fjárlagafrumvarpinu
væri ekki hægt að sjá, að það væri álit ríkis-
stjórnarinnar.
Hins vegar virtist ríkur skilningur koma
fram í frumvarpinu á þörfum yfirstjórnar rík-
isins, ráðuneyta og ríkisstjórnar, vegna skrif-
stofuhalds, ferðalaga, risnu, aðstoðarráð-
herra og fleiri slíkra þátta. Uppbygging í
þjóðfélaginu virtist þurfa að bíða. Þó væru
vegamál og húsnæðismál undantekning í
þessu frumvarpi. Þau nytu skilnings.
í samtölum við HP reyndust þingmenn
tregir til þess að leggja heildardóm á fjár-
lagafrumvarpið og hvort það myndi stand-
ast tímans tönn. A það var bent, að yfirlýs-
ingar gætu verið svolítið varasamar og tekið
dæmi af yfirlýsingu Alberts Guðmundssonar
um stöðvun á erlend lán og þá yfirlýsingu
hans í fyrra, að hann ætlaði að leggja allar
aukafjárveitingar niður.
Samkvæmt því sem HP veit best hefur ver-
ið eytt 250 milljónum í aukafjárveitingar það
sem af er árinu.
ERLEND YFIRSÝN
Gorbatséff
keppir við
Rómanoff
. um hvor
skuli yngja
upp flokksforustuna
Öldungaveldi í sjálfheldu
er hrætt viö miöstjórnarfund
Æðsta ráðið, þing Sovétríkjanna, er komið
saman til venjulegs vetrarfundar. Eins og
endranær situr það fáa daga við að lýsa
hrifningu sinni af fjárlögunum og
framleiðsluáætluninni fyrir næsta ár, sem
ríkisstjórnin leggur fram í samræmi við
stefnuákvarðanir stjórnmálanefndar mið-
stjórnar Kommúnistaflokks Sovétríkjanna.
En í ár bregður nýrra við. Stjórnmála-
nefndin hefur lagt blessun sína yfir fjárlögin
og áætlunina og heimilað ríkisstjórninni að
leggja þessar leiðarbækur sovésks hagkerfis
fyrir Æðsta ráðið, án þess að hafa fyrir því
að leggja plöggin áður fyrir miðstjórn
Kommúnistaflokksins. Slíkt hefur ekki skeð í
manna minnum.
Þrátt fyrir geðþóttastjórn í raun, hefur
forusta Kommúnistaflokks Sovétríkjanna
kostað kapps um að fylgja forskriftum og
formum út í æsar á yfirborðinu. Samkvæmt
flokkslögum er miðstjórnin æðsta vald í
flokksmálum milli flokksþinga. í raun er
stjórnmálanefndin fámenna sú stofnun sem
að jafnaði tekur stefnuákvarðanir, en
formsins vegna hefur hingað til þótt
óhjákvæmilegt að fá þær fullgiltar í
miðstjórninni, þar sem yfir 300 manns eiga
sæti.
Að sjálfsögðu eiga þeir einnig sæti í Æðsta
ráðinu, og fjalla því þar að nafninu til um
fjárlögin og framleiðsluáætlunina, en það er
allt annað en að taka slík gögn til meðferðar
í miðstjórn. Æðsta ráðið fundar fyrir opnum
tjöldum, og þar skulu flokksmenn
samkvæmt agareglu koma fram sem einn
maður, eftir að flokksleg ákvörðun hefur
verið tekin. Miðstjórnin situr á rökstólum
fyrir luktum dyrum, þar sem hver og einn
miðstjórnarmaður hefur rétt til að tjá
skoðun sína og vilja, tii dæmis að lýsa
ágreiningi við niðurstöður stjórnmálanefnd-
arinnar. Þar að auki er það á valdi miðstjórn-
arinnar að fjalla um mannaskipti í æðstu
stöðum. Þótt miðstjórn sé að jafnaði auð-
sveip stjórnmálanefndinni, eru þess dæmi
að hún taki ráðin af meirihluta í kiofinni
stjórnmálanefnd, eins og þegar Krústjoff
fékk hana á sitt band gegn Mólotoff og hans
nótum.
Fróðustu menn í Moskvu, sem fást til að tjá
sig við erlenda fréttamenn, geta ekkert sagt
með vissu um hvað kemur til, að Konstantín
Sérnenko flokksforingi skuli rjúfa
flokksreglu og langa hefð með því að láta
farast fyrir að miðstjórn fjalli að þessu sinni
um fjárlög og áætlun. En þungvægar hljóta
ástæður slíkrar ráðabreytni að vera, því
ferill og framganga Sérnenko bera með sér,
að hann er manna ólíklegastur til að víkja frá
venjunni.
Ákvörðun forustu Kommúnistaflokksins
að fella niður miðstjórnarfund er enn einn
vitnisburður um að hún er stödd í sjálfheldu.
Síðasta meiriháttar ræða Sérnenko sjálfs var
upptalning á mistökum og ólestri í sovésku
samfélagi. Landbúnaðarframleiðslan er rétt
einu sinni iangt undir áætlun. Léleg
uppskera rýrist enn frekar við stór-
skemmdir í meðförum og flutningi.
Skortur á nauðsynjum þjakar landslýðinn,
en framleiðsla á ónýtum eða ósöluhæfum
varningi hleðst upp í birgðageymslum.
Fjárdráttur, þjófnaðir á vinnustöðum og
ofdrykkja vaða uppi.
En öldungarnir sem ráða í Kreml hafa
hvorki atorku né yfirsýn til að takast á við
vandann með árangri. Sérnenko og þeir í
stjórnmálanefndinni sem hófu hann til
æðstu metorða, Tíkhonoff forsætisráðherra,
Gromiko utanríkisráðherra og Ústinoff
landvarnaráðherra, eru allir misjafnlega
hátt á áttræðisaldri og mótaðir á valdatíma
Stalíns. Að nafninu til leitast Sérnenko við að
framfylgja frumkvæði og nýbreytni, sem
Andrópoff fyrirrennari hans hratt í
framkvæmd á skömmum valdaferli, svo
sem dreifingu ákvörðunarvalds í
atvinnulífinu, baráttu gegn fjármálamisferli
og mútuþægni valdsmanna í flokkskerfi og
ríkiskerfi og hertum vinnuaga meðal
óbreyttra borgara, en kraft og áhuga vantar
til raunhæfra aðgerða. Þess í stað eru reknar
áróðursherferðir með skírskotun til löngu
dauðrar hugmyndafræði.
Fullljóst er að Sérnenko er maður kyrr-
stöðu og millibilsástands, og sífelldar sögu-
sagnir ganga í Moskvu um valdabaráttu að
tjaldabaki, þar sem yngri menn takast á um
aðstöðu til að koma í stað öldungsins. Mikla
athygli vakti, að flokksforinginn lét ekki sjá
sig mánuðum saman síðsumars. Fyrir
síðasta miðstjórnarfund gekk orðrómur um
að þar yrðu gerðar mannabreytingar í
ábyrgðarstöðum, en ekkert varð úr.
Langlíklegasta ástæðan til að nú er felldur
niður miðstjórnarfundur er sú, að uppi sé í
eftir Magnús Torfa Ólafsson
stjórnmálanefndinni ágreiningur, sem
líklegt er að kæmi upp í miðstjórn. Þar getur
bæði verið um að ræða stefnumál og
valdsvið einstakra manna.
Frá því Sérnenko hófst til valda, hefur
mátt sjá þess merki að næstur honum
gengur í stjórnmálanefndinni Mikhail
Gorbatséff, sem fer með mál atvinnulífsins
ásamt skipulagsmálum og vali manna í
stöður í flokkskerfinu. Helsti keppinautur
hans er Grigori Rómanoff, fyrrum flokks-
leiðtogi í Leníngrad. Báðir eru þeir á sex-
tugsaldri. Almannarómur í Moskvu er að
Gorbatséff sé líklegur til að fylgja eftir
frumkvæði Andrópoffs og fitja upp á kerf-
isbreytingum og umbótum, í því skyni að
laga kerfið að kröfum samfélagsins og
tækniþróunarinnar. Rómanoff fær aftur á
móti orð fyrir að vera viðsjáll valdsgikkur.
Eina meiriháttar breytingin nýverið í
æðstu stöðum í sovéska valdakerfinu var
þegar Ogarkoff marskálkur lét skýringa-
laust, og án þess að elli bagaði hann, af
formennsku í yfirherráðinu. Nú stendur svo'
á, að Dmitri Ústinoff, marskálkur og
landvarnaráðherra, hefur ekki sést frá því í
septemberlok og sækir ekki fund Æðsta
ráðsins. Fyrst í stað var látið í veðri vaka, að
Ústinoff hefði kvefast, en nú gengur saga í
Moskvu um að hann hafi fengið slag.
Bent hefur verið á að Gorbatséff skortir
það helst til að tryggja stöðu sína til forskots
að taka við af Sérnenko, að hann á ekki svo
vitað sé neitt undir sér gagnvart forustu
hersins, sem næst flokksvélinni er sú stofnun
sem þyngst vegur í sovéska valdakerfinu.
Væri því vel líklegt, að ef nú þarf að velja
landvarnaráðherra í stað Ústinoffs, að stæði
í stjórnmálanefndarmönnum að koma sér
saman um mann í þá stöðu. Getur þar verið
að finna að minnsta kosti hluta af skýringu
á að gengið er í berhögg við venju og rétt og
miðstjórnarfundur látinn niður falla.
Víst er um það, að við frágang fjárlaganna
sovésku hafa þeir lagt hönd að verki, sem
þykir miklu skipta að hafa herforustuna á
sínu bandi. Útgjöld til hermála eru hækkuð
um 12% frá fyrra ári.
6 HELGARPÓSTURINN